Дипломдық жоба тақырыбы: "Шымкент қаласының Түркістан көшесіндегі жол-көлік оқиғаларын төмендету бойынша іс-шараларды жасау."

Координация сүлбесi «Жол-уақыт» тєуелдiлiгiндегi сүлбелiк талдамасын көрсетiп, координация жүйесiн тiк бұрышта бейнелейдi. Көлденең оське қозғалыс уақытын, ал тiке оське- координациянiң есептiк жылдамдығындағы автокөлiктердiң жүрілген жолы көрсетiледi.

Координацияның сүлбелiк тұрғызуы кезiнде келесi масштабтарды қабылдаймыз.

Жол үшiн Ме 1см = 50 м, ал уақыт үшiн Мt 1 см =10 с.

Осы «Жол-уақыт» сүлбесiнiң тангенс еңкiш бұрышын мына формуламен анықтауға болады:

Мәндерді орнына қоямыз:

Берiлген жағдайда сүлбенi тұрғызу сүлбе талдамалық єдiспен орындалады.

Бұл єдiс координацияның сүлбесiн негiзгi принцептерiн меңгерiп жєне қиылыстағы қозғалысты ұйымдастырудың ерекшеліктерiн қарастырады.

Бұл єдiстi теориялық дайындық кезiнде пайдаланады.

Сүлбенiң сол жағына тiке оське бақылаушы нольдiк сызықты орнатып, оған масштаб бойынша тандалған магистральда жататын параллель сызамыз.

Қиылыстарды жоспар бойынша берiлгендердi жоғарыдан төмен қарай нөмірлеймiз.

Қиылыстардың енiн "Тоқта" сызығына сєйкес арақашықтықпен басты бағытта аламыз. Жоспардың сол жағынан қиылыстарға қарсы бағдаршам реттеуiнiң тєртiбiн жүргiземiз. Сүлбенiң оң жағынан нольдiк сызыққа перпендикуляр көлденең сызықтар жүргiземiз. Көлденең сызықтардың арасына кiлттi қиылыстардың шекарасын масшаб бойынша негiзгi жєне аралық тактiлердiң ұзақтығын, бағдаршамның жасыл сигналынан бастап 4 жєне 6реттеу циклдерiн түсірiп тiке жіңiшке сызықтармен шектеу керек. Кiлттi қиылыстағы жасыл сигналдың бастапқы нүктесiнен бастап α бұрышы бойынша, АВ тiке түзуiн жүргiземiз.

Есептiк жылдамдықпен тангенс еңкiш бұрыш анықталады. Жасыл сигналдың бас нүктесiнен уақыт лентасының енiн М_е, М_t масштабы бойынша АВ түзуiне А'В' түзуiн параллель жүргiземiз. Қос түзуде де жоғарыдан төмен түсiрiп, барлық қарастырылып отырған қиылыстардың қөлденең түзуiн қию керек. Осылай болғандықтан, қос паралель түзулер, уақыт лентасын құрып, үлкен нөмiрлi қиылыстан кiшi нөмiрлi қиылысқа бағыты бойынша есептiк жылдамдығымен автокөлiктердiң тоқтаусыз қозғалуын қамтамасыздандырады. Уақыт лентасының сол жақ шекарасы топтың 1-шi автокөлiгiнiң қозғалысына, ал оң жағы болса соңғы автокөлiктiң қозғалысына сєйкес келедi.

Уақыт лентасын керi бағытта АС жєне А'С' сызығымен жүргiзу. АС жєне А'С' сызығымен жүргiзу сызығынын айналық түрiн алып көлденең сызыққа қатысты кiлттi қиылыстың дєл ортасынан жүргiзу керек. Дєл осылай кiлттi қиылыстың басқада циклдiк реттеулеріне жүргiзiп уақыт лентасын тұрғызамыз. Онда кейiн кiлттi қиылыстардан басқа, жазық ашық қағазға масштаб бойынша єр жолақтың сызықтарын жүргiземiз жєне негiзгi тактiлер мен аралық тактiлердiң 4…6 циклдерiн түсіремiз. Осы аралық жєне негiзгi тактiлердi уақыт лентасы iшінде кiретiндей қылып түсiру керек.

Кейде уақыт лентасы қиылыстардаң қайсыбiр бағытында негiзгi тактiнiң аралығына түспей тұруы мүмкiн. Осы қағаздағы сызықты оңға немесе солға жылжытып қиылыстағы жағдайды қанағаттандыратындый қылуымыз керек.

Ал егер бұл операция жетiстiктер єкелмесе, онда координация сүлбесiне түзетулер енгiзуіміз керек. Реттеу координациясының сүлбелiк түзетулерi есептiк жылдамдықпен немесе реттеу циклiмен болмаса єр қиылыстағы жасыл сигналдың ұзақтығымен, ал сонымен қатар уақыт лентасының енiн азайтумен орындалады.

Қозғалыс жылдамдығы өзгерген кезде қозғалыс сүлбесiнiң сызықтарының еңкiш бұрыштары да өзгередi, ал бұл өз кезегiнде уақыт лентасы бiр бағыттағы жасыл сигналмен дєл түсуiне келтiріледi.

Жылдамдықты өзгерту барлық магистральдар үшiн өзгерту ғана емес, ал сонымен бiрге єр бөлек учаскелер үшiн өзгертуге де пайдаланылады. Бұл кезде уақыт лентасы "сынық" болуы мүмкiн, ал оның рұқсат етiлетiн шегi 10% жылдамдықты өзгерту болып табылады.

Егер талап етiлетiн тиiмдiлiк түзетуге жетпесе, онда цикл ұзақтығын 10% жоғарлатуға болады жєне сонымен бiрге негiзгi тактiнi пропорцианалды түрде барлық қиылыстар үшiн ұлғайту керек.

Ал егер осыдан кейiнгi түзетулерде кейбiр жасыл сигналдардың уақыт лентасымен қайсыбiр қиылыстарда сєйкес келмесе, онда уакыт лентасының енiн азайтуға болады, онда ол 0,3Т_ц-дан жоғарғы болмауы керек. Егер қайсыбiр қиылыстарға жекеше түзетiлер керек болған жағдайда жасыл сигналдың ұзақтығын азайту керек (бұның шегi 6% аспау керек).

Бiрақтан ескерте кететiн нәрсе, уақыт лентасының енiн қысқарту «жасыл толқын»-ның тиімдiлiгiн қысқартып, қызыл сигналдың қысқаруы магистральдағы бағыныңқы жолдардың қозғалыс жағдайын нашарлатуы мүмкiн. Сондықтан бұл ңұсқауларға аса қажет болған уақытта жүктелген жөн.

Сүлбенi тұрғызу кезiнде 2-шi және 3-шi қиылыстардың көлiк ағындарды негiзгi тактіге кiрмей тұрғандықтан талап етiлiп отыр.

Координацияның сүлбесiн жөндеуге келесi iс шараларды қолдандық: 7 қиы-лыстарға жылдамдығын 10%-ға өзгерттiк, ал осынша 55 км/сағ құрады, ал сонымен бiрге керек қиылыстар үшiн жасыл сигналдың ұзақтығы 6%-ға дейiн өсiрдiк, ал сонымен қызыл сигналды осы көрсеткiштерге дєл қатысты етiп уақытын азайттық, одан кейiн лентасын 0,3Т_ц келтiрдiк.

Қозғалыстың күрделi кескiнiн ұйымдастыру, координация сүлбесiн түзетуде қиылыстағы солға бұрылу қозғалысын тiркеумен байланысты. Ал аса қиын жағдайда тудыратын кез бұл үлкен магистральда келе жатқан автокөлiк ағындарының iшiндегi автокөлiктiң бағыныңқы жолға сол жаққа бұрылу кезiнде болады. Өйткенi бағыныңқы жолда магистральда түсуге түрған автокөлiктер болуы мүмкiн. Сол жақ бұруларын ұйымдастыру қиылыстағы қозғалыстың таралу жағдайына байланысты.

Таралу нүктесi деп екi жақты қозғалыстың алғы топты бастап келе жатқан автокөлiктердiң бiр-бiрiмен кездесуін айтамыз.

Координациялық сүлбенi тұрғызғаннан кейiн єр қиылыс үшiн ең соңғы аралық жєне негізгi тактiлердiң ұзақтығын анықтап, координация магистралiндегi фазалардың қозғалтуын жүргiземiз.

Бақылаушы нольдiк сызыққа қатысты фазаларды қозғалту дегенiмiз – бұл бақылаушы нольдiк сызықтан бастап жақын реттеудiң жасыл сигналының секундтағы арақашықтығын айтамыз, (қиылыста). Кiлттi қиылыс үшiн фазалық қозғалыс нольге тең болады.

Көршi қиылысқа қатысты фазаны қозғалту-координация бағытындағы бiрiншi қиылыстың жасыл сигналының басы мен келесi қиылыстардың жасыл сигналдарының басындағы секундтарындағы уақыт арақашықтығын айтамыз. Шамалар реттеу циклiнiң ұзақтығынан аспау керек, сондықтан осы Т_ц уақыты арқылы жүргiзiлген жақын вертикаль сызықтардан аспау керек.

Алынған мєндердi кестеге түсiрiп, техникалық жүйе құралдарын жұмысқа дайындаудың берiлген материалдары болып табылады.

Есептiк берiлгендердi 3.4-ші кестеге енгiземiз.

Кесте 3.4

4.ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛIМ

Ауа ортасының ластануы өте шиеленiскен жєне тез шешiлуге тиiстi проблема болып табылады.

Екiншi дүниежүзiлiк соғыс бiткелi берi тазаланбаған түтiндi ауаға шығарудың көлемi 2000 пайызға өстi.

Қоршаған орталық ластануына автомобиль көлiгiнiң қосқан үлесi өте үлкен. БҰҰ мєлiметтерi бойынша автомобильдың жалпы саны 2000 жылы 700 асып түстi.

Дүниежүзiлiк автомобильдер көркi жылына 500 млн. тонна жанармай жаратады жєне қоршаған ортаға 200 млн. тонна улы заттар шығарып тастайды.Бензин шығаруға қорғазынның дүниежүзiлiк өнiмiнiң 10 пайызы жаратылады.

Бiздiң елде автомобильдендiрудiң жағымсыз жерлерiн азайту үшiн бiрнеше түрлi iс-шаралар қолданылып жатыр. Қоршаған ортаның проблемалары өте маңызды болып табылады. Автомобиль көлiгi мен қоршаған ауа бассейiнiң ластануының меншiктi салмағы орта есеппен 45-50 пайызды құрайды. Єр жүк жєне жеңiл автомобиль атмосфераға 3,65 кг сутегi қышқылын тєулiгiне шығарады. Ауа бассейiнiң ластануымен күрес жан-жақты профилактикалық сипаттамалы болады. Қоршаған ортаны қорғау заң түрiнде Конституцияда бекiтiлген. Осы себеп бойынша маңызды заң актiлерi қабылданған. Бiздiң ел қоршаған ортаны қорғау бойынша ДДҰ, БҰҰ, ЮНЕСКО жєне де ұйымдар көлемiнде көптеген халық аралық жан-жақты бағдарламаларды өңдеуге қатысады. Зерттеу барысында, автомобильден шығатын газдар адамдар мен жануарлар өмiрiне, өсiмдiктер єлмiне ғана емес, сонымен қатар мекемелер мен құрлыстардың күйреуiне, жер бетiнiң эрозияға ұшырауына , ауа райының жєне атмосфераның, биохимиялық құрылымының өзгеруiне єкелiп соғады. Автомобиль көлiгiнiң қоршаған орта ластануының көрсеткiшiнiң төмендеуiнiң қандай єдiстерi мен жолдары бар? Бұл бiрiншiден автомобильдерiң техникалық жақсаруы: аз улы жанармайларды пайдалану, жолдарды жєне қозғалыстарды ұйымдастыруды жақсарту, қалаларды жобалау шаралары, єкiмшiлiк жєне заң шығару єдiстерi жєне т.б.

Ең жоғарғы тиімділік осы єдiстер жан-жақты өңделiп жєне аз пайдасы бар министрстволар мен ведомствалар көлемiнде реттелгенде болады. Жылжымалы тiзбектiң техникалық жақсаруы iс жүзiндегi қорының дұрыс техникалы баптау жєне жаңартумен қатар өзгеше жаңартылған аз улы транспорттық көлiктi өңдеудi құрайды.

Бұл бағдарламаға сєйкес, конструкторлық тєжiрибелiк институт, жұмыс iстеп шыққан газдарды жоятын жүйе ойлап тауып, ал жүйенi улы газдардың көлемi нормадан тыс болған автобустарға қолданды. СНОГ тазартуыштары шу өшiргiштерiнiң орнына қоңдырылып, асу өшiргiнiң де жұмысын атқарды. Тазартуштардың қоңдырылуы өзiнiң артынан жєне жылдамдық сипаттамасының төмендеуiн єкелген жоқ. Тазартқыштың жұмыс iстеу күшi жүрiстiң 200 мың км-ден көбiн құрайды жєне катализаторды 50 мың км-ден асырмай ауыстырады. Жанармай шығыны сол баяғы көлемiнде қалды, ал бiрақ көмiр қышқылы мен көмiртегiнi ауаға шығарып тастауы көлемi 85 жєне 70 пайызға төмендеп кеттi. Бұл ауырлық қаланың ортасында төмендеуiне єкелiп соғады.

Қазiргi кезде фрацуздардың автомобильдерге орналасып шығарылған тазартқыштары сынақтан өтiп жатыр. Бiр қызығы ол эффектiлiк тазартқыштар ғалымдардың ұсынысы бойынша бұл жерде зиян қосылыстарды дырататын биологиялық катализаторлар қолданды. Бұндай катализаторларды қазiргi кезде теңiз суынан бетеп шығару көзделуде.

Екiншiден улы газдардың көлемiнiң төмендеуiнiң єдiсi – бұл дұрыс техникалық баптау жєне жанармай аппаратурасын реттеу болып табылады. Бұл жерде басты рөлдерде ойнайтын арнайы құрылған техникалық диагностикалау орталықтары , олар ең соңғы шығарылған өлшеугiш құралмен жабдықталған болу керек. Қозғалтқыштың норманың көрсеткiштерiн өте ұқыпты қамтамасыз ету, ауаның ластануың 40 пайызға төмендеуiн қамтамасыз ететiнiң дєлелденген.

Қазiр кейбiр фирмалар қала көямiндегi қоршаған ауа көлемiнiң ластануың көрсететiн жабдықталған өлшегiш жүйелерiн көрсетуде. Осылай SIEMENS фирмасы қоршаған ортаның жағдайын бақылайтын жан – жақты жүйемен таныстырады, ол жүйе өзiнде өлшегiш станцияларды, аймақтың орталық жєне көрсеткiштердi өндеу орталығын қосады. Жуйенiң процессорында єр материалдың газдалғанын, сол магистральдағы автомобильдердiң түтiнiнiң у көлеменiң көрсеткiштерi жиналады. Жүкке егер керiк болса, ластану нормадан асып кеткен ауданға қауiп белгiсiн жiбередi. Осы жүйенiң шарын белгi жүйесiмен бiрге жұмыс iстеу мүмкiндiктерi қарастырылған.

Кейбiр үлкен қалаларда негiзгi көлiк материалдар бойы ауа бассейiнiң ластануын белгiлейтiн сигнализатор мен орнатылған. Олар жасылдан қызыл түске өндерiн ауыстырады, егер сутегi қышқылының өлшемi ауада нормада белгiленгннен асып кетсе, сигнализация жүйесi көлiк ағынын қайталайтын магистральдарға ауыстыруда немесе қозғалыстың тоқтаусыз режимiн орнатады.

Қоршаған ортаның ластануының көрсеткiшiн ұзайтатын едєуiр шараның бiрi болып автомобильдер көркiн дизельдендiру табылады. Дизельдi қозғалтқыштар көмiртегi қышқылын жєне көмiртегiн бiршама аз бөледi. Бiрақта дизельдердiң кемшiлiгiде бар: түтiндi қаб болуi мен үлы болуы.

Шығатын газдардың улылығының денгейiнiң төмендеуiн 1,8-2,5 есе форнамерлi – фонелдi жүйесiн қолдану арқылы қол жеткiзуге болады.

Автомобиль түтiнiнiң улылығының екiншi бағыты болып аз улы жанармайларды өндеп шығарып пайдалану табылады. Қазiргi уақытта ең дұрысы болып автомобильдердi газдандыру болып табылады, ол дегенiмiз автомобильдердi газды отынды қозғалтқышқа айналдыру.

Қазiргi уақытта ТМД өнеркєсiптерi газобалонды жүк автомобильдерiн шығарып жатыр. Шет елдерде газотурбиналы автомобильдер пайдалана бастады. Газотурбинаның негiзгi ерекшелiгi болып жанармайға талғамсыздығы, от алу қарапайымдылығы, жоғары берiктiгi, улылығының төмендiгi, жинақтығы жєне жоғарғы үнемдiлiгi табылады.

Көп елдерде бензосутектi жєне бензоспирттiк жанармай қоспаларын, єртүрлi қоспалар жєне қосымшаларды жасауда жұмыстар жүрiп жатыр. Бұл жанармай шығынын 17 пайызға азайтуға мүмкiндiк беруi. Сонымен қатар көмiртегiнiң жөне көмiрсутегiнiң құрамы 0,1 жєне 0,015 пайыздан аспайды, ал азоттар қышқылының эмиссиясы 2 есе азаяды. Эмульсияның қолданған көмiртегiнiң қышқылдарының құрамын 2 есе төмендетедi, азот қышқылын1,5 есе, метанның 1,4 есе жєне бензиннiң жалпы шығының 12 пайызға қысқартады. Су-жанармаи эмульсияны пайдаланғанда сутектiң қышқылын 2,6 есе, азот қышқылының улылығын 2,5 есе төмендетуге болады.

Көптеген зерттеулер бойынша жанармай негiзiнде сутегiнi қолданамыз. Бұндай автокөлiктер Жигули, Москвич көрсетулерден өтiп, оларды Алматы, Москва, Санк-Петербург жєне Хараковта ғалымдар қарастырған.

Ғалымдардың сутегi отынына көңiл бөлуi кездейсоқ емес. Бiрiншiден сутегi қоры, құрамына кiретiн су, екiншiден, сутегi қурамында шары судан қуралуы жєне ең зиянсыз жанармайдың түрi, iс жүзiнде ешбiр зиян келтiретiн заттың болмауы. Сутегi отынын қолдану технологияда қолданылуы жєне оның қымбаттылығы.

Үлкен қалалардың ауа бассейнiн қорғау үшiн ең басты тиiмдi єдiстердiң бiрi ол ең басты қала транспортын электiр жүйесiне ауыстыру. Қазiр электр күшiмен жүретiн автокөлiктер жүруде. Бiрақ автокөлiк электрофикациясы аккумулятордың электросиымдылығының кемшiлiгiне байланысты.

Қаланың ластануына жол жағдайы жєне қозғалысты ұйымдастыру ең басты рөль атқарады. Кординарлы жєне магистральды техникалық құралын ауаның ластануын 15-20 процентке дейiн төмендейдi.

Ауа бассейнiнiң ластануын төмендету үшiн, жоғары жылдамдықты, көк жолақты автомагистральдер , киберникалық бағдаршам жүйесi, көлiк ағынының рациональды таратылуы, ЭВМ көмегiмен тасымалдауларды оперативтi жоспары, қозғалтқышсыз көлiк құралдарының бөлiнетiн күшiнiң көтерiлуi жєне жүргiзушiлердiң квалификациясын көтеру, қалалардың ауа бассейнiнiң қорғауда маңызды рөль стандарттар жүйесi жєне олардың метеорологиялық қамтамасыз етуi ойнайды.

Шет елдерiнде, қалалардың ауа бассейiнiң қорғаудағы маңызды рөль ретiнде єртүрлi єкiмшiлiк ұймдастырушының iс-шараларға белгiленедi. Осымен кейбiр қалаларда жеңiл автомобильдердiң қала ортасына кiруiн, єжептеуiр төмен ақымен шектеледi. Кейбiр басқа елдерде, жол–жөнекей жолаушыларды ала кететiн автомобильдердiң егелерiне жанармайға жєне техникалық баптауға льготалар жасалады.

Жаяу жєне велосипедпен қозғалу пайдалынады тағы да автомобильдердi кiре берiсте жақын қойып ары қарай қала көлiгiмен жүргенде өкiмет немесе қала єкiмшiлiгi жағынан қолдау табады. Үлкен қалалардың ластануың көрсеткiшi төмендеуiне шет елдерде, єдейi арналған салық жүйесi себеп болады.

Кейбiр зерттеу институттарының мағлұматтары бойынша еңбектiң жартылай жєне коммерциялық жүрiстер хабарлама алмасу үшiн орын алады. Бұл телекоммуникация мен еңбектiк жүрiстi ауыстырады. Соңынан қалалардың қоршаған ортасының ластануымен күрестiң ең тиiмдi шарасы болып жан-жақты сызықша реттеу шешiмi, жоғарыда көрсетiлген негiзгi факторлардың жан-жақты байланыстарын осы проблеманы шешуге мүмкiндiгi бар деп айтуға болады.
4.2. Көлiк – ластанудың көзi

Қоршаған ортаны қозғау жєне тєбиғи ресурстарды тиiмдi пайдалану бiздiң елiмiзде мемлекет саясатның саясаты.
Экономикалық жєне єлеуметтiк дамудың негiзгi бағыттарының үкiметтiң табиғат ортасында жєне ластанудың көздерiң қадағалауық єсерiн жоғарлату. Осы қызметтiң техниканың жабдықталуын тиiмдi автоматтарылған қоңдырғы жєне жабдықтармен жақсарту негiзделген.

Қоршаған ауа бассейiнi ластануына єсiресе қалаларда, көбiнесе автомобиль қозғалғыштарының пайдаланылған газдар мен қазiргi күнi ойландырады. Олардың түрi ұзақ дисперсиялық аэрозоль ретiнде, олардың фазасын ең алдымен енiң қатты бөлшектерi құрайды. Күйе кез-келген басқа шоқ сияқты жоғарғы дем алу жолдарының ауруына себеп болуы мүмкiн Бiрақ та оның негiзгi қауiпi бөлшектер олардың беттерiмен жасалынған канцерогендi заттарды тасымалдаушы болып табылады. Өкпеде осы заттар қауiптi iсiктердi пайда қылып, организммен қабылданады.

Канцерогендер организмнен өмiр аяғына дейiн шығарыла алмағандықтан олар аккумуляциянады, ең шектi құрамына дейiн жиналады, сол кезде өкпенiң рак ауруына шалдығуымен өлiмге єкелiп соғады.

Күйе бөлшектерiнiң ондық бөлiмiнiң бiрнеше ондық микроб өлшемдерiнен үлкен айырмашылық болғанда, организмге едєуiр қауiп төне бермейдi. Қырық микробтан үлкен диаметрлi бөлшектер, ауырлық күшiнiң арқасында жер бетiне отрады жєне ауа құрамынан шығарылады. Ауаның теңестiрiлмеген жағдайында ұзақ уақыт бойы алынады (тєулiк жєне одан да жоғары) күйе бөлiктерi қауiптi болып табылады. Бұл метеорологтардың терминологиясы емес.

Көптеген елдердiң оқымыстылары , адам организмде күйе бөлiгiнiң єсерi тақырыбына зерттеулер жүргiзiп, тєжiриебелер жасауда. Мұндай үлгiде аэрозольдың қоспалардың санитарлық гигиеналық санасы көрсеткiштерiн тiркейтiн прибор жеткiлiктi аз өлшемдегi бөлiгiнiң қатысуын негiзiнде реттеуi тиiс. Керiсiнше жағдайда, дұрыс емес нєтижелер жсалануы мүмкiн.

Соңғы кездерге дейiн автошаруашылықтарда түтiндiктi ретке келтiрiп қадағалауды ұйымдастыру приборлардың жетiспеуiнен мүмкiн болған жоқ.

Анализ прибордың бiрiн түсiнеуiнен түтiн өлшегiш СИДА – 107 жетiлдiрiлдi. Ол автомобильдердi жасап шығаратын заводында, ал сондай-ақ автошаруашылықтарды қолдану кезiнде түтiн шығаратын бақылауға арналған. Пайдалануы шарты ауаның температурасы 5-тен 50 С – дейiн, оның қысымы 79,9 –дан 106,4 кПа дейiн. Осыған сєйкес ылғалдылығы 50-80 процентi түтiн өлшегiштiң жұмысы үшiн тұтынылатын электр керлеуi 220 В жєне 18 м/н жұмыс кезiнде сырылған ауа қысымы 0,15 –0,20 кПа аралығында.

Қазiргi кезде түтiн өлшегiштер шығарылады жєне пайдалынатын автомобильдердiң шығарылтын газ мүмкiндiгiн бақылау үшiн автошаруашылықтарда пайдалынады, Оның сєйкестiгi нормативтiң құжаттарды єсер етуi тиiс.

Кейбiр жағдайда аналит прибордың бiрiгуi аз габариттi автокомдың, индикаторлық түтiн өлшегiштер жол жағдайларында МАИ қызметкерлерi үшiн шығарылған экспресс бақылау үшiн жобаланған.

Экологиялық нәйттердің ластау дәйектіліктері ластау формасына байланысты әр- түрлі мүмкін. Қарастырып отырған автомобилизацияның дану қарқындылығына байлынысты біз зиянды қоспалардың алу басейиндері ластаудың жолдары туралы жоғарыда айтылған бөлімдерде көз жүгіртік. Енді осы зиянды әсерлердің немесе улы заттардың болу түрлеріне тоқталайық.Химиялық құрылымдың түріне байланысты біз автокөліктердің негізгі улы заттарының комполентері осы технологиялық бөлімде қарастырамыз. Олар: СО- көміртек оксиді, СН- көмірсутегі, NО₂- азот оксидтері.Өйткені бұл улы заттар ең көп бөлінетін қоспалар болып табылыды.

Автокөліктердің қиылыстардағы қозғалыс жылдамдығы шамамен 20-30 км/сағ. құрайды, ал бұл құбылыс улы қоспалардын толық жанбауына әкеліп соқтырады. Автокөліктердің көптеген экологиялық әдебиеттеріне жолдаулар жасап. Звонов В.А. «Современное состояние и перспективы уменьшения воздуха автомобилями» әдебиеті бойынша автокөліктерден бөлінетін ластайтын заттардың меншікті шығарып тастаулары 4.1 кестеге келтіріліген.