49
жастан асқан әйелдер арасында сүт безі ісігінен өлім-жітім деңгейін орта есеп-
пен 30%-ға төмендетті. Жатыр мойыны сүртіндісінің цитологиясы Финляндия,
Исландия, Швеция, Дания мен Норвегияда өткізілген зерттеу кезінде жатыр мой-
ыны ісігінен болатын өлім-жітімді орта есеппен 80%-ға төмендеткен. Скрининг
кезінде нәжістегі жасырын қанды анықтау тестін жүргізу арқылы Миннесота
(АҚШ), Англия, Финляндияда өткізілген зерттеу кезінде тоқ/аш ішек ісігінен бо-
латын өлім-жітімді орта есеппен 15%-ға төмендетуге қол жеткізілген.
Қазақстан Республикасында 2008 жылдан бастап Қазақстан Республикасының
Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы №1113 Жарлығымен бекітілген
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015
жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасымен;
Мемлекет басшысының 2011 жылғы 28 қаңтардағы «Болашақтың іргесін
бірге қалаймыз!» және «Қазақстан Жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір
болашақ»атты2014 жылғы 17 қаңтардағыҚазақстан халқына Жолдауларымен;
«Халықтың нысаналы топтарына профилактикалық медициналық тексеру жүргізу
ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің
міндетін атқарушының 2009 жылғы 10 қарашадағы № 685 бұйрығына өзгерістер
енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2011
жылғы 16 наурыздағы N 145 бұйрығымен реттемеленген ұлттық скринингтік
бағдарлама іске асырылуда.
Скринингті жүргізудің басты қағидалары
Скринингті жүргізудің негезгі шарттары дайындалған қызметкерлер
құрамының болуы және зерттеліп отырған белгілерді анықтауға стандартталған
тәсіл мен алынған нәтижесі бағалау болып табылады. Қолданылатын әдістер
қарапайым, сенімді және қалпына келтірілетін болуы қажет. Олардың жеткілікті
сезімталдықты және жоғары өзгешелікті игеруі қажет.
Скрининг түрінде тексеру көп кезеңдік сипатта болуы мүмкін, мысалы, бірінші
кезеңде артериялық гипертензиямен ауыратын барлық науқастарды аныөтайды,
екінші кезеңде клиникалық немесе амбулаторлық жағдайда АҚҚ-ның көтерілу
себебін анықтайды, ол науқасқа емдік көмекті саралауға және бір мезгілде
гипертониялық аурулар жиілігі мен жеке симптомдық гипертензия түрлері тура-
лы мәліметтер алуға мүмкіндік береді. Скринингтің рөлі халықты диспансерлеу
кезінде өте маңызды. Денсаулық сақтау саласының тәжірибесінде скринингтік
зерттеу сипатына бұқаралық профилактикалық, гинекологиялық тексеруді, флюо-
рография, маммография кіреді; ең көп таралған тексеру кардиология, онкология,
фармакологиямен медициналық генетикада скрининг алады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының негізгі ұсыныстарының бірі
скринингтік бағдарламаны жүзеге асыру кезінде ауруларды ерте анықтауға
тестілеуді ғана емес, сондай-ақ әлемдегі дамыған және дамушы елдердегі
халықтың өлім-жітімінің басты себебі болып табылатын созылмалы жұқпалы
емес аурулардың қауіпті факторларын анықтауға да тестілеу қолдану қажеттілігі.
50
Темекіден бас тарту, артериялық қан қысымын бақылау, дұрыс тамақтану,
жеткілікті дене белсенділігі, алкогольді тұтынуды шектеу, дене салмағын
тұрақтандыру болжамды жақсарту мен халықтың мүгедектік және өлім-жітім
деңгейін төмендету үшін маңызды жағдай ретінде бағаланады.
Скринингтік тексеріп-қарау кезінде жүргізілетін «тест-сауалнаманы»
қарапайымдылық, жалпыға қолжетімділік, түрлі автоматтандырылған зерт-
теу жүйесінде және жаппай зерттеу жүргізуде оны қолдану мүмкіндігі ретінде
стандартталған сұрақ-жауап ерекшелігінің арқасында келешегі зор зерттеу
әдісі деп есептеуге болады. Анықталған науқастарды толық тексеру бойын-
ша жақсы ұйымдастырылған жұмыс арқылы сауалнаманы дұрыс қолданған
жағдайда (ф025-08/у – амбулаторлық пациентті профилактикалық медициналық
тексерудің(скринингтің) статистикалық картасы), скринингтік тексеру тиімділігі,
әсіресе аурулардың пайда болуына мінез-құлықтық қауіпті факторларды ерте
анықтауда артады. Скринингтің тиімділігінің маңызды аспектілері тек тексе-
румен қамту ғана емес, қауіпті факторлар анықталған адамдарды жіті есепке
алу болып табылады. Алғашқы кездегі аурудың белгісіз дамуының себебінен
көптеген науқастар әрі қарай бақылаудан бас тартқандықтан онымен байланыс
жоғалады. Осыған байланысты, қауіпті факторлары бар тұлғалар арасында ерте
сатыда ауруды анықтауға кеткен күш зая кетпес үшін диспансерлік бақылаудың
маңыздылығына қатысты түсіндіру жұмысын жүргізуді талап етеді.
Қазақстандағы скринингтер түрлері
Қазақстанда Ұлттық скринингтік бағдарлама Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты
Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының бір бағыты ретінде 2011 жылдан ба-
сталды және оған 14 скринингтік бағдарлама кіреді:
2009 жылдан басталды:
1. АГ, ИЖА-ны ерте анықтауға скрининг
2. Сүт безі ісігін ерте анықтауға скрининг
3. РАР-тестті қолдану арқылы жатыр мойыны ісігін ерте анықтау үшін әйелдер
скринингі
2011 бастап енгізілді:
4. Қант диабетін ерте анықтауға скрининг
5. Ерте жастағы балларды туа біткен және жүре біткен құлақ есту ақауын ерте
анықтауға скрининг
6. Глаукоманы ерте анықтауға скрининг
7. Нысаналы қауіпті топтағы балалар мен ересектердегі В және С гепатитіне скри-
нинг
8. Тоқ ішек ісігін ерте анықтауға скрининг
Эксперименттік өңірлерде 2013 жылдан бастап, республиканың барлық
өңірлерінде 2016 жылдан бастап енгізілді.
9. Аталық без ісігін ерте анықтауға скрининг
10. Өңеш пен асқазан ісігін ерте анықтауға скрининг
