Дипломдық жобаға (жұмысқа) ТҮсіндірме жазба

Қазақстанның дамуының стратегиялық мақсаты мен концептуальді моделінің негізгі бағыттарының бірі газ конденсаты мен мұнай кен орындарын анықтау мен ұсыну, мұнай мен мұнай өнімдерін шығару, тасымалдау және өңдеуге байланысты көлемді мәселелердің тиімді шешімдерін қабылдау болып табылады. Көмірсутекті шикізаттарды құрлықтан да, теңізден де өндірудің, тасымалдаудың, өңдеудің және оларды тұтынудың даму болашағы аймақтың экологиялық тепе-теңдігін сақтау қажеттілігін талап етеді, яғни қоршаған ортаны қорғау мәселесі шешілуі тиіс.

Мұнай, газ өңдеу және өндіру өнеркәсіптерінің Қазақстан Республикасының экономикасын дамытудағы мәні орасан зор. Қазіргі күні ірі шет елдік мұнай компаниялары қатысып жатқан, мұнай-газ шикізатының теңдесі жоқ қорларын игеру мақсатында жұмыстар жүргізілуде. Мұнай мен газды өндіру және өңдеу көлемі үнемі артқан сайын қоршаған ортаның ластану мүмкіндігі де арта түсуде. Сол себепті қазірден бастап осы фактордың теріс салдарларын талдау және алдын алу қажет.

Мұнай өңдеу және мұнай химиясы кәсіпорындарынан көп мөлшерде көмірсутектер, күкірт қос тотығы, азот тотықтары, күкіртсутек, аммиак, хлор, фенол, формальдегид, ацетон, толуол және тағы басқа заттар түседі. Мұнай өңдеу және мұнай химиясы кәсіпорындарында көмірсутектердің (C_nH_m) және басқа да заттардың едәуір мөлшерде шығындалуы шығарылымдарды азайтудың іс-шараларын жасау мен іске асырудың қажеттігін көрсетеді [28].

Қазіргі өндіріс дамуында қоршаған ортаны қорғауға үлкен көңіл бөлініп отыр. Соның ішінде, әсіресе мұнай химия және мұнай өңдеу өндірістеріне ерекше көңіл бөлінуде. Мұндай өндірістер күшті улы және зиянды заттар, күкіртсутек, барлық газ түрлері, уытты сұйықтар мен мұнай дистилляттары және тағы басқаларды қолдану мен өңдеу жұмыстарымен байланысты болғандықтан, үлкен қауіп-қатер дәрежесі бар өндірістер қатарына енеді. Сондықтан мұнай өндіру және мұнай өңдеумен байланысты мекемелер қоршаған ортаны қорғау мәселесін дұрыс әрі тиімді шешкен жөн. Мұнай өңдеуші өндірістерде атмосфераға жарылыс және өрт қаупі бар, ал мұнай өнімдерінің жануы барысында атмосфераға көп мөлшерде түрлі улы және зиянды заттар бөлінуі мүмкін. Мұндай жағдайдан тек бірнеше жеке өлім ғана емес, сонымен бірге өндіріс орналасқан биосфера аймағын ластайды. Яғни аймақтың экологиялық апатқа ұшырау мүмкіндігі артады [29,30].

Сол себепті мұнай химиялық кәсіпорын салалары қазіргі нормалар мен қауіпсіздік талаптарына сай тұрғызылуы тиіс.

Қоршаған ортаны қорғауға соңғы жылдары көп көңіл бөлінуде. Қазіргі мұнай өңдеу зауыттарының қуаты жоғары (12-18 млн.т/ж) және технологиялық қондырғылар түрлері әрқилы болғандықтан мұнайды өңдеу қоршаған ортаға келтіретін зияны және ағын судың ластануы өсе түседі.

1. 
   мұнайы бар аз минералданған ағын суларды биохимиялық тазалаумен бірге сүзу және айналма суды жүйеге қайта беру;
   
2. 
   жоғары минералданған ағын суларды буландырумен конденсатты жүйеге қайта беру немесе технологиялық қажеттілікке пайдалану;
   
3. 
   зауытты сумен қамтамасыз етуде жауын мен қар суын және тұрмыстық ағын суларды биохимиялық тазалаудан кейін пайдалану [6,29-33].
   

