ҚЕҰ басқару Тəжірибелі мамандарға

5б

5б

КЕҰ өз қауымдастықтарына жауапты

КЕҰ өз қауымдастықтарына жауапты

1

1

1

КЕҰ жауаптылықтың ең жоғарғы деңгейіне ұмтылуы тиіс

КЕҰ жауаптылықтың ең жоғарғы деңгейіне ұмтылуы тиіс

КЕҰ азаматтар еркін түрде ассоциацияларға бірігуге құқығы бар деген қағидадан 

құрылған. ОШЕ елдерінің басым көпшілігінде бұл ереже конституция мен заңна-

мада жазылған.  Билік бұл құқықты КЕҰ толығымен немесе ішінара салықтан бо-

сатуды қосатын КЕҰ тікелей немесе жанама қаржылық қолдау арқылы растауға  

мүмкіндігі бар. КЕҰ өз тарапынан қызметі меншік иелерінің жəне құрылтайшыла-

рының коммерциялық мүдделеріне емес жергілікті қауымдастықтың мүдделері-

не немесе бүкіл қоғамның мүдделеріне сəйкес болуға міндеттенеді. 

КЕҰ мемлекеттен тікелей немесе жанама қаржылық қолдау алған уақытта 

КЕҰ мемлекеттен тікелей немесе жанама қаржылық қолдау алған уақытта 

өзінің мүдделі тараптардың қауымдастығының алдында жауаптылықтың 

өзінің мүдделі тараптардың қауымдастығының алдында жауаптылықтың 

жоғары деңгейін көрсетуге тиісті.

жоғары деңгейін көрсетуге тиісті. Ондай қауымдастық ұйым мүшелерін, игілік 

алушыларды, донорларды, билік органдары мен серіктестерді жəне клиенттерді 

қосады.

Мүшелік  ұйымдар  да  қандай  деңгейде  олардың  қолдауына  тəуелді  болса,  сол 

деңгейде кең қауымдастықтың алдында  жауапты болуға тиісті.   

Тіпті  жалпы  қоғаммен  жауаптылық  əлі  сұранысқа  ие  болмаған  жəне  саяси  əрі 

құқықтық  жағдай  үшінші  секторға  қолайсыз  елдерде  де  КЕҰ  өз  жауаптылығын 

көрсету керек.  ОШЕ елдеріндегі үшінші сектордың жауаптылығы толық емес  се-

бебі  КЕҰ өз серіктестерінен жауаптылықты қамтамасыз етуге үлкен сұранысты 

көрмей  жатыр:  қаржы  қалай  жұмсалып  жатқанын  донорлар  сұрамайды,  игілік 

алушылар ұйымды кім жəне неге  қаржыландыратынын сұрамайды. Дегенмен 

үздік КЕҰ пікірінше бұл сұраныстан бұрын əрекеттену –   ерекше женілдіктерге ие 

болуға  дəлелдеуге жақсы мүмкіндік. Қауымдастықтың мүдделеріне сай келетін 

жауапты қызмет атқара отырып КЕҰ қоғамдық мүдделерге қызметтенуге ұмты-

лыстарын көрсетеді. («Жаупатылық дегеніміз не?»

«Жаупатылық дегеніміз не?»

 қараңыз.).

Жаупатылық дегеніміз не?

Жаупатылық дегеніміз не?

Танымал  сөздіктерде жауаптылық – «өз 

əрекеттеріне жауап беруге ықыластану немесе 

міндеттеме алу немесе есеп беру».  

Ағылшын тілінде бұл сөз осы мағынада тұнғыш 

рет 1794 жылы қолдана бастаған – Ағарту 

дəуірінде «қоғамдық мүдделер», «азаматтық 

қоғам»  жəне «адал басқарудың мəні»  ұғымдар 

пайда болған кезде. 

КЕҰ үшін жауапты болу уақыт сайын өз 

ресурстарымен орынды пайдалану əрі өзінің 

коммерциялық емес мəртебесіне қайшы келетін 

жеңілдіктермен кері пайдаланбауын    көрсету. 

Жауапты КЕҰ ашық əрі əр кезде өзінің есеп 

құжаттарын  құрылтайшыларына,  игілік 

алушыларға жəне басқа серіктестерге көрсетуге 

дайын.

КЕҰ өз жауаптылығымен демократиялық 

құндылықтарға ұстамдылығын ал болашақта 

ОШЕ елдеріндегі азаматтық қоғам дамуына 

үлесін қосатының көрсетеді.

6а

6а

Адал басқару –  жауаптылықтың негізі

Адал басқару –  жауаптылықтың негізі

2

2

1

Жауапты ұйымда іске қосылған ішкі басқару жүйесі бар

Жауапты ұйымда іске қосылған ішкі басқару жүйесі бар

Ағылшын тілінде  governance сөзі  латын тілінің «бағыттау», «жетелеу»,  «жол 

көрсету» деген сөздерден пайда болған. 

Бұл белгілі бір қауымдастықта билікті алу, беру жəне пайдаланудан туындаған 

термин.

Батыстық политологтардың ойынша «орынды,

адал басқару» – бұл билік жəне ресурстар бір адамның немесе бір топтың қо-

лында жиналмау үшін, шешім қабылдау өкілеттіліктерін  ажырату  жолы. 

Мемлекеттік  секторда  əділ  басқару  əр  түрлі  биліктердің  (заң  шығарушы,  атқа-

рушы жəне сот) тежемелiк əрі тепе-теңдiк жүйесiне негізделген. Ондай жүйеде 

азаматтар  билікті  іс  жүзінде  қадағалау  үшін  жəне  қоғам  мүдделеріне  шынайы 

қызмет ету үшін биліктер уақыт сайын қоғамды қатыстыра отырып өз-ара кеңес 

алмасады. 

Коммерциялық  емес  ұйымдарда  адал  басқару  осыған  ұқсас  жүйе  бойынша 

əрекеттенеді.  Егер  қоғамдық  мүдделерді  қамтамасыз  ететін  тежемелiк  əрі 

Егер  қоғамдық  мүдделерді  қамтамасыз  ететін  тежемелiк  əрі 

тепе-теңдiк  ішкі  жүйесi  қолданылса  ұйым  адал  басқаруды  ұстанатынын 

тепе-теңдiк  ішкі  жүйесi  қолданылса  ұйым  адал  басқаруды  ұстанатынын 

айтуға  болады.

айтуға  болады.  Жалпы  басқару  мен  менеджмент  функциясын  ажырату  жəне 

олардың арасында өкілеттіліктерді бөлу КЕҰ адал басқарудың негізі. Осындай 

қағида  белгілі  бір  адамның  немесе  топтың  ықпалын  азайтып  ресурстарды  ең 

тиімді жолмен пайдалануды қамтамасыз ету мен ұйымның  өзінің қоғамға пайда-

лы бағыттан ажырамауын қадағалауға көмектеседі.   

(«Адал басқару дегеніміз не?» 

«Адал басқару дегеніміз не?» 

қараңыз).

Адал басқару дегеніміз не?

Адал басқару дегеніміз не?

КЕҰ басқару мəселелері бойынша  

Орталық жəне Шығыс Еуропа жұмыс тобы 

əдал басқаруды келесідей белгілейді - 

«шешімдерді қабылдаудың жариялығы 

«шешімдерді қабылдаудың жариялығы 

арқылы КЕҰ басшылығымен ресурстарды 

арқылы КЕҰ басшылығымен ресурстарды 

тиімді жəне жауапты таратуы жəне ортақ 

тиімді жəне жауапты таратуы жəне ортақ 

құндылықтар негізінде ұйымды басқару».

құндылықтар негізінде ұйымды басқару».