Директордың оқу ісі

Электр тізбегінде әр түрлі кедергісі бар бірнеше энергия тұтынушылар болуы мүмкін. Генератордың сыртқы тізбегі R1,R2, R3 кедергілері бар үш энергия тұтынушыларынан тұрсын дейік. Әрбір тұтынушының тұйықталған бір электр тізбегіне бірінен соң бірін тізіп жалғауды тізбектеп қосу деп атайды. Мұндай тізбекте барлық тұтынушылардан бірдей ток өтетініне көз жеткізу қиын емес. Ал сыртқы тізбектің кедергісі тұтынушылар кедергісінің қосындысына тең болады. Біздің жағдайда Ом заңы формуласы мынадай түрде болады:

Сонымен,тізбектеп қосылған үш өткізгіш болғанда, тізбектің жалпы кедергісі





Энергия көзінің қысқыштарындағы кернеу, сыртқы тізбекке түсірілген кернеуге тең? Яғни U=E-IR0=I(R+R2+R3), мұндағы IR0- энергия көзінің ішкі кедергісіне түсетін кернеу.

Тізбектеп қосылған энергия тұтынушыларының қысқыштарындағы кернеу? Ток пен қабылдағыш кедергісінің көбейтіндісіне тең, яғни _.

Сонымен, тізбектеп қосылған тұтынушылардағы кернеулер қосындысы энергия көзінің қысқыштарындағы кернеуге тең. Осыдан _



Мұнда _- бөліктің реттік нөмірі.

Кей жағдайда резисторлардың тізбектеліп жалғануында, кедергілері бірдей n резисторлар эквивалентті кедергіге тең.

Теңдіктің екі жағында _- көбейтсек, _ онда

Мұнда _резисторларлың жалпы қуаты, _









2 теңдіктен, параллель жалғанған резисторлардың тармақтарындағы токтар тармақтың өткізгіштігіне тура пропорционал немесе тармақ кедергілеріне кері пропорционал орналасады.

1 және 2 теңдіктің орнына қойғанда, мынаны аламыз:





3 теңдіктен, мынаны аламыз: резисторлардың эквивалентті өткізгіштігі олардың өткізгіштерінің алгебралық қосындысына тең.





мұнда _- _- шы элемент немесе тармақ өткізгіштігі.

Екі параллель жалғанған тармақтар үшін

Осыдан R _

Егер параллель жалғанған тармақтардың саны екіден көп болса, онда тізбектің эквивалентті өткізгіштігін 5, одан кейін тізбектің эквивалентті кедергісіне қарама- қарсы мәнін табамыз. Параллель жалғанған n тармақтардың бірдей кедергілерін _былай есептейміз,

R _

Ал тізбек бөлігіндегі қуат







Мұнда, _- параллель жалғанған резисторлар қуаты.





P_

1- сурет

1. 
   Зертханалық жұмыстың мақсаты қандай?
   
2. 
   Зерттелетін тізбекте Кирхгофтың 1-ші заңы теңдеуін жаз.
   
3. 
   Зерттелетін тізбекте Кирхгофтың 2-ші заңы теңдеуін жаз.
   
4. 
   Зерттелетін тізбекте бір шамды өшірсе, реостат шамының кедергісі қалай өзгереді?
   
5. 
   Зерттелетін тізбекте эквивалентті кедергіні жаз.
   
6. 
   Зерттелетін тізбекте қосылған шамдардың санын көбейтсек, тізбектің тармақталмаған бөлігіндегі ток күші қалай өзгереді?
   
7. 
   2-ші реостатта бір шамды өшірсек, 2,3,4 –ші ток күші қалай өзгереді?
   
8. 
   1-ші реостаттың кедергісін 0-ге дейін азайтсақ, 1-ші кернеу қалай өзгереді?
   
9. 
   5-ші реостаттың кедергісін 0-ге дейін азайтсақ, 1-ші кернеу және АБ кернеуі қалай өзгереді?
   
10. 
    Не үшін 1-ші кедергінің өсуі 1- ші ток күшіне қарағанда, 1- ші кернеуге көп әсер етеді?
    

1. 
   Резистордың тізбектеліп жалғанған сұлбасын құру және мұғалімге көрсету.
   
2. 
   Тізбекті қосып, керек кернеуді қондыру. Реостат кедергілерінің 2-3мәндерін әрбір телімдегі кернеу түсуін және тізбектегі ток күшін өлшеу. Мәндерін 2 кестеге енгізу. Қуат балансын құру.
   

3. 
   Параллель жалғанған резистордың сұлбасын құрып, мұғалімге көрсету.
   
4. 
   Тізбекті қосып, керек кернеуді қондыру және кедергінің 2-3 мәндерді тармақтардағы ток күшін өлшеп , 3 кестеге енгізу
   
5. 
   1-суретке қарап отырып тізбек құру және дұрыстығын мұғалімге тексерту.
   
6. 
   Тізбекті іске қосу, керекті кернеуді орнату. R₅ , R ₄ , R₃, кедергілерінің өзгеруінде тізбектегі ток күшімен кернеу түсуі қалай өзгеретінін табу. Мәндерін 4 кестеге енгізу.
   

1. 
   Тізбектеліп жалғанған тізбектің кедергісін, және әрбір реостаттың қуатын, эквивалентті кедергіні және тізбектегі барлық қуатты есептеп, 2 кестеге енгізу және қуат балансын тексеру.
   
2. 
   Параллель жалғанған тізбекте кедергіні, өткізгіштік және барлық тізбектегі әрбір реостаттың қуатын өлшеу және 3 кестеге мәндерін жазу. Қуат балансын тексеру.
   
3. 
   Жұмыс бойынша қорытынды: а) резисторлардың тізбектеліп жалғануында кернеудің таралуы; ә) резистордың параллель жалғануында токтардың таралуы; б) Кирхгофтың 1 және 2 заңдарын дәлелдеу; в) есепті және нақты шешімнің сәйкес келмеуін анықтау.
   
4. 
   Ток пен кернеудің өзгеру сипатын жазбаша түсіндіру.
   
5. 
   Тізбектегі тоқ пен кернеудің өзгеруі сипатына қорытынды жасау.
   
6. 
   Қорытындыны есепке енгізу.
   

1. 
   Атабеков Г.И Электртехникалық теория негіздері: Линейные электрические цепи.-М.:Энергия 1979.-592с.
   
2. 
   Бессов Л.А  “Теоритические основы электротехники”.: Электрические цепи.-М.:Высш шк., 1996.-638с.
   
3. 
   Ахметов А.К, Қабақова Т.А  “Электротехниканың теориялық негіздері”
   
4. 
   Қожабеков Н.  “Жалпы электроника”
   
5. 
   Балабатыров    “Электротехниканың теориялық негіздері”
   
6. 
   Шебес М.Р  “Задачник по теории линейных электрических цепей”.-М.. Высш шк.,1982.-486с.
   
7. 
   Нейман Л.Р., Демирчян К.С “Теоретические основы электротехники”
   
8. 
   Ы.Туғанбаев  “Электротехниканың теориялық негіздері”
   
9. 
   С.Б.Балабатыров “Электротехниканың теориялық негіздері”