Құрамында күкіртті қосылыстары бар дизель отыны дизель отыны сутекқұрамды газбен араластыруға беріледі және реактор блогының жылуалмастырғыштарында және пештерде реакция температурасына дейін қыздырылады, содан кейін күкірт, азот және оттегі қосылыстарының ыдырауы, сонымен қатар қанықпаған және ароматты көмірсутектердің гидрленуі жүретін гидротазалау реакторына түседі.

Сутекқұрамды газ бен гидрлеу өнімдерінің қоспасы жылутасымалдағыштарда және тоңазытқышта салқындатылады да газдың сұйық гидротазаланған өнімнен бөлінуі жүретін жоғары қысымды сепараторға түседі. Сепаратордан шыққан сутекқұрамды газ күкіртсутектен тазалану үшін абсорберге бағытталады, онда күкіртсутек моноэтаноламин ерітіндісімен жұтылады. Тазаланған газ жаңа сутекқұрамды газбен толықтырылып, жүйеге кері қайтады. Сепаратордан кейінгі сұйық гидрогенизатта еріген сутек, метан, этан, пропан және бутан болады, олар төмен қысымды сепараторда бөлінеді. Соңында гидрогенизат тұрақтандыру колоннасында тұрақтандырылады.

Тұрақтандырылған гидротазаланған дизель отыны жылуалмастырғыш пен тоңазытқышта салқындатылады да қондырғыдан тауарлы өнім есебінде шығарылады.

Қондырғыда алынған күкіртсутек күкірт немесе күкірт қышқылын алуға жіберіледі.

Қондырғыда су айналымының тұйық жүйесі қолданылады, тек судың белгілі мөлшері шығарылады және жаңартылады. Су айналымының мұндай тұйық жүйесі қоршаған ортаға судың көмірсутектермен ластанған үлкен шығарылымдарын тоқтатуға ғана мүмкіндік бермейді, сонымен қатар экономикалық тиімді болып келеді. Газдар факелге немесе құбырға шығар алдында газды тазалау мен ағындарды залалсыздандыру түйін-блогы арқылы өтеді, яғни сүзгіштерді қолданусыз жоғары нәтижелілікпен атмосфераға зиянды газдар шығарылымдарын төмендетуге мүмкіндік береді. Бұл көрсеткіштер шығарылушы газдарды факелде жағу кезінде төмендейді.

Атмосфералық ауаның ластануын төмендету мақсатында жобада келесідей іс-шаралар қарастырылады:

• 
  сақтандырғыш клапандардың шығарылымы 20-D-001 сепараторы арқылы факелге бағытталады;
  
• 
  реакторлардың сақтандырғыш клапандардың шығарылымы 20-V-004 скрубберлері арқылы сумен бүркіледі де ары қарай шыраққа бағытталады;
  
• 
  жөндеу алдында, жөндеу мерзімінде немесе апат кезінде газ тәріздес өнімдер 20-D-001 және 20-V-002 арқылы қарастырылады;
  
• 
  винтті компрессорлар, ауамен салқындатқыш аппараттар, сораптар секілді құрал-жабдықтардың герметикалылығы қарастырылады;
  
• 
  конденсацияланбайтын газ пештің жану камерасына бағытталады, құрамында күкіртсутегі бар МЭА адсорберіне тазалану үшін беріледі.
  

Дизель отынын гидротазалау қондырғысының зиянды заттарымен атмосфераны ластаушы шығарылымдардың көздері 11.1 кестеде келтірілген.

Кәсіпорын айналасында міндетті түрде арнайы тазалық сақтау аймағы болады. Мұндай аймақ шекарасы аз мөлшердегі топ адамдары тұратын орындар мен қалалар, тұрғындар аймағына дейін жетпейді. Тазалық сақтау аймағында мал бағу немесе басқа ауылшаруашылық жұмыстарымен айналысуға тыйым салынған.

Мұнайлы кәсіпорын саласында табиғи және жасанды су бассейндерін қорғау үшін арнайы тазалау құрылғылар жүйесі қолданылады.

