Кесте 4.3 Түркістан көшесінің берілген қиылыстарындағы улы заттардың тастамалары

Кесте 4.3

Түркістан көшесінің берілген қиылыстарындағы улы заттардың тастамалары

5. Экономикалық бөлiм

Автомобиль жолдарында және қалалардағы көше-жол торабындағы жол қозғалысының қауiпсiздiгiн жоғарлату және жол-көлiк апаттарын азайту мақсатында тиiмдi iс-шаралар кешенiн жасау қажет. Бұл iс-шаралардың көптеген автомобильдiң құрылысыен жетiлдiру мен байланысты болады. Мәселен тежеуiш жүйесiн жетiлдiру, көлiк құралдарының ырықсыз қауiпсiздiгiн жоғарылату iс-шаралары. Бұл iс-шаралардың барлығы жол-көлiк апаттарының салдарының ауырлық дәрижесiн төмендету үшiн орындалады. Жол қозғалысы кезiнде тәрттiптi бұзу, жүргiзушiлер құрамының арасында қозғалыс қауiпсiздiгi туралы үгiттеу жүргiзудiң де атқаратын мiндетiде жеткiлiктi. Осымен бiiрге жүргiзушiлердi тәртiпке шақыру мақсатында мектептер және басқада оқу орындарында автокөлiк кәсiпорындарында кез-келген қалада орналысқан мекемелерде жол қозғалысы ероежелерiнiң маңыздылығын түсiндiруде қозғалыс қауiпсiздiгiн жақсартуға тигiзетiн септiгi орасан зор.

Автомобильдердiң қозғалыс қауiпсiздiгiн жоғарылату мақсатында келесiдей күрделi iс- шаралар жинағын орындау қажет: Автомобиль жолдарын және көше жол тораптарынан жобалау әдiстерiн жетiлдiру, жол құрылыс жұмыстарын орындау технологиясын жақсарту, атап айтқанда жол төсемiнiң тегiстiгiн, бұдырлығын үлгiлерге сай қамтамасыз ету және олардың жолды пайдалану барысында ұзақ уақыт сақталуы арқылы едәуiр жетiледi. Жол қозғалысының қамтамасыз ету әлеуметтiк сипаттаманы мiндеттердi шешу қажет, оларға жататын жүргiзушiге ыңғайлы жағдайды жасау, жол қозғалысының тәртiбiн қадағалау, автомобильдi мас күйiнде жүргiздiрмеумен күресу.

Осы себептен қозғалыс қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету сұрақтарын әр түрлi ғылым мен техника салдарындағы мамандардың бiге жұмыс iстеуi арқылы шешу керек.

Осы аталған iс-шаралардың жеке алғандағысы қозғалыс қауiпсiздiгiн жоғарлатуды түгелдей орындай алмайды.

Бүкiл дүние жүзiнде қазiргi кездерде қозғалыс қауiпсiздiгiн жоғарлату, жол-көлiк апаттарын төмендету бойынша көптеген жұмыстар орындалып жатыр. Оларды орындау үшiн бағытталған iс-шаралардың бағдарламасы:

• 
  жол төсемiн кеңейту,көтерiлулерде жай қозғалып кележатқан көлiк құралдары үшiн қозғалыс жолағын жасау;
  
• 
  автобустарға арналған аялдамаларда жол төсемiн кеңейтудi жабдықтау;
  
• 
  қозғалысты дұрыс ұйымдастыру мақсатында жол төсемiне таңбалар салу;
  
• 
  әр түрлi денгейдегi автомобиль жолдарының қиылысында, темiр жол өткелдерiнде бағдаршам орнату;
  
• 
  бағдаршамдар сигналдарын координациялық реттеудi енгiзу;
  
• 
  бiр денгейдегi қиылыстарды бағыттаушы аралықтар орнату және айналмалы қозғалыс ұйымдастыру арқылы қайта құру;
  
• 
  жолдың қауiптi бөлiмдерiмен аймақтарында бағыттауыш бағаналар және қоршаулар қою;
  
• 
  жаяу жүрушiлердiң жолға шығып кетпеуiне кедергi жасайтын қоршауларды орнату;
  
• 
  қауiптi қиылыстарда және жолдың жеке бөлiмдерiнде бағдаршам объектiлерiмен қозғалысты енгiзудi ұйымдастыру.
  

Көптеген мектептерде жол-көлiк апатының шығындарын екi түрлi әдiспен есептейдi.

1. Қазаболған немесе жарақат алған адамдарға және оның жанұясына сақтандыру пенияларын төлеу;

2. Жол-көлiк апаттарында зардап шеккен адамның емделуiне жұмсалған шығындарды, осы зардап шеккен адамның жұмысқа ғана байланысты өндiрiсте болмаған кезiнде шығарылатын өнiмдер көлемiнiң азаюын, көлiк құралдарын жөндеуге жұмсалға шығындарды санаққа немесе есепке аламыз.

Бiрiншi әдiстiң ғылыми негiздемесi болмайды. Ол өзiн сақтандырып қойған адамдарға сақтандыру компаниялардың төлейтiн шығындарын ғана көрсетедi. Барлық елдерде көбiнесе екiншi әдiс қолданылады. Екiншi әдiс кезiнде жол –көлiк апаттарының салдарынан болған бүкiл шығындар есепке алынады және де олардың орташа мәндерi анықталады.

Бiрнеше талаптарды орындау кезiн де ең үлкен принципиалды қиындықтар туады.

• 
  Көлiк құралдарының жақсы техникалық жағдайы. Автомобильдi басқаруға және жүргiзушiге өте ыңғайлы болатын құрылымдық өзгерiс жасап отыру;
  
• 
  Жүргiзушiлер мен жаяу жүрушiлердiң жол қозғалысы ережесiн қатаң сақтауы;
  
• 
  Жөндеу қызметтерiнiң жолдың көлiктiк пайдалану мерзiмiнде қажеттi денгейде сақтап отыруы тегiстiгiн, берiктiлiгiн, шендеулiктiң жол төсемiмен қажеттi iлiну коэффициентiн, қозғалыс шартына әсер ететiн сыртқы себепкерлердiң жол төсемiнiң әсерiн уақытылы жойып отыру (тайғанақтар, қарүйiндiлерi, тұман, мұздақтар).
  
• 
  Жүргiзушiлердiң мамандық шеберлiгiн жоғарылату, автомектептермен автокөлiк кәсiпорындарда жол туралы негiзгi мәлiметтердi жол шартарының қозғалыс қауiпсiздiгiне әсерiн, автомобильдердi пайдалану шарттарын оқып бiлу;
  
• 
  Қозғалысты басқару магистральдар бойында және де оның бөлiмдерiнде, көше-жол торабындағы қолайлы қозғалыс жылдамдығын орнату, жол бойында арнайы қозғалыс қозғалыс қауiпсiздiгi және ұйымдастыру қызыметтерiн құру, қиылыстарда қажеттiлiк болса бағдаршамдар объектiлерiн енгiзу;
  
• 
  Жол қозғалысының ережесi туралы үгiттудi тұрақты түрде жүргiзу;
  
• 
  Ақпаратты өзгерiп мтұратын ескерту жол белгiлерiн орнату арқылы жолдағы тұрақты және ауыспалы шарттарды жүргiзушiлерге уақытылы жеткiзiп отыру, кейбiр жағдайларда жедел қозғалысты реттеудi енгiзу.
  

5.2. Қозғалыс қауiпсiздiгiн жоғарылату бойынша iс-шаралардың тиiмдiлiгiн анықтау

Жол-көлік апаттарының салдарынан қаза болған және жарақат алған адамдардың шығынын шартты түрде ақшалай есептеу қабылданған. Бұл шартты бағалау жол торабын жақсарту бағдарламасын құрастыру және қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған іс –шараларды жоспарлау, қаржылық шығындарды бағалау, экономикалық тиімділігін анықтау, базалық вариантпен салыстыру үшін қажет.

Ұлттық табыстың бір адамға шаққандағы саласы өзгеріп жыл сайын өзгеріп отырады. Осыған байланысты қабылданған нақты сандар, орташа статистикалық мәліметтерге алынғанына байланысты қайта тексеріліп, өзгертіліп отыруы тиіс.

2005 жылдың мәліметтері бойынша жол-көлік апаттарынан болатын шығындар келесі берілгендер бойынша анықталады.

- бір адамның қаза болуы 670000 теңге

- бір адамның жарақат алуы 25000 теңге

- көлік құралын қалпына келтіру және т.б. 8500 теңге

Қаза болғандар саны r₁, r₂,…r_n әріптерінен жарақат алғандар саны р₁, р₂,…р_n әріптерімен, көлік ққралдарын қалпына келтіру және басқа да шығындарды В₁, В₂,…В_n әріптерімен жылдар бойынша белгілесек, онда жол-көлік апаттарының салдарынан болған жылдың шығындарын келесі формуламен анықтаймыз:
П_ж=(67000* r₁+25000* р₁+8500* В₁) (5.1)

2003 жыл бойынша

П_ж1=(67000* 2+25000* 24+8500* 28)=2169500 тенге

2004 жыл бойынша

П_ж2=(67000* 1+25000* 26+8500* 29)=1566500 тенге

П_ж3=(67000* 2+25000* 34+8500* 38)=2513000 тенге

2003-2005 жылдарда жол-көлік апаттарынан болған орташа жылдық шығындар келесі фомула арқылы анықталады:

П_ж.орт= П_ж1+ П_ж2 + П_ж3 /3 тенге (5.2)

Сандық мәндерін (5.2) формулаға қоя отырып, бағалық түрдегі жол-көлік апаттарынан болатын орташа жылдық шығынды анықтаймыз

П_ж.орт = 2169500+1566500+2513000/3=2083000 тенге

Бұдан әрі қарай шығындардың өзгеруін есептейтін К_п коэффициенттін төмендегі формула арқылы анықтаймыз:

К_п= (П_ж2/ П_ж1+ П_ж3/ П_ж2+ П_ж3/ П_ж1)/3 (5.3)

Жылдық шығындардың берілгендерін (5.3) формулаға қоя отырып анықтаймыз:

К_п= (1566500/2169500+2513000/1566500+2513000/2169500)/3=1.16

Жол-көлік апаттарынан болған шығындар санағынан қойылғандары, әрине шартты және олар тек қана ЖКА-ын төмендету бойынша жүргізілетін іс-шараларындың тиімділігін негідеу .үшін техника-экономикалық есептеулерде пайдаланыладжы.

Осы аталған мәндерді (5.1) формулаға қоя отырып, 2003-2005 жылдардығы жалпы шығындарды анықтаймыз.

Жол көлік апаттарынан болған орташа жылдың шығындар келесі формула бойынша анықталады:

= тенге (5.4)

= тенге

яғни бір жол-көлік апатынан болған орташа жылдық шығындар төмендегіні құрайды: