Единый тарифно-квалификационный справочник

Еңбек және халықты

әлеуметтік қорғау министрінің

2009 жылғы 30 қарашадағы

№ 343-ө бұйрығына

қосымша

Жұмысшылардың жұмыстары мен

кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік

анықтамалығы

19-шығарылым

«Электр техника өндірісінің жалпы кәсіптері,

Электр оқшаулау материалдары өндірісі,

Электр көмір өндірісі, Кабель өндірісі,

Оқшаулау және орау-бүркеу жұмыстары,

Химиялық және басқа да ток көздері өндірісі» бөлімдері

Астана 2009
Кіріспе
Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай анықтамалығының (БТБА) 19-шығарылымы «Электр техника өндірісінің жалпы кәсіптері, Электр оқшаулау материалдары өндірісі, Электр көмір өндірісі, Кабель өндірісі, Оқшаулау және орау-бүркеу жұмыстары, Химиялық және басқа да ток көздері өндірісі» бөлімдері КСРО МЕМеңбеккомитетінің және КОБОК хатшылығының 1985 жылғы 26 сәуірдегі № 113/10-32 қаулысымен бекітілген, бұрын қолданылып келген БТБА 19-шығарылымы негізінде әзірленді.

Осы шығарылым аталған өндірістер мен жұмыс түрлеріне арналған жұмысшыларға тән кәсіптерді қамтиды.

Нақты бір өндіріске немесе жұмыс түрлеріне тән емес жұмысшылардың кәсіптері БТБА-ның 1-шығарылымында орналастырылды.

Тарифтік-біліктілік сипаттамасының тәртібі, дәрежені беру және көтеру, өзгертулер мен толықтырулар енгізу БТБА анықтамалығының 1 БТБА басылымының «Жалпы ережелерінде» көрсетілген.

БТБА-да әдетте, әрбір кәсіп бір бөлімде ғана кездеседі.

Ұқсас жұмыстарды тарифтеуді жетілдіру жүзеге асырылды, өндірістік қызметтегі ғылыми-техникалық прогресс рөлінің артуына, ғылыми-техникалық прогрестің әсерімен, өнімнің сапасына, қызметкерлердің біліктілігіне, біліміне, жалпы білім беру және арнаулы даярлау сапасына қойылатын талаптардың өсуіне орай еңбек мазмұнының өзгеруіне байланысты жұмысшылар кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамалары нақтыланды.

Жұмыс разрядтары еңбек жағдайы ескерілмей (еңбектің күрделілік деңгейіне әсер етуші және орындаушының біліктілігіне қойылатын талаптарды арттырушы айрықша жағдайларды қоспағанда), олардың күрделілігіне бойынша белгіленді.

Әр кәсіп бойынша тарифтік-біліктілік сипаттаманың екі бөлімі бар.

«Жұмыс сипаттамасы» бөлімі жұмысшы орындай білуге тиіс жұмыстардың суреттемесін қамтиды.

«Білуге тиіс» бөлімінде арнаулы білімге, сондай-ақ ережелерді, нұсқаулықтар мен басшы материалдарды, жұмысшы қолдануға тиісті әдістер мен құралдарды білуіне қатысты жұмысшыға қойылатын негізгі талаптар қамтылған.

Тарифтік-біліктілік сипаттамасында жұмысшы кәсібінің осы разрядына анағұрлым тән жұмыстардың тізбесі келтіріледі. Бұл тізбе жұмысшы орындай алатын және орындауға тиісті жұмыстардың барлығын қамти алмайды. Жұмыс беруші қажетті жағдайда, жұмыс ерекшелігін ескере отырып, тиісті разряд жұмысшылары кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларында қамтылған жұмыстарға сәйкес келетін жұмыстардың қосымша тізбесін әзірлей алады.

«Жұмыс сипаттамасы» бөлімінде көзделген жұмыстармен қатар, жұмысшы ауысымды қабылдау және тапсыру, жұмыс орнын, айлабұйымдарды, құралдарды жинастыру, сондай-ақ оларды тиісінше ұстау, белгіленген техникалық құжаттаманы жүргізу жөніндегі жұмыстарды орындауға тиіс.

«Білуге тиіс» бөлімінде қамтылған теориялық және практикалық білімдермен қатар, жұмысшы: еңбекті қорғау, өндірістік санитария мен өртке қарсы қауіпсіздік жөніндегі ереже мен нормаларды; жеке қорғану құралларын пайдалану ережесін; орындалатын жұмыс (қызмет) сапасына қойылатын талаптарды; брактың түрлері мен оның алдын алу және жоюдың тәсілдерін; өндірістік дабылдатқышты; жұмыс орнында еңбекті ұтымды ұйымдастыру жөніндегі талаптарды білуге тиіс.

Біліктілігі анағұрлым жоғары жұмысшы өзінің тарифтік-біліктілік сипаттамасында санамаланған жұмыстармен қатар, бііктілігі анағұрлым төмен жұмысшылардың тарифтік-біліктілік сипаттамасында көзделген жұмыстарды орындай білуге, сондай-ақ осы кәсіптегі рапзряды төмен жұмысшыларға басшылық жасай білуге тиіс. Осыған байланысты, анағұрлым төмен разряд кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамасында келтірілген жұмыстар, анағұрлым жоғары тарифтік-біліктілік сипаттамасында, әдетте келтірілмейді.

Қызметкердің еңбек қызметін растаушы құжаттарды толтыру кезінде, сондай-ақ тарифтік разрядты өзгерту кезінде оның кәсібінің атауы БТБА-ға сәйкес жазылады.

Тарифтік-біліктілік сипаттамалары, ерекше ескертілген жағдайлардан басқа, осы бөлімдерде көрсетілген өндірістер мен жұмыс түрлері бар ұйымдардың меншік нысанына және ұйымдық-құқықтық нысанына қарамастан, олардағы жұмысшылардың жұмыстарын тарификациялаған және біліктілік разрядтарын белгілеген кезде қолданылады.

Электр техника өндірісінің жалпы кәсіптері
Тарифтік-біліктілік сипаттамалары
1. Электр техникалық бұйымдарды алюминийлеуші

1-разряд

Білуге тиіс: арнаулы қондырғылардың нысанын; бөлшектер мен бұйымдарды алюминийлеуге дайындау ережесін; майсыздандыру кезінде қолданылатын түрлі ерітінділердің қасиеттерін, олармен жұмыс істеу ережесін.

2-разряд

Білуге тиіс: арнаулы қондырғылардың құрылымы мен жұмыс принципін; электролитті және химиялық тәсілдермен күйдіру, майсыздандыру және тазарту процесі негіздерін; бақылау-өлшеу аспаптарын пайдалану ережесін; алюминийленген бөлшектер мен бұйымдарға қойылатын техникалық талаптарды.

3-разряд

Білуге тиіс: вакуумді қондырғы жабдығының құрылымы мен сызбасын; алюминийді тозаңдату режимдерін; алюминийлеу тәсілдерін; электр-техника және вакуумді техника жөніндегі негізгі деректерді; вакуумді қондырғы жұмысындағы ақаулардың себептерін және оларды жою тәсілдерін; ықтимал брак түрлерін.

2-разряд

Білуге тиіс: электр оқшаулау лактарын, шайыр мен мастиканы пісірудің технологиялық процесі негіздерін; пісіру қазандары мен фенол балқытқыштарға қызмет көрсету ережесін; қолданылатын компоненттердің атауы мен нысанын; тиеу таразыларын пайдалану ережесін.

3-разряд

Білуге тиіс: пісіру қазандары мен фенол балқытқыштардың, таразылардың құрылымы мен жұмыс принципін; негізгі лакты, шайыр мен мастиканы пісірудің технологиялық процесін, олардың рецептурасын; шикізаттың, лактың, шайыр мен мастиканың негізгі түрлерінің қасиеттері мен нысанын, оларға қойылатын техникалық талаптарды; бақылау-өлшеу аспаптарын пайдалану ережесін; пісіру барысында туындайтын брак түрлерін, оларды анықтау мен алдын алу тәсілдерін; пісіру режимін жазуды жүргізу нысандарын.

4-разряд

Білуге тиіс: негізгі және қосалқы жабдықтың, арматура мен коммуникациялардың құрылымын, жұмыс принципі мен пайдалану ережесін; шикізаттың, көмекші материалдардың, өнімнің физикалық-химиялық және технологиялық қасиеттерін, оларға қойылатын талаптарды; мастикалардың, шайырдың, лактар мен жартылай шикізаттардың барлық түрлері мен маркаларының рецептурасы мен технологиялық процесі; шайырдың, лактар мен жартылай шикізаттардың дайындық деңгейін бақылау-өлшеу аспаптары бойынша анықтау әдістерін; сынама алу және талдау жүргізу әдістерін; брактың түрлері мен себептерін, оларды алдын алу және жою тәсілдерін.

1-разряд

Білуге тиіс: тазартушы қондырғыларға қызмет көрсету ережесін; төгілген сынапты жинау әдістерін; сынап маркалары мен оны тазарту әдістерін; өлшеу ыдысын пайдалану ережесін; сынаппен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы мен гигиена ережесін.

2-разряд

Білуге тиіс: тазарту қондырғылары мен сүзгі насостарының құрылымы мен жұмыс принципін; бақылау-өлшеу аспаптарының нысаны мен қолдану ережесін; электролиз, дистилляция, сүзу процестері негіздерін; сынаптың маркалары мен қасиеттерін; тазартылған сынапқа қойылатын талаптарды; концентрацияланған қышқылдармен жұмыс істеу ережесін.

2-разряд

Білуге тиіс: сыналатын бұйымдардың нысанын, пайдалану ережесі мен жұмыс принципін; сынауға қажетті өлшеу құралы мен аспаптарын; көрсеткіштерді өлшеуге арналған қарапайым сызбаларды; сыналатын бұйымдарды қарапайым сызбаға қосу ережесі мен тәсілдерін; электротехника жөніндегі негізгі деректерді; сынақтарды жүргізу режимдерін; сынақ стансасы мен учаскелерінің қондырғыларына қызмет көрсету ережесін; бұйымдарды тасымалдау және орнату ережесін.

Жұмыс үлгілері

1. Синхронды генераторлар – синхрондау әдісімен желіге қосу.

2. Тұрақты және ауыспалы токпен істейтін электр машиналары – орамаларды сынау.

3. Қуаты шағын тұрақты және ауыспалы токпен істейтін электр машиналары - сызбаны құрастыру, машинаны қосу және жүктемелеу.

4. Орамалардың тұрақты токпен қарсылығын вольтметр және амперметр әдісімен өлшеуге арналған электр сызбалары – құрастыру.

5. Бос жүріс пен қысқа тұйықталу сипаттарын жоюға арналған электр сызбалары – құрастыру.

6. Электр плиталар мен электр үтіктер - сынау.

7.Трубкалы электрмен қыздыру элементтері – тізбені тексеру.

8. Электр машиналарының зәкірі – орамаралық тұйықталуды сынау.
10. Электр машиналарын, аппараттары мен аспаптарын сынаушы

3-разряд

Білуге тиіс: сыналатын бұйымдары дайындау технологиясы негіздерін;бақылау-өлшеу аспаптары мен қондырғыларының нысаны мен қолдану ережесін; электр өлшеу аспаптарын сынау кезінде шығу қуатының, жарықтану, абсолюттік, салыстырмалы және келтірілген қателіктер мен вариациялар есебін; сыналатын бұйымдардың жұмыс принципі мен оларды пайдалану ережесін; эталондармен сынауға арналған қондырғыларды тексеру ережесін; қайта есептеу таблицаларын, графиктерін, формулаларын пайдалану ережесін; сынаулардың электр сызбаларын және бақылау-өлшеу аспаптарын сызбаға қосу ережесін; сынақ журналын жүргізу ережесін; орындалатын жұмыс көлемінде электр техника негіздерін.

Жұмыс үлгілері

1. Игнитрондар – сынау режимін реттеу.

2. Машиналарды, аппараттар мен аспаптарды оқшаулау - диэлектрлік беріктігін сынау.

3. Трансформаторлардың, электр қозғағыштардың, аспаптар мен аппараттардың катушкалары – оқшаулау қарсылығын өлшеу.

4. Күштік конденсаторлар – астараралық және корпусын қысқа уақыттық сынау, жиынтықтарды сынау.

5. Электр машиналары-түрлі жылдамдықтағы айналымдарды стропоскопиялық әдіспен анықтау.

6. Тұрақты токтағы электр машиналары мен қуаты 100 кВт дейінгі және кернеуі 500 В дейінгі асинхронды электр қозғағыштар – бақылау сынағы.

7. 2-4-6-8 полюсті екі-үш жылдамдықты электр машиналары - үшбұрыштан жұлдызшаға омдық қарсылықты өлшеумен және қайта есептеумен сынау.

8. Қалқан аспаптары - механикалық, климаттық және электрлік әсер етулерге сынау.

9. Тұрақты ток машиналары өзара жүктемесінің электр сызбалары - құрастыру.

10. Бірінші және екінші габаритті күштік трансформаторлар – орама оқшаулауының қарсылығын өлшеу.

11.Тұрақты ток жинақты құрылғысы – электр сызбасын құрастыру және қызуын сынау.

12. Электр фонарьлары – шықпа қуатын, жарық беруін өлшеу және беріктігі мен ұзақтығын сынау.

13. Ішкі және екі шектеулі шунтылар – электрлік сынаулар.

14. Электрмен қыздыру элементтері - электрлік беріктігін және орама қарсылығын сынау.

15. Қуаты 100 кВт дейінгі жылжымалы электр стансалары - аппаратурасы мен қозғағышты реттеу.

16. Электр шамдары – дірілін сынау, жарық беруін әне жылу температурасын өлшеу.
11. Электр машиналарын, аппараттары мен аспаптарын сынаушы

4-разряд

Білуге тиіс: сыналатын электр техникалық бұйымдардың дайындалу технологиясын, нысанын, жұмыс принципі мен пайдалану ережесін; сызбаларды сынауға дайындау және құрастыру ережесін; автоматтандырылған сынау құралдарының жұмыс принципін және басқаруды; негізгі және қосалқы қателіктерді есептеу ережесін: аспаптар мен бұйымдардың виброберіктігі мен шайқалу беріктігін сынау кезінде жылдамдату есептерін; қолданылатын материалдардың негізгі түрлері мен қасиеттерін; сыналатын бұйымдарға арналған техникалық шарттар мен нұсқаулықтарды; түпкілікті нәтижелерді ресімдеу ережесін.

Жұмыс үлгілері

1. Турбогенераторларға арналған диодты щеткасыз қоздырғыштар – белсенді қарсылығын жүктемемен сынау.

2. Жоғары вольтті түзеткіштер – кернеуді өлшеу.

3. Игнитрондар - жоғары вольтті сынаулар.

4. Күштік конденсаторлар – қысқа мерзімді сынаулар, диэлектрлік шығын тангенсін өлшеу.

5. Қарсылық магазиндері - сынау.

6. Ауыспалы ток электр машиналары – жанама және жартылай жанама сызба әдісімен қуатты өлшеу.

7. Қуаты 3000 кВт дейінгі тұрақты ток электр машиналары – жалынсыз коммутацияны баптау.

8. Тұрақты ток электр машиналары мен қуаты 100 кВт жоғары және кернеуі 500 В жоғары асинхронды электр қозғағыштар – бақылау сынақтары.

9. Жоғары дәлдікті тұрақты ток микроқозғағыштары – арнаулы сынаулар.

10. Қалқанды және жылжымалы аспаптар - электр, климаттық және механикалық сынаулар.

11. Басқару постылары мен блоктары, қосу стансалары мен панельдері – автоматтарды калибрлей отырып сынау.

12. Үшінші габаритті күштік трансформаторлар – операциялық сынаулар.

13. Электр щеткаларды сынауға арналған қондырғылар – сызбаны құрастыру, реттеу және баптау.

14. Жоғары дәлдік сыныпты шунтылар – электр сынаулар.

15. Электр аппараттары – аппараттардың электр, термиялық және динамикалық тұрақтылығын сынау режимдерін реттеу.

16. Қуаты 100 кВт-тан жоғары және 200 кВт дейінгі жылжымалы электр стансалары - аппаратураны және қозғағышты реттеу.
12. Электр машиналарын, аппараттары мен аспаптарын сынаушы

5-разряд

Білуге тиіс: сыналатын бұйымдардың құрылымын, нысанын, жұмыс принципі мен дайындау технологиясын; сынау жабдығы мен бақылау-өлшеу аспаптарының құрылымын, нысанын, пайдалану ережесін және баптауды; есептерді орындау және сипаттамаларды алу әдістемесін; сыналатын бұйымдарға арналған мемлекеттік стандарттарды; электротехникалық бұйымдардың жаңа үлгілерін сынау ерекшеліктері мен сынау нәтижелері бойынша құжаттамаларды ресімдеу ережесін.

Жұмыс үлгілері

1. Электр аппараттары мен машиналары – түрлі жұмыс режимі кезіндегі жол берілетін жүктемелер есебі..

2. Кернеуі 35 кВ дейінгі жоғары вольтті ажыратқыштар – бақылау сынақтары.

3. Генераторлар мен жоғары жиіліктегі электр қозғағыштар –сынау және зерттеу.

4. Жоғары вольттік күшті конденсаторлар - бақылау сынақтары.

5. Қуаты 3000 кВт дейінгі тұрақты ток электр машиналары – жалынсыз коммутацияны баптау.

6. Тұрақты және ауыспалы токтағы ірі электр машиналары – жүктемемен сынау, параллельдік жұмысқа қосу.

7. Өздігінен жазатын аспаптар және өлшеу көпірлері - электр, механикалық және климаттық әсерлерге беріктігін сынау.

8. 400 және 500 Гц арналған магнитті қосқыштар – зерттеуге және сынауға режимдерді іріктеу.

9. Төртінші габаритті күштік трансформаторлар – қабылдау-тапсыру сынақтары.

10. Кабельді-конденсаторлы орамалы жоғары жиіліктегі трансформаторлар - сынау.

11. Қуаты 200 кВт-тан жоғары жылжымалы электр стансалары - сынау және ақауларын жою.

12. Қоздырғыш жүйесінің айналмалы жартылай өткізгіш элементтері – ауыспалы қарсылықтарды өлшеу.
13. Электр машиналарын, аппараттары мен аспаптарын сынаушы

6-разряд

Білуге тиіс: бұйымдардың тәжірибелік және бірегей үлгілерінің құрылымын, жұмыс принципін, нысаны мен жасау технологиясын; сынау кезінде қолданылатын түрлі кешенді жабдықтың құрылымын, пайдалану және баптау ережесін; электроника элементтерін; сынау мен зерттеу әдістемесін; сынақ стансасының немесе зертханасының толық электр сызбасын; барлық күрделі электр өлшеу аспаптарының құрылымы мен жұмыс принципін; аспаптардың электр параметрлерін тексеру сызбасын құрастыруды; потенциометрлер қателіктері есебін; сыналатын үлгілер мен материалдарға арналған техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттарды.

Орта арнаулы білім талап етіледі.

Жұмыс үлгілері

1. Кернеуі 35 кВ жоғары жоғары вольтті ажыратқыштар - сынау мен зерттеу.

2. Сандық, автоматты вольтметрлер, проценттік көпірлер – қателіктерін сынау мен зерттеу.

3. Электр машиналары мен аппараттарының бас үлгілері – оларды сынау стенділерінде жеткере және баптай отырып үлгілік сынаулар.