Қоршаған су бассейндерінен өндіріске су жіберу кезінде оны тазалаудан өткізеді, кәсіпорын және қондырғы канализация жүйесінен пайдаланылған су қоспалары, сонымен бірге басқа да қалдықтар тазалауға түседі. Бұл тазалауда қалдық су құрамында зиянды заттар және олардың қосылыстарының мөлшері өте төмен және мүмкін шектік концентрациядан аспауы керек, сонда ғана су қалдығы су қоймасында немесе су каналдарында өндіріледі.

Ауа бассейнін қорғау, оны жиі қалпына келтіру үшін эрозиялық процестерден жердің беткі қабатын сақтау мақсатында кең ауқымда зауыт және тазалық сақтау аймақтарын көгалдандыру жұмыстары жүргізіледі.

Көгалдандыру өсімдігі көмірқышқыл газ мөлшерінің артығын жұтып, атмосфераға оттегін бөліп шығарып отырады.

Зиянды құбырлы қалдықтар адам өміріне – қызметті персоналдар, одан басқа биологиялық тіршілікке зиянын келтірмес үшін кәсіпорын құбырлары қоршаған орта мен бүкіл қоршаған территорияға күшті залалын тигізбей тарап кету үшін биікке көтерілген [17].

Берілген жобадағы қондырғы атмосфераны, сонымен бірге гидросфераны зиянды, ластау көзі болып табылады.

Кесте 11.1 – Зиянды заттардың шығарылымдарының көрсеткіштері

Кесте 11.2 – Қатты және сұйық қалдықтар

Қалдықтың атауы	Түзілу кезеңі	Шикізаттың бірлігіне шығарылымның меншікті нормасы, (кг/т)	Мөлшері, кг/тәу (т/жыл)	Залалсыздандыру, көму орны және шарты (әдісі)	Ескерту
Қолданылған катализаторлар	3-4 жылда бір рет	0,25	300-350 т/жыл	Қолданылған катализаторлар катализаторларды жеткізушілерге қайтарылады	Реакторларда катализаторларды ауыстыру кезінде
Патронды сүзгішке арналған сүзгілеуші элементтер	Жылына бір рет	210-4	0,1-0,2 т/жыл	Тасталуға бағытталады	Ауыстырылу батпақпен, қабыршақпен және т.с.с. толғаннан кейін жүргізіледі

Кесте 11.3 – Ағынды су

Ағынның атауы	Ағынды судың түзілу мөлшері, м3/сағ	Залалсыздандыру, жою шарты (әдісі)	Тастаудың кезеңі	Тастау орны	Ағындарда лас заттардың орнатылған нормасы	Ескерту
Пайдаланылған сілті	250 т/тәу	Ағынды суды биологиялық тазалау	Мерзімді	20-D-003 cепараторы	–	Катализаторды бастапқы қалпына келтіруде (кемінде екі жылда бір рет)
Қышқылданған су	46,6103 т/жыл	Қышқыл суды буландыру мен биологиялық тазалау	Үнемі	20-D-004 бір рет булану сыйымдылығы	Массалық үлесі, млн-1: H2S – 9410; NH3 – 5240	Құрал-жабдықтағы тұзды шаюға арналған жуушы су
Қышқылданған су	10,2103 т/жыл	Қышқыл суды буландыру мен биологиялық тазалау	Үнемі	20-D-008 буландыру колоннасы ресиверінің тұндырғышы	Массалық үлесі, млн-1: H2S – 11960; NH3 – 4032	Мұнай өнімдерін буландыру кезіндегі конденсат
Қышқылданған су	96	Ағынды суды биологиялық тазалау	Мерзімді	Будың шығымы	Массалық үлесі, млн-1: май – 11960; өлшенген заттар, көп емес – 400	Техникалық қызмет кезінде құрал-жабдықтарды буландыруда түзіледі
Жаңбырлы су	924	Ағынды суды биологиялық тазалау	Мерзімді	Жаңбырлы канализация	Массалық үлесі, млн-1: өлшенген заттар, көп емес – 400	Атмосфералық тұнбалар

Шар (дөңгелек) формадағы құбырдан шығып жатқан газ қоспалары, бір көзбен қарағанда, оның жерге қону концентрациясы С_м (мг/м³) келесі формуламен анықталады: