Кітапхана қызметінде қолданылатын маркетингтің түрлері

Маркетингті нақтылы жүзеге асыру ісі, яғни ол істің маңыздылығы мен бағыты кәсіпорының салалық сипатына, оның ұсынатын тауарларының пайдалану орнына (жеке адам қажеті, немесе өндіріс қажеті орындауына) байланысты болады.

Халықаралық маркетинг жоспарын жасап өңдеу негізінде маркетинг кешенін шетелдегі жергілікті жағдайға бейімдеу қажет.

Инвестиция объектілеріне сұраныс құрамын талдау ісі техникалық және өндірістік, экономикалық, валюта-қаржылық, объек құрылысын жүргізу мүмкіндігі және оның көрсеткіштері, құрылыс объектісін іске енгізу әдістері бағыттарында жүргізіледі. Бұл талдаудың мақсаты құрылысқа тапсырыс берушінің нақты талаптары жүйесін анықтау, соған байланысты коммерциялық және өндірістік стратегиясын таңдап алып, белгілеу болады.

• 
  интеллектуалды өнімді құқықтық жағынан қорғау қажет, яғни интеллектуалды өнімнің иесін (авторын, өнертапқышты) опасыз бәсекеден, оның затын заңсыз көшіруден қорғау қажет;
  
• 
  патент, патенттік лицензия және басқа құжаттар құқықтық қорғау құралы ретінде интеллектуалды өнімнің иесіне рынокта ұзақ мерзім (15-20) монополиялық үстемдік алуға мүмкіндік береді;
  
• 
  тауардың патенттік қорғауға алынуы – қаржы салушының капиталы тиімді болуына қосымша кепілдік жасайды.
  

Ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстардың нәтижесін патенттермен қорғау жұмысы қоғам үшін аса маңызды болғандықтан әрбір кәсіпорынның басты мақсатына айналған. Патент -жаңалықтың, авторлығын куәландыратын және патент иесіне ерекше құқық берілгенін айғақтайтын білікті орган тапсыратын құжат.

Ноу-хау (ағылшын тілінен аударғанда «қалай екенін білу») - өндірістің технологиясын, өнім дайындаудың құпияларын, жаңа әдістер мен жоспарлардың, өнер тапқыштардың, мамандардың қызметтерін сипаттайтын техникалық, коммерциялық және басқа ілімдердің диынтығы. Ноу-хау патенті жоқ әртүрлі өндірістің түрін ұйымдастыруға керек дағдылы, немесе өндірістік тәжірибе түрінде алынған техникалық құжаттама ретінде дайындалады. Ноу-хау, әдетте, лицензиялық келісімдердің объектісі болады, оларды қолдану үшін құқық лицензиясымен бірге беріледі.

Кітапхананың имиджін көтерудегі бірден-бір тәсіл кітапхананы жарнамалау болып табылады. Сондықтан кітапханалық маркетингтің пайдаланушылардың қызығушылықтарын көтеру мақсатында қолданылатын тағы бір түрі – кітапханалық жарнама. Егер де «Кітапханалық жарнама не үшін қажет?» деген сұрақ қойсақ, көбінесе «Кітапханаларда оқырман көп болуы үшін» деген жауап аламыз. Бұл жауаптан көп нәрсені түсінуге болады. Бәрінен бұрын жарнама қазіргі уақытта өте маңызды орын алады, сондықтан мұндай сұрақтың өзі ешкімді таңқалдырмайды.

Міне, осыдан келіп ақпараттандыру дәуіріндегі жарнама қызметінің жан-жақтылығы айқын көрінеді. Жарнаманың ең маңызды қызметі -әлеуметтік. Мәдениет саласы, оның ішінде кітапхана қызметі үшін ол -анықтаушы, яғни жарнама халықтың интеграциялануына, оның бірігуіне ықпал етеді. Жарнама кез келген адамның материалды және рухани өмірін байланыстыра отыра халықтың қажеттіліктері мен талғамын үйлестіре біледі.

Кітапханалық жарнама белгілі деңгейде коммерциялық жарнамаға қарама-қарсы шығады. Әлеуметтік қызметтің бірден өзгеруіне байланысты байларға арналған жарнама баршаға ұсынылуы мүмкін. Ал мұндай жағдай тек қана реніш тудырады. Ал кітапханалық жарнама керісінше адамдарды рухани жетістіктерге жетуге бағыттайды, оларға өздерін қоғамның бір бөлігі ретінде сезінуге көмектеседі.

Осыған байланысты кітапханалық жарнаманың тәрбиелік қызметін атап көрсету қажет. Ол кез келген жағдайда іс-әрекет жасаудың дайын формаларын ұсынып, ненің жақсы, ненің жаман екенін анықтайды.

Кітапханалардың жарнамалық қызметінің тағы бір қыры ол әлеуметтік сипаттағы жарнама компанияларын ұйымдастыруда және өткізуде белді қызмет көрсетеді, яғни қоршаған ортаны қорғау, балаларды қорғау мүгедектер мен қарияларға, жұмыссыздарға көмектесу, алкоголизм, темекі шегу және наркоманиямен, СПИД-пен және т.б. күресуде зор маңызға ие.

Жарнаманың тәрбиелік және әлеуметтік қызметімен тығыз байланысты тағы бір функциясы – идеологиялық. Жарнама әрқашан белгілі бір идеологиялық қызмет етеді, егер де бұл түсінік бір немесе бірнеше әлеуметтік топтың мақсаттарын, қызығушылықтарының мәні ретінде түсінілсе.

Жарнаманың тағы бір қызметі – экономикалық. Оның басты міндеті кітапхана ұсынатын қызметтер жайлы ақпараттандыру, яғни олардың қаржылық мүмкіндіктерін кеңейту.

Мамандардың пікірінше қалыпты экономикалық орта қалыптастыру жарнамасыз жүзеге аспайды.

Осылайша, кітапхана саласындағы жарнамалық қызмет спецификасы жарнама маркетингтің элементі ретінде, сондай-ақ мәдениеттің маңызды компоненті ретінде анықталады. Мұндай ерекшелік кітапхананың жарнамалық қызметінің әр түрлі аспектілерінде көрінеді және жарнаманың мақсатын, бағытын, қызметін және ұйымдастыруын анықтауға көмектеседі.

Жарнаманың негізгі мақсаттары мыналар:

- жеке пайдаланушының көңілін аудару;

- кітапхана ұсынатын қызмет түрлерін жеке-жеке сипаттау;

- тұрғындардың, администрацияның, іскер әріптестердң алдында кітапхананың имиджін қалыптастыру;

- кітапхананың қызметі жайлы оқырмандарды ақпараттандырудың белгілі бір деңгейін ұстап тұру;

- оқырмандардың қажеттіліктерін қалыптастыру;

- тұрақты оқырман ортасын қалыптастыру;

- қызметке деген сұранысты қанағаттандыру; .

- тұрғындарға кітапхана, оның қызмет жайлы түсіндіріп отыру.

Ақпарат кез келген жарнаманың ядросын құрайтыны баршаға аян.

Сонымен, жарнамалық бюджетті қалыптастыру шығынды жоспарлау негізінде жүзеге, асады. Жарнаманың шығын жоспары қойылған мақсатқа жетуге бағытталған, жоспарланған әр түрлі жарнамалық іс-шаралардың шығын сметасын құрайды.

Жарнама құралдарын таңдау көптеген факторлармен анықталады: олардың ішінде – таралу ауқымы, жолдаудың тұрақтылығы, жарнама формасының әсер ету деңгейі, бағасы, таралу уақыты. Жарнама қызметін ұйымдастыруда бұл кезеңдердің маңызы ерекше, яғни дәл осы жарнама құралдары оны жіктеуде көбіне қызмет көрсетеді. Мұндай жіктеу баспалы, телевизиялық, аудиожарнама, дикерт-мейл, сыртқы жарнама және т.б. қамтиды.

Баспалы жарнама полиграфиялық әдіспен жүзеге асады. Көптеген кітапханалар кітапхананың өзіне, қызмет көрсету бағытынның маңыздылығына немесе ірі іс-шараларға, мәдениет орталығына арналған арнайы баспалар – буклеттер шығарады. Буклеттерде жарнамалық текстпен бірге түрлі-түсті суреттер, иллюстрациялар орналасады. Буклеттер ең жақсы қағаздарға басылып шығарылады.

Сондай-ақ кітапханалар күнтізбелер аппликациялар, ярлыктар шығарып, оны абонемент, оқырман залдарының оқырмандарына, жарнамалық акцияны өткізуге қатысушыларға таратылады.

Сыртқы жарнаманың құралдарының жиынтығының ауқымы кең: щиттік жарнама (билборд), жарықты жарнама, брандмауэр (қабырғадағы жарнама), қалалық транспорттағы, аялдамалардағы жарнама. Бұлардың көпшілігін кітапханалар пайдаланып отыр.

Аудиожарнаманың басқа жарнамалардан артықшылығы күнделікті тыңдаушыға фондық әсер ету. Радионы күні бойы өшірмей үйде, демалыста, автомобильде тыңдауға болады, радиожарнамаға арнайы көңіл бөлінбейді, бірақ қайта-қайта айтыла берген кітапхананың аты тыңдаушының құлағына жатталып қалады.

Радиожарнаманың ережесінің өзіндік спецификасы бар:

- ең маңыздысы – алғашқы он секунд, яғни осы уақыт ішінде тыңдаушының қызығушылығын аудару қажет;

- сөздің максималды жылдамдығы секундына екі жарым сөзден аспауы тиіс, одан жылдам телеп сөзді түсініксіз етіп жібереді;

- радиороликте 60 секунд ішінде кітапхананың атын немесе жарнамаланып отырған қызметті кемінде төрт рет қайталау керек;

- музыка және басқа да дыбыстық эффектілер ой танымды дамытуы тиіс;

- сценка немесе скетч түріндегі радиожарнама жағдайды емес, қызметті, кітапхананы ойнауы қажет.

Телевизиялық жарнама – қымбат және қиын, бірақ ең беделді және ақшалы. Тележарнаманың басты ерекшелігі - өте үлкен аудиторияға дыбыстық және көзбен әсер ету болып табылады. Сондықтан оны жоғары имиджді қалыптастыруда пайдалануға болады.

Дикерт-мейл (тікелей почталық байланыс) жарнаманың басқа түрлерінен айырмашылығы кімге арналса, мәлімет тікелей каталогтар, күнтізбелер, газеттер, журналдар, шақырулар, рұқсат қағаздар, кітапхана басшыларының жеке хаттары кіреді. Қазір дикерт-мейлге байланыстың басқа да түрлері: факс, телекс, модем пайдаланылады.

Дикерт-мейлдің жақсы жақтарымен (аудитория таңдау, тез ену жеке сипат) қатар оның келеңсіз тұстары да бар. Мысалы, дикерт-мейл почта жәшіктері әр түрлі ұйымдардың жарнамалық өнімдерімен толып қалған жағдайда жоғары бәсекелестік жағдайында қалады. Осыған байланысты дикерт-мейлде белгілі бір әдістемелк принциптерді сақтау маңызды.

- мәтін мүмкіндігінше қысқа болуы керек;

- мәтіннің бірнеше нұсқасы, көркемдеудің бірнеше нұсқасы, бірнеше макеттер болғаны дұрыс;

- мәтінді абзацтарға бөлу қажет.

Компьютерлік жарнама қатты тасымалдаушылардағы (дискеттер, СД-дискеттер т.б.) жарнаманы біріктіреді. Жарнаманың бұл түрлі - Интернетке шыға алатын және компьютерлік техникамен жабдықталған кітапханаларға қажет ең жас және қажетті жарнама болып табылады.

Жарнамалық хабарландыруларды құру - көптеген факторларды: аудиторияны, жарнама тасымалдаушыларды, жарнамаланатын нысанның сипатын есепке алатын шығармашылық процесс.

Жарнаманы мынадай үш түрге бөледі: ақпаратты, сендірме және ескертпе жарнама әдетте жарнамалық құлақтандыруларды редакциялық материалдар қоршап тұрады (жаңалық, арнайы тақырыптарға, кітапханада өткілетін іс-шараларға арналған бағаншалар және т.б.) Мүндай тәсіл оқырмандар санын көбейтеді, кітапхананың имиджін көтеруге мүмкіндік жасайды. Кез келген жарнамалық қызметтің басты мақсаты – сатып алушының (пайдаланушының) өнімді тұтынуға деген қызығушылығын ояту және өнім жайлы ақпарат беру.

Жарнама бәрінен бұрын тұтынушыға ұнауы және қабылдануы тиіс, одан соң барып жарнамаланып отырған нысанды ашып көрсетуге болады. жарнамалық мақсаттар:

• ақпараттандыру;

• сендіре білу;

• есте қалдыру

сияқты мәселелер бойынша жүзеге асады. Кітапхананы басқарудың күрделі жүйесінде жарнама қызметі әр түрлі болуы мүмкін.

• қызметке - өнімге сәйкес кітапханалық-ақпараттық сұранысты қалыптастыру;

• пайдаланушыларға қызмет көрсетудің жаңа әдістері мен тәсілдерін кеңінен насихаттау;

• кітапханаға оқырмандардың жыл мезгілімен (сезон) келу эффектісін азайту;

• нақты кітапханалық мекеме жайлы көпшіліктің білуіне жағдай жасау;

• бәсекелестікке қарсы шығу (басқа кітапханалардың, ғылыми- техникалық ақпарат органдарының және т.б.).

Жарнамалық бизнес саласының белгілі маманы Д.Огилви жарнама мәтініне көп көңіл бөледі және әрбір адам берілген жарнаманың дәл өзіне арналғанын сезінуі тиіс деп атап көрсетеді. Жарнамалауда ұзақ та түсініксіз сөздерді қолданбау керек, өнімнің немесе қызметтің бағасын ғана көрсету қажет. Егер олар тегін болса, яғни бұл кітапхана қызметінің көпшілік нәтижесіне қатысты, бұл жағдайды да жарнамада міндетті түрде көрсеткен абзал.

Жақсы жарнама жасауда жарнамалық девиз (слоган) де маңызды орын алады, ол жарнамаланып отырған нысанның есте жақсы сақталуына мүмкіндік береді. Мысалы, Б.Ашервуд әр түрлі алты профильді девизді ұсынады:

• әлеуметтік – «Барлық адам кітапхананы пайдаланады!»

• престижный – «Барлық жақсы адамдар кітапхананы пайдаланады!».

АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегеніміз тауарларды, қызметтерді, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған «кез-келген» әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып, анағұрлым тиімді тәсілдер мен қолдана отырып, әлеуметті тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектісіне аудару үшін орындалатын ақылы қызметтер деп анықталған.

• 
  қоғамдық сипаттама алады;
  
• 
  үгіттеуге қаражат қабілеттілігі бар сатушы жарнама арқылы өзінің хабарландыруын бірнеше рет қайталай алады;
  
• 
  мәнерлік – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды көрсетуге болады;
  
• 
  иесіз жарнама монолог ретінде ғана жасалады.
  

• экономикалық бернесі – сұранысты қалыптастыру, өтімді ынталандыру, тұтынушыларға тауарларды алғызуды тездету арқылы «сату – алу» үдерісін тездетеді;

• ақпараттық бернесі – тұтынушыларды өндірушлер туралы және олардың тауарлары туралы ақпарат ағымдарымен қамтамасыз етеді;

• коммуникациялық бернесі – маркетинг зерттеулері кезінде қолданатын сауалдама, тұтынушылар пікірлерін жинау, тауар өтімін талдау арқалы жарнама рынокпен және тұтынушымен қайтара байланысын қамтамасыз етеді;

• бақылау бернесі – рыноктағы өнімдердің жылжуын бақылауға мүмкіндік береді;

• түзетім бернесі - өткізу саясатын және жарнама қызметін ұтымды жағына өзгертуге мүмкіндік жасайды;

• сұранысты басқару бернесі – нақты тұтынушылар топтарына көзделген әсер тигізу жолдарын табуға мүмкіндік ашады.

Жарнаманың жоғарыдағы айтылған көптеген бернесі оның әмбебап сипатын көрсетеді және оның жеке түрлерін бөліп талдауды қажет етеді. Жарнаманың түрлерін айыруда көптеген белгілер қолданылады. Оның бірнешеуі 14-кестеде көрсетілген.

Маркетинг жүйесіндегі жарнама қызметі бірқатар сатыларға бөлінген құрамдас үдеріс ретінде сипатталады.

Жарнама мақсаттары кәсіпорын қабылдаған жалпы маркетинг және коммуникациялық стратегияларына сәйкес анықталады. Ол мақсаттарды екі үлкен топқа бөлуге болады:

1) тауарды өткізу саласына байланысты мақсаттар – сату көлемін молайтуға және тұтынушылардың тауарды сатып алуын ынталандыруға арналада;

2) коммуникация саласына байланысты мақсаттар – нақты идеяларды хабарлауға, кәсіпорынның бейнесін қалыптастыруға, тұтыну әдетін ыңғайлы өзгертуге бағытталады.

Жарнама мақсаты негізінде жарнамалық жариялау шешімдерін қабылдау тәсілдері анықталады. Алдымен ұсынатын тауардың ерекше қасиеттері талданып, соның ішіндегі тұтынушыларға аса маңыздыларының тізімі жасалады. Одан кейін жарнамалық жариялаудың қандай мақсатты аудиторияға арналуын нақты анықтау керек.

Жарнамалық жариялауды дайындаған кезде мына мәселелерді шешу қажет:

1) жарнамалық жариялаудың құрылымын;

2) жарнамалық жариялаудың түрін;

3) жарнамалық жариялаудың бет-бейнесін.

Жарнамалық жариялаудың құрылымы AIDA (Attention – назар, Interest – қызығу, Desire – ықылас, Action – әрекет) талаптарына сәйкес болуы қажет. Дұрыс құрастырылған хабарландыру тартымды да қызықты болады. Ол хабарландыруды адам қайтара оқуы, немесе көруі мүмкін. Хабарландырумен түгел танысып, жарнама объектінің дәлелдігіне толық сенсе, тұтынушы тауарды сатып алуы мүмкін.

Жарнамалық жариялаудың түрі тауарды тұтынушыға көрсету әдісіне байланысты. Көрсету әдістерінің бірнешесі болады. Олар: тауардың ұнатымды жақтарымен клиенттердің пікірлерін игеру, қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауардың жағымды қасиеттерін анық және дәлелді көрсету, нақты жағдайда тауарды қолдану тәсілдерін көрсету, тұтынушының көңілін көтеру үшін әзіл-сықақ т.б. жағдай жасау.

Жарнамалық жариялаудың бет-бейнесі көзделген ойды тұтынушыға ауызша не жазбаша түрде жеткізуі керек. Жарнамада бес түрлі атқарымдық бет-бейнесін айыруға болады:

• 
  ресми іскерлік;
  
• 
  ғылыми түрде кәсібилік;
  
• 
  жариялымдық;
  
• 
  әдеби тілмен сөйлеу;
  
• 
  дөрекі тілмен сөйлеу.
  

• 
  Кімнің қажетін қамту қажет? Бұл сұраққа жауап беру үшін мақсатты және әлеуметті тұтынушыларды нақты табу керек. Ол үшін рынок сегменттеуі жүргізіледі.
  
• 
  Әлуетті тұтынушылар қай жерде орналасқан? Тұтынушылардың көбі орналасқан жерде жарнама берілуі тиіс.
  
• 
  Қашан және қайсы кезде жарнама берілуі керек? Демек уақытты (жылы, айы, аптасы, күні, сағаты) анықталуы керек.
  

• 
  жарнаманың мақсаты;
  
• 
  жарнамалайтын тауардың ерекшеліктері;
  
• 
  рыноктың керекті қамту көлемі;
  
• 
  жарнама тарату арнасының мақсаты аудиториясының сипатына сәйкестігі;
  
• 
  бәсекелестердің жарнамалық әрекеттері;
  
• 
  керекті құралдардың қолда болуы;
  
• 
  жарнаманың нарқы.
  

Жарнама қаржы көлемі анықталғанда келесі факторлар есепке алынады:

• 
  болжаған өткізу рыногының көлемі мен мөлшері;
  
• 
  кәсіпорын маркетинг кешеніндегі жарнаманың рөлі;
  
• 
  тауардың өмір кезеңдері;
  
• 
  бәсекелестердің жарнама шығындары;
  
• 
  өзінің қаржы мүмкіндіктері.
  

Дәрежелі жарнама көптеген шығындарды талап етеді. Сондықтан жарнама қызметінің тиімділігін бағалау жұмысы өте маңызды орын алады. Оның өзі мынадай мүмкіндіктерді береді:

• 
  жарнаманың пайдалылығы туралы ақпарат береді;
  
• 
  әрбір жарнама тарату құралдарының нәтижелілігін көрсетеді;
  
• 
  әлуетті тұтынушыларға жарнаманың оңтайлы әсер ету шарттарын анықтайды.
  

Жарнаманың психологиялық әсер ету тиімділігі әлуетті тұтынушылардың назарын тарту деңгейімен және жарнамалық жариялауды тыңдаушылар қаншалықты еске сақтау деңгейімен анықталады. Бұны тұтынушылар қимылдарының өзгерістерінен шамалап білуге болады. Ал оны нақты есептеп шығару қиындау.

Қазіргі кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлері қалыптасқан (15-кестеде солардың кейбір түрлері көрсетілген).

15-кесте

Жарнама түрлері және оны тарату құралдары

Әдістің бірінші кезеңінде әлуетті сатып алушылар таңдалып алынады. Алайда сатып алушылар сатушының (сауда агентінің) алдына өздері келуі мүмкін. Демек сатып алушыны таңдап алу үдерісі кездейсоқ сипатын алғаны. Бұл жағдайда сатушы сатып алушының тек жалпы белгілерін ғана сезеді. Егерде сатушы нақты белгілерге сәйкес сатып алушыны өзі таңдаса, таңдау әрекеті мақсатты сипат алғаны.

Әлуетті сатып алушыны саудаға алдыне ала дайындаудың ең маңызды мәні жеке сату стратегиясын әзірлеу туралы шешімін қабылдау болып табылады. Ол стратегиясын таңдау үдерісі тұтынушының тауар туралы ақпаратты таныстығына байланысты.

Қоғаммен байланыстар (паблик рилейшнз) дегеніміз – ол фирма туралы қоғамның жақсы пікірін қалыптастыру мақсатымен кәсіпорын мен оының тауары туралы коммерциялық жағымды ақпарат тарату болады. Қоғаммен байланыстары фирманың табысты әрекеті тәуелді болатын ізгі қарым-қатынастарