Бөлімшелер мен қызметтердің өрт кезіндегі өзара әрекетін ұйымдастыру

Өрттің ойдағыдай ауыздықталуына мүдделі, өртті сөндіруге жұмылдырылатын барлық күшттер мен құралдардың міндеттерді, бағыты мен уақытты белгілеуде келісе әрекеттесуі өзара ұйымдаса әрекет етудің мәні болып табылады. Міндеттер бойынша өзара әрекет ету бөлімшелердің өртке қарсы бар күштерін жұмылдыруды анықтайды, яғни мұның нәтижесінде кезекті әскери міндеттер: жуық арадағы, келесі және т.б. міндеттер белгіленеді. Осы міндеттердің әрқайсысының шегінде бөлімшелер әрекетінің бағытына қарай, сонымен қатар аса маңызды әрекеттер, нысандар мен іс-қимыл тәсілдеріне қарай өзара әрекет етудің жай-жапсары талқыланады.

Бөлімше күштерін уақытқа қарай келісу сол немесе басқа әрекетті орындау кезінде бір не әртүрлі уақытта атқаратын іс-әрекетті анықтау болып табылады. Әсіресе, резервуарларда, мұнай және газ фонтандарындағы өртті сөндірген кезде байқалады.

Өзара әрекет ететін бөлімше командирлері біріншіден, ӨСЖ-нің іс-әрекетін және жалпы әскери міндетті білсе; екіншіден, бір-бірінің әскери міндеттерінің мазмұнын, оларды орындау бойынша бірлескен іс-әректтердің уақыты мен тәсілін білсе; үшіншіден, бір-бірімен және ӨСЖ-мен өзара әрекеттесуге қатысты тығыз байланыста болса және дер кезінде өзара ақпараттар алысса; төртіншіден, өзара әрекет етуге қатысты дабылдардың талап етілген көлемін тез арада қолдана алса өзара әрекет ету дұрыс ұйымдасқан болып есептеледі.

Әскери міндетті орындау кезінде түрлі күштер мен құралдардың тактикалық мүмкіндіктері толығырақ іске асырыла алатындай әр бөлімнің өзара әрекет ету жүйесі құрылады, олардың күштері бөлімшелердің әскери міндеттерді орындаулары үшін, ал соңғыларының арасында жалпы міндетті шешуде маңызды рөл атқаратындардың мүдделеріне қарай келісулері тиіс, мақсаты, орны мен уақытына қатысты әр бөлімнің (күзеттің, бөлімнің және т.б.) кең ауқымды ерекшеліктері қамтылған өзара әрекеті нақты белгіленген болуы тиіс.

Өзара әрекет етуді ұйымдастыру – бір реттік акт емес, ӨСЖ мен оперативтік штаб жұмысының белгілі бір үдерісі. Мұнда ӨСЖ басты рөл атқарады, оның өзара әрекет етуді ұйымдастыру бойынша жұмысы екі кезеңнен тұрады: біріншісі – дайындық кезеңі, екіншісі – бөлімшелерге өзара әрекет етудің белгіленген тәртібін іс жүзінде жеткізу.

ӨСЖ өзара әрекетті ұйымдастыруды қызметке кіріскен уақытынан бірден бастап, өртті сөндіруге қатысты шешім қабылдаумен аяқтайды. Әскери міндетті анықтаған кезде әр командир басқа да мәселелермен қатар, өзара әрекет ету жүйесінде бөлімшесінің өз учаскесінде атқаратын рөлі мен орнын анықтап, көрші бөлімшелермен қалай өзара әрекет ету керектігін белгілейді.

Жағдайды бағалаған кезде түрлі бөлімшелердің әрекетін келісу және қолдануға әсері зерттеледі. ӨСЖ жағдайды бағалау және шешім қабылдау нәтижесінде алдағы әскери міндеттерді орындау кезіндегі бөлімшелердің өзара әрекет етуінің негізін анықтайды. Ол осымен қатар, алдағы әскери әрекеттердің бірнеше үлгісін ойша құрастырады, соның нәтижесінде өртті қалай сөндіру керектігін ойша жоспарлап, оның реттілігін, негізгі күшті жұмылдыру бағытын, күш пен құралды топтастыруды, бөлімшелердің міндеттерін, маневрлерінің сипатын, т.б. белгілейді. Бірден сол арадан қарамағындағы қызметкерлерге өзара әрекет етудің белгіленген тәртібін қалай және қашан жеткізу керектігі анықталады.

Оперативтік штаб ӨСЖ-ге көмектесе отырып, талап етілген мәліметтер мен есептеулерді дайындайды, жұмыс құжаттарында өзара әрекет етудің белгіленген тәртібін ресімдейді және ӨСЖ-мен белгіленген әдіс арқылы өзара әрекет етуді ұйымдастыруға қатысты басқа да шараларды жүзеге асырады.

Өзара әрекетті ұйымдастырудың түрлі әдістері қолданылады. Оларды таңдау негізінен, қарамағындағы қызметкерлермен жеке сөйлесу мүмкіндігіне, олардың даярлық деңгейі мен уақыттың болуына байланысты болады. Егер уақыт өте шектеулі болса және бағынышты қызметкерлерді сол жердегі бір пункке жинау мүмкін болмаса, онда өзара әрекеттесу бойынша нұсқаулар қысқа бұйрық бойынша әскери міндеттермен бір уақытта жеткізіледі. Бұл бұйрықтарды ӨСЖ жеке өзі және оперативтік штаб қызметкерлері бағынышты қызметкерлерге байланыс құралдары, сондай ақ олардың кейбірімен жеке сөйлесу арқылы береді. Егер, жағдайға қарай мүмкіндік болса, онда ӨСЖ әскери міндеттерді ауызша белгілегеннен кейін қарамағындағы барлық қызметкерлерге тікелей сол орында өзара әрекет ету бойынша жалпы нұсқауларды бере алады.

Мұндай жағдайда ӨСЖ-нің өзара әрекет ету бойынша нұсқаулары қатаң белгіленген жоспарда беріледі. Ол әр әскери аралық міндет бойынша мыналарды көрсетіп, анықтайды:

а) келісілген іс-қимылдардың (өзара әрекеттердің) мақсаты;

б) өрттің болу мүмкіндігі (қажет болған жағдайда, нұсқалар бойынша);

в) өртті сөндіруге қандай күштер мен құралдар немесе бөлімшелер қатысады;

г) осы күштер мен құралдардың бағыттар және аталған әскери аралық міндеттердің шегіндегі нысандар мен уақыт бойынша келісілген іс-қимылдарының тәртібі.

Басында өзара әрекет ету бойынша мәселелер сол жердегі көз жетерліктей шекте, ал көрінбейтін жерде – жоспар немесе сызба бойынша, тек нұсқаулар беру ғана емес, сондай-ақ алда болатын әскери іс-қимылдар жаттығуларындағы тәсілді қолдану арқылы да шешілуі мүмкін. ӨСЖ-нің өзара әрекет ету бойынша нұсқаулары да мазмұнына қарай әртүрлі, себебі ол әскери міндеттердің мазмұнынан және оны орындауға қатысты нақты тәсілдер мен шарттардан туындайды. ӨСЖ нұсқауындағы белгіленген әскери міндеттерді қажет болмаса қайталаудың керегі жоқ. Нұсқауда әскери міндетті ойдағыдай орындау үшін бөлімшелер, сондай-ақ көршілердің іс-қимылдарының уақыты мен міндеттері бойынша келісілген тәртібі анықталады.

Кезекті міндеттердің кез келгенін орындау кезіндегі ӨСЖ өзара әрекет ету нұсқауында түнгі уақытта, қыста болған және т.б. өртті сөндіру барысындағы бөлімшелердің іс-қимылын келісумен байланысты мәселелер де шешіледі. Егер, ӨСЖ-нің шешімімен арнайы техника қолданылатын болса, техниканы қолданумен байланысты өзара әрекет ету мәселесі де шешіледі. Қызметкерлерге оперативтік штаб пен өзара әрекет ету дабылының өрт сөндіру барысындағы орналасқан жері туралы хабарланады.

