Директордың оқу ісі

Бұл әдістемелік нұсқаулық 1302000- «Автоматтандыру және басқару» мамандығы бойынша күндізгі оқу формасының 2- курс студенттеріне зертханалық жұмыстарды орындауға арналған және типтік бағдарлама негізіндегі жұмыс бағдарлама бойынша дайындалған.

Нұсқаулықта қысқаша теориялық мәліметтер, сызбалар мен суреттер, кестелер, жұмыс істеу әдістері, орындау тәртіптері, өз білімдерін тексеру үшін қорытынды сұрақтар, керекті аспаптар мен жабдықтар, нәтижелердің тәжірибелі тексерілуі көрсетілген.

Дайындаған: __________________ А.А. Жумадилова

Хаттама № ___ «___» «_____» 2016ж

ЦӘК меңгерушісі: _________________ Кадиркулова Р.А.

Зертханалық жұмысқа ойлы көзбен қарау, оқушыларға дұрыс қорытынды жасауға , нәтижелерді тәжірибелі тексеруге,кейбір қиын емес есептеулерді өз бетінше шешуге үйрену.

Келесі зертханалық жұмысқа тапсырманы, оның орындалуына бірнеше күн қалғанда беріледі. Себебі, жұмыстың нақты да дәл орындалуы және оқушылардың жұмысқа дайындалуы үшін:

1. 
   Кітаптағы өтілген немесе жазылған теориялық конспектті қайталау.
   
2. 
   Зертханалық жұмыс пен танысу. Арнайы жұмыс дәптеріне жұмыстының аты мен нөмірін жазу, аспаптар мен есептеу нәтижелерін жазу үшін кестелер сызу,графикалық тұрғызулар қажет болған жағдайда, миллиметрлік қағаздар дайындау қажет.
   
3. 
   Жұмыстың мақсатын біліп, өзіне берілген тапсырманы нақты түсініп, оған жету мақсатын біліп және тексеру нәтижелерін табу керек.
   
4. 
   Егер тапсырмада қажет етілсе, үйде алдын-ала есептеу қажет.
   
5. 
   Қорытынды сұрақтарға жазбаша немесе ауызша жауап беру.
   

Әрбір аспап, ең жақсы аспаптарда да, өлшеу қателігі болатынын ескеру керек. Дәлдік дәрежесіне сәйкес, аспаптарды 8 классқа бөлуге болады: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5; 4, ең дәлдік аспап 0,05 класты болады. Қаншалықты қателік төмен болса, өлшенетін шама, аспаптың номинал мәніне соншалықты жақын болады. Сондықтан, өлшеу кезінде бағыттама сызығы, шкаланың екінші жартысында, орналасса, онда жоғарыдағыдай аспаптарды қолдануға болады.

Өлшеуіш аспаптарды тізбекке қосқан кезде, ток күші, кейбір кернеу, қуат және т.б. жиі өзгеруіне әкеліп соқтырады. Бұл, мысалы амперметрде ішкі кедергінің аз болуында, ал вольтметрде кедергінің көп болуы мен түсіндіріледі. Ондай аспаптарды қосу, кейбір кезде әрбір тармақ бойымен керену түсуі шамасына және қуат шамасына таралған ток пен айтылады. Бір типті аспапиар бірдей кедергілі болады, сол себептен оларды тізбекте қолдану тиімді. Өлшемдердің дәл де нақты болуы үшін, аспап кедергілерін ескеру керек және өлшенген шамаларға өзгертулер енгізу қажет. Бұл жағдайда көбіне нақты, ауыспалы аспаптар – шкалада ішкі кедергісі көрсетілген немесе қозғалмалы жүйеде толық токтың ығысуы болады, ал кейде аспаптағы кернеу түсуі, наминалды ток күшіне тең болады. Магнито элетрлік жүйелі аспапиарды, тек қана тұрақты токты өлшеуді қолданады, элетромагнитті, элетрдинамикалық, элетронды жүйелер тұрақты да өалай жұмыс істейтін болса, айнымалы токта да солай жұмыс істейді.

Ең алдымен өлшемдерді өлшеу үшін, аспаптардың бөлгіш бағасын білу керек, ол екі тәсілмен есептеледі:

C = _

Мысалы, элетромагнитті жүйелі амперметр таңбаланған бөліктерден тұрады.: 0,1,2,3,4,5,А. 3 және 4 белгілерінің арасы 4 сызыққа бөлінген, яғни 5 бөлінгіш, сол кезде бір бөлінгіштің құны.



1 және 2белгілерінің арасы 1 сызыққа бөлінген болса , онда 2 бөлінгіш болады, сол кезде бөлінгіш құны.





Мысалы, екінші элктромагнитті жертені вольтметр 150 бөлінгіш және кернеу өлшеу шегі 150 және 300 В болады. Бұл жағдайда 150 В шекті бөлінгіш құны



ал 300В



Көпшекті ваттметрлермен жұмыс қиындау болады. Тұтынушулар қуаты тына формула мен анықталады.

P=UI

Яғни, ваттметр тұтынушылар кернеуі және оның ток күшін шектеп отырады. Осыған байланысты ваттметрдің өлшеуіш механизмі екі орамадан тұрады: токты (тізбектелген) және кернеу орамасы (параллельді). 1.1 суретте жалғану сұлбасы, ал 1.2суретте ваттметрдің қысылуының құрылымдық сұлбасы көрсетілген. Өзара өткізгіш пен жалғанған және торапқа қосылған генератор қыспақтары жұлдызшамен белгіленген. Аспап – ток бойынша, екі шекте есептелген, екі және кернеу бойынша шекті, арнайы ауыстырыпқысқыш қызмет етеді.



Мысалы, электродинамикалық жүйелі ваттметр шегінің ток бойынша өлшемі I_H=2,5-5А, ал кернеу бойынша U_H=75-150-300В және бөліну саны N=150. Үлкен шекті аспап жұмысының бөліну құны



Ваттметр дұрыс жалғанбаса, оның бағыттама сызығы нөлдік белгіден солға бұрылуы мүмкін. Одан арылу үшін, тізбектің жинаған кезде кеткен қателікті жөндеу үшін немесе ваттметрде арнай көрсетілген (ауыстырып­­ қосқыштың полярлығын) және ауыстырып қысқыш шегімен жиі орналасқан “алу” орнына қою керек. Электр шамаларыныңтез өзгеретін қисық жазуларын өлшеу үшін электронды осциллографты қолданылады.

Өндірістік тәжірибедегі сияқты, оқу тәжірибесінде де қолданылатын өлшеуіш аспаптарды отчетқа жазу керек. Олардың атын, номиналдышамасын, типін, жиілігін дәлдік класы, жұмыс істеу принципін (жүйе), қондыру тәсілін дәл осы зауыт көмірін жазу керек. Ол, егер де тәжірибені дәл осы аспаптар мен өайталаған жағдайда, шыққан нәтижелердің дұрыстығын тексеру үшін қажет.

Дәл осы сияқты аспаптардың техникалық сипаттамасын тексеруге қажет: кедергі және реостаттың жіберілетін ток күшін, номиналды қуат және электршамының кернеуі, электрқозғалтқышының паспортты анықтамасы және т.б.

1. 
   кестедегі көрсетілген шамалар отчет толтырудың мысалы болып табылады.
   
2. 
   кестеде көрсетілген графикалық көрсеткіштері, кейбір жиі кездесетін элементтер (ГОСТ 2.721-74 және ГОСТ 2.728-74 және ГОСТ 2.755-74).