ҚЕҰ басқару Тəжірибелі мамандарға

6б

6б

2

2

2

Governance ағылшын сөзін Орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінің тілдеріне дəл 

аудармасын  беру  мүмкін  емес  («ОШЕ  елдерінің  тілдеріне  governance  сөзін 

«ОШЕ  елдерінің  тілдеріне governance сөзін 

аудару» 

аудару» 

қараңыз).  Жергілікті  мағыналар  ағылшын  тілінен  жəне  оның  дəстүр-

лерінен елеулі айырмашылығы болуы мүмкін. Осыған қоса ОШЕ елдерінде қыз-

меткерлердің жəне басқарманың əртүрлі  функцияларын жазу үшін ұқсас сөздер 

пайдалануы одан əрі жағдайды шатастырады. Өз басқаруын жетелдірем деген 

ұйым  алдымен  ұйымда  қызмет  атқаратындардың  функцияларын  жазылатын 

сөздерге көңіл аудару керек жəне ондай сипаттамалардың бір бірінен айырма-

шылығы болу керек.

Адал басқару –  жауаптылықтың негізі

Адал басқару –  жауаптылықтың негізі

ОШЕ елдерінің тілдеріне governance сөзін 

ОШЕ елдерінің тілдеріне governance сөзін 

аудару 

аудару 

Governance сөзін  Орталық жəне Шығыс Еуропа 

елдерінің тілдеріне дəл аудармасын беру өте 

қиын.  

Негізгі мəселе осы елдердің тілдерінде бұл сөз 

басқару – management, деген сөзбен бірдей 

аударылады. Осының салдарынан екі ұғым 

арасында  шатастыру пайда болуда. 

Ағылшын ойшылы Джон Локк 300 астам жыл 

бұрын governance  сөзді – «адал, тиісті, тиімді 

басқару» – билік (өкілеттіліктер) бөлінуі деп айтып 

кетсе де Орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінде 

ол бұл мағынада тек  ХХ ғасырдың 90-шы 

жылдардан бастап қолдана басталды. 

Сонымен governance  сөзді аударуға 

қолданылатын орыстың «басқару» сөзі жəне  

оның басқа славян тілдеріндегі варианттары 

басқа саяси дəстүрден келген жəне  Дж. Локкпен 

ұысынылған мағынасына толығымен сəйкес 

келмейді. 

Бұл шатастық governance термині 

туралы ойланып іс жүзінде басқарма мен 

қызметкерлердің (менеджментің) функцияларын 

қалай бөлуге болатындығы туралы.  

Ескертпелер үшін

7а

7а

Адал басқарудың өз құрылымы бар

Адал басқарудың өз құрылымы бар

3

3

1

Басқару құрылымы КЕҰ жарғылық құжаттарында 

Басқару құрылымы КЕҰ жарғылық құжаттарында 

бекітілуі тиіс 

бекітілуі тиіс 

КЕҰ басқару жүйесінің негізі əдетте ұйымның түріне байланысты басқару жүйесі 

жазылған елдің заңнамасы құрайды. («ОШЕ елдеріндегі КЕҰ негізгі түрлері» 

«ОШЕ елдеріндегі КЕҰ негізгі түрлері» 

қараңыз).  Заң  құжаттарына  сəйкес  КЕҰ  жоғарғы  басқару  органы  (немесе  ор-

гандар) құрылтай құжаттарда  – тіркеу тұралы куəлікте, жарғы мен басқа негізін 

қалайтын құжаттарда жазылу тиіс. Ұйымда қандай орган басқарушы болатынын 

анықтау өте маңызды себебі ол ұйымда шешім қабылдау міндеті жəне міндет-

темелердің орындалуын қадағалау кімге жүктелетіні анықталады. Басқару құ-

Басқару құ-

рылымының анық болуы – КЕҰ есеп беру жүйесінің тұрақтылығын жəне 

рылымының анық болуы – КЕҰ есеп беру жүйесінің тұрақтылығын жəне 

болжамдылығын орнатудың бірінші қадамы. 

болжамдылығын орнатудың бірінші қадамы. 

 

ОШЕ  елдерінде  осындай  құрылымдарды  құру  бірнеше  факторлар  қиындатуы  

мүмкін. Бірнеше мемлекеттерде КЕҰ тұралы заңнама өте белгісіз, кейбір кездер-

де қайшы əрі басқару органдарға немесе басқарма міндеттемелеріне ешқандай 

талаптар қоймайды. Кейбір елдердің заңдарында басқару құрылымдары тұралы 

сөз қозғағанымен олардың өкілеттіліктері немесе мақсаттары тұралы ешқандай 

түсініктемелер  берілмейді.  Осының  нəтижесінде  тіркеу  уақытына  КЕҰ  заң  бо-

йынша басқару органдары  тек сырттай көрініс пайда болады. 

Екінші киындық – ассоциациялар мен қорлар құрылымы.  ОШЕ елдерінде көпте-

ген ассоциациялар іс жүзінде нағыз мүшелік ұйымдар болып табылмайды:

олар осындай ұйым түрін  қабылдау себебі тіркеу уақытына оларға ол  ең қолай-

лы болғаны. Дегенмен құрылтай құжаттарында жалпы жиналыс басқару жоғары 

органы  болып  табылса  да  іс  жүзінде  жағдай  олай  емес – жиналыс  өте  сирек 

жиналады жəне басқару функциялары шектелген.

ОШЕ елдеріндегі КЕҰ негізгі түрлері

ОШЕ елдеріндегі КЕҰ негізгі түрлері

ОШЕ елдерінде  КЕҰ кең тараған екі түр бар: 

ассоциациялар мен қорлар.  

Ассоциациялар

Ассоциациялар – бұл жоғары басқару органы 

мүшелердің жалпы жиналысы болып табылатын 

мүшелік ұйымдар. Олардың құрылу мақсаты 

қоғамдық пайдаға қызмет көрсету немесе 

мүшелердің мүдделерін қанағаттандыруға 

арналған. Ассоциацияны кім жəне нақты 

құрылтайшылардың саны туралы ережелер 

əр елдерде басқаша. Румыния мен Латвияда 

ассоциацияны заңды тұлғалар құра алады, ал 

Македонияда  - құра алмайды. Мажарстанда 

ассоциацияны құру үшін кем дегенде 10 

құрылтайшы қажет, ал Эстонияда тек екеу ғана. 

Қорлар əдетте белгілі мақсаттар үшін мүлкі болу 

керек. Қорларда мүшелер болмайды. Оларды 

құрылтайшылармен тағайындалатын директорлар 

кеңесі басқарады. Құрылтайшылар жиі кезде 

директорлар кеңесіне кіреді. Кейбір елдерде 

қорлар жеке мақсаттарға қызмет атқаруы мүмкін 

бірақ көптеген елдерде қорлар тек қана қоғамдық 

мүдделерге қызмет атқару туралы шектеулер 

бар. Кейбір елдерде қорларды тіркеу үшін заң 

құжаттарында минималдық жарғылық капитал 

болуы талап етіледі. Осындай ұйымдардың 

қызмет атқару мерзімі əр түрлі: Словения мен 

Мажарстанда қорлар тұрақты жұмыс істейді, ал 

Эстонияда тек қана белгілі уақыт мерзімінде.