Әрине, бар жағдайда өртті сөндіруге басты көңіл бөлінеді. ӨСЖ өрт сөндірудің әр бағытында әскери қимылдарды күшейту шекарасын, бөлімшелердің өртті сөндіру барысындағы міндеттері мен қозғалу бағытын анықтайды. Бұдан басқа, өзара әрекет ету тәртібі де белгіленеді. Уақыт жеткілікті болған жағдайда өзара әрекет ету әскери міндеттерді белгілегеннен соң бірден емес, кейінірек ұйымдастырылуы мүмкін. Бұл әдіс өрт сөндіру практикасында кеңінен қолданылады. Бұл әдістің ерекшелігі – ӨСЖ сол жерде ауызша бұйрық бергеннен кейін, қарамағындағы қызметкерлерге өртті сөндіруге қатысты шешім қабылдауларына уақыт беруінде.

Өзара әрекетті ұйымдастыру бойынша ӨСЖ жұмысын қамтамасыз етуде ӨСЖ-ге өзара әрекет ету мәселесін іс жүзінде шешуге көмектесетін және оның нұсқауларын жазып алатын оперативтік штабтың атқаратын рөлі зор. Оперативтік штаб осы нұсқауларға сәйкес өзара әрекет ету бойынша құжаттарды нақтылайды немесе әзірлейді, керек болған жағдайда мүдделі бөлімшелерге одан көшірмелер алып береді. Штаб ӨСЖ жеке өзі нұсқау бере алмаған қызметкерлермен өзара әрекет ету мәселелерін шешеді. Бұдан басқа, оперативтік штаб өзара әрекет етуші бөлімшелер арасындағы байланысты ұйымдастырып, қамтамасыз етеді, оларға белгіленген дабылдарды жеткізеді, ӨСЖ-ге нәтижелер туралы баяндай отырып, бағынышты қызметкерлердің өзара әрекетті дұрыс ұйымдастыруын қадағалайды.

Үздіксіз өзара әрекет етуге қолдау көрсету –ӨСЖ мен оперативтік штабтың өрт сөндіру кезіндегі маңызды міндеттерінің бірі. ӨСЖ және оперативтік штаб мұны іске асыра отырып, біріншіден, бөлімшелердің әскери міндеттерді орындау кезінде өрт сөндіруге дейін келісілген іс-қимылдарының тәртібін аса дәлдікпен және жан-жақты жүзеге асыруы; екіншіден, жағдайдың өзгеруін ескере отырып, осы тәртіпті дер кезінде нақтылап,толықтырып, дамытуы; үшіншіден, өзара әрекет ету қимылы бұзылған жағдайда оны қайта қалпына келтіруі немесе ұйымдастыруы тиіс.

ӨСЖ мен оперативтік штабтың осы жұмыстарының нақты мазмұны көбіне өрт болып жатқан нысанның түріне, әр кезекті әскери міндеттің ерекшелігі мен оларды орындау әдістеріне, өрт сөндіруге дейін белгіленген өзара әрекет етудің өрт сөндіру кезіндегі нақты орын алған жағдайға сәйкес келуіне және т.б. байланысты болады. Барлық жағдайларда өзара әрекет етудің ойдағыдай жүзеге асуы жағдайды үнемі қадағалауға және оның өзгеруін алдын-ала көре білуге; бөлімшелердің әскери міндеттерді және өзара әрекет ету тәртібін дәл орындауларын бақылауға; жағдайға жауап беретін өзара әрекетті қайта қалпына келтіру, дамыту, нақтылау бойынша белгіленген тәртіпті қолдануға; бөлімшелердің өзара әрекетін қамтамасыз ететін сенімді байланысты сақтауға; өзара әрекет етудің белгіленген дабылдарын дер кезінде беруге ықпал етеді.

ӨСЖ мен оперативтік штабтың өзара әрекет етуді қолдау бойынша жұмыстары нәтижелігінің негізі – жағдайды нақты білу және оның өзгеруін алдын ала көре білу. Бұған өртті үздіксіз қадағалау, жағдайдың өзгеруі туралы мәліметтер бойынша барлық көздерді барынша қолдану, әскери учаскелердегі өзара әрекет етуші бөлімше командирлерінің арасындағы ақпараттар арқылы қол жеткізіледі. Өрт сөндіру барысында қол жеткізілетін мәліметтердің жалпы мөлшерінен бұрын белгіленген өзара әрекет ету тәртібінің уақытқа төтеп беретіні ерекше мәнге ие. Келісілген іс-қимылдар тәртібі туралы барлық нақтыланған мәліметтер орындаушыларға ауызша бұйрықтар мен командалар түрінде жеткізіледі.

Орындалатын міндеттер шегіндегі өзара әрекет ету тәртібін нақтылай отырып, ӨСЖ мен оперативтік штаб нақты міндеттер үшін өзара әрекет етудің негізгі мәселелерін белгілейді, себебі өрт сөндіргенге дейін бұларға жалпы түрде ғана рұқсат етілген.

Өрт сөндіру барысындағы өзара әрекет ету бірнеше себептерге байланысты бұзылуы мүмкін: кей жағдайда бір немесе бірнеше бөлімшелермен байланыс үзіледі; кей жағдайда бөлімшелердің әскери қабілеттіліктері жоғалады; ал кейде осы себептердің барлығы бір уақытта болуы мүмкін. Осыдан барып ӨСЖ мен оперативтік штабтың бұзылған өзара әрекет етуді қалпына келтіру бойынша жұмыстарының мазмұны мен әдістері, көлемі әртүрлі болады.

Өрт сөндіретін сол не басқа бөлімше әскери қабілеттілікті жартылай жоғалтқан кезде өзара әрекет ету жүйесінде аздаған өзгерістер болуы мүмкін, осы бөлімшенің міндеті нақтыланып, оның басқа бөлімшелермен бірлескен әрекетіне түзетулер енгізіледі. Өзара әрекет ету басқаша бұзылған жағдайда және оны қалпына келтіру көлемі әлдеқайда маңыздырақ болады.

ӨСЖ мен оперативтік штаб мұндай жағдайда өзара әрекет етуді қалпына келтіре отырып, ең алдымен бөлімшелер арасындағы байланысты орнатады, осы бөлімшелердің жағдайын тез арада анықтайды. Сол арада өзара әрекетті қалпына келтіру бойынша қандай шаралар қолданылатыны, оны қалай жүзеге асырылатыны белгіленеді.

Ең алдымен жалпы міндеттерді шешуде маңызды рөл атқаратын бөлімшелер арасындағы өзара әрекет қалпына келтіріледі. Тікелей өртті сөндіруге бағытталған күштер мен құралдар арасындағы әскери міндеттер мен өзара әрекет ету тәртібі нақтыланады.

Бұзылған өзара әрекетті қалпына келтіру шараларына бастамашылық ету бойынша командирлер, бағынышты қызметкерлер мен өзара әрекет етуші бөлімшелерді тұрақты дайындаудың да маңызы зор. Оларға шығармашылық тұрғыдан бастамашы болуларына кең мүмкіндіктер беріледі. Жалпы тактикалық ойлардың және оны іске асыру үшін өз рөлін дұрыс түсіну негізінде олар жағдайдың өзгеруіне сәйкес өз қызметкерлерінің іс-әрекеттерін нақтылаулары қажет. Бұл үшін олардың арасында сенімді байланыс пен өзара ақпарат алмасу орнауы, бір-бірінің міндеттерін жете түсінулері керек, өзара көмек көрсетуге үнемі дайын болуы, өзара әрекет ету дабылын тез әрі дәл қолдана білулері қажет.

Бөлімшелердің өрт сөндіру барысындағы тығыз қарым-қатынасын үздіксіз қолдау, шебер ұйымдастыру, бұзылған өзара әрекетті тез арада қалпына келтіру ӨСЖ мен оперативтік штабтың өрт сөндіру кезіндегі күштер мен құралдарды басқарудағы, сондай-ақ өртті ойдағыдай ауыздықтаудағы кәсіби шеберліктерінің маңызды көрсеткіштері болып табылады.
5.8. Өрт сөндіру бөлімшелерінің әскери амалдарын қамтамасыз ету бойынша іс-шараларды іске асыру
Осы міндетті дұрыс және уақытында шешу маңыздылығы техникалық жабдықталудың сапасына, өрт сөндірудің жаңа құралдарының кеңінен енгізілуіне, олардың ПТВ-ның сан түрлерінің, техника мен радиоэлектронды құралдардың үлкен көлеміне, барлық материалдық құралдар шығынының артуына және олардың тұтануының күрделі жағдайларына қарай үнемі артып отырады. Барлау және тылдық қамтамасыз етуді ұйымдастыру мен жүзеге асыруға қойылатын талаптар артуда.

Өрттің аса қауіпті факторларынан қорғау бойынша іс-шаралар өткізу ерекше қиындық тудырады.

Осылайша, заманауи жаһдайларда әскери амалдарды жан-жақты қамтамасыз етуді ұйымдастырумен байланысты міндеттері аясы бұдан да кеңіп, алуан түрлі болды. Әрі бұнымен біргеқамтамасыз етудің әрбір түрінің өзіндік ерекшеліктері бар; оларды шешуге арнайы күштер мен құралдар тартылады, оларды басқаруды басқару органдарының арнайы бөлінген қызметкерлері жүзеге асырады.

Әскери амалдардың тиімділігі қамтамасыз етудің әр түрін дұрыс ұйымдастырудан ғана емес, сонымен бірге жан-жақты қамтамасыз ету бойынша іс-шараларды жоспарлау мен жүзеге асыру келісушілігіне байланысты.

Командирлердің өрт сөндіру бөлімшелерінің әскери амалдардын жан-жақты қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша жұмысыөрт сөндіруде қажеттіліктерді дер кезінде қанағаттандыру үшін, қамтамасыз ету түрлері бойынша жоспарлардың өзара, сондай-ақ өрт сөндіру бойынша жалпы жоспармен нақты үйлестіру мақсатында жүргізіледі.

Әскери амалдарды жан-жақты қамтамасыз етуді ұйымдастыру қамтамасыз етудің әр түрін, орындауға қажетті күш құрамы мен құралдарды айқындау, тапсырмаларды орындаушыларға жеткізу және оларды шешу тәсілдерін анықтаудан тұрады.

ӨСЖ-нің өрт сөндіруге қатысты шешімі мен оның әскери амалдарды қамтамасыз ету бойынша нұсқаулары осы жұмыстың негізі ретінде қызмет атқарады.

Командирлердің әскери амалдарды қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша жұмысының тәртібі өрт сөндіруге бөлінген уақытпен және шұғыл штабпен қабылданған жұмысты ұйымдастыру әдісімен айқындалады. Командирлердің қамтамасыз етудің барлық түрлері бойынша немесе әскери тапсырманы орындауда ерекше маңызға иелері бойынша жүйелі жұмыстары барысында қажетті күш пен құралдарды қамтамасыз ету және айқындау бойынша негізгі міндеттер ғана қойылмайды, сондай-ақ өрт сөндіруді қамтамасыз ету кезінде күштер мен құралдарды пайдалану тәртібі туралы ұсыныстар да толық қарастырылады. Осылайша, әскери амалдарды жан-жақты ұйымдастыру бойынша командирлер мен өзге басқару органдарының жұмысын қамтамасыз етудің барлық түрлерін жоспарлаумен, сондай-ақ оларды іс жүзіне іске асыру бойынша іс-шараларды өткізумен де байланысты. Дайындық барысында жан-жақты ұйымдасқан қамтамасыз ету әскери амалдарды жүргізу барысында үздіксіз қолданылады.

Майлауға шығындалғанды ескере отырып шығындалған бензиннің құны құрайды:

1. 
   "Азаматтық қорғаныс" заңы. Бұйрық №188 11.04.2014 ж.
   
2. 
   Өртке қарсы қызмет органдарының жауынгерлік жарғысы. Бұйрық № 267 14.11.2009 ж.
   
3. 
   Өртке қарсы қызмет органдарының қызмет жарғысы. Бұйрық № 266 14.11.2009 ж.
   
4. 
   ҚР ТЖМ өртке қарсы қызметінің газ-түтіннен қорғау қызметі жөніндегі тәлімдемесі. Бұйрық № 446 22.12.2010 ж.
   
5. 
   Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің өртке қарсы қызмет органдарының техникалық қызметі жөніндегі тәлімдемесі. Бұйрық № 170 07.07.2005 ж.
   
6. 
   Өртке қарсы қызмет бөлімшелеріндегі еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі ережелері. Бұйрық № 355 15.10.2010 ж.
   
7. 
   ҚР ТЖМ өртке қарсы қызмет бөлімдері мен гарнизондарының жеке құрамын даярлау Бағдарламасы. Бұйрық № 245 12.07.2010 ж.
   
8. 
   Өрт жеңдерін пайдалану және жөндеу нұсқаулығы. Бұйрық № 382 12.09.2011 ж.
   
9. 
   ҚР ТЖМ Төтенше жағдайлар саласындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау комитеті үшін автокөлік және материалдық-техникалық құралдардың тиісті нормалары. Бұйрық № 52 14.07.2005 ж.
   
10. 
    Өрт тактикасы.1- бөлім. Өрт тактикасының негіздері, өрттегі күш пен құралдарды басқарудың ерекшеліктері. Бұлқайыров А.Б., Баймағанбетов Р.С., Аманкешұлы Д. «Көкшетау техникалық институты» ММ , Көкшетау 2010 ж.
    
11. 
    Өрт тактикасы.2- бөлім. Әр түрлі шаруашылық нысандарындағы өртті сөндіру. Бұлқайыров А.Б., Баймағанбетов Р.С., Аманкешұлы Д. «Көкшетау техникалық институты» ММ , Көкшетау 2012 ж.
    
12. 
    Булкаиров А.Б. «Справочник расчета сил и средств по тушению пожаров твердых горючих веществ, нефти и нефтепродуктов». Кокшетау 2007 г.
    
13. 
    Пожарная тактика. Повзик Я.С. М. «ВИПТШ МВД СССР», 1984 г.
    
14. 
    Пожарная тактика. Повзик Я.С. М., 1990, 2001 г.
    
15. 
    Справочник РТП, М., 1987 г.
    
16. 
    Справочник РТП, М., 2001 г.
    
17. 
    Сборник правил по пожарной автоматике. Часть-I. «Проектирование». М. «Стройиздат», 1988 г.
    
18. 
    Производственная и пожарная автоматика. Часть-II. Бубырь Н.Ф. и др. М. 1986 г.
    
19. 
    Гидравлика и противопожарное водоснабжение. Кошмаров Ю.А. М. 1985 г.
    
20. 
    СНиП. 2.02-15 – 2003. Пожарная автоматика зданий и сооружений.
    
21. 
    Рекомендации по проверке технического состояния установок пожарной автоматики. М. «ГУПО МВД СССР», 1989 г.
    
22. 
    Методические указания к выполнению курсовой работы и упражнений по курсу «Пожарная тактика». М. «ВИПТШ МВД СССР», 1985 г.
    
23. 
    Методические указания к дипломному проектированию для слушателей КТИ МЧС РК.
    
24. 
    Экономика противопожарной защиты. Аболенцев Ю.И. М. ВИПТШ МВД СССР, 1985 г.
    
25. 
    Физико-химические основы развития и тушения пожаров. Абдураимов И.М
    
26. 
    Теребнев В.В. «Пожарно-строевая подготовка». М. 2004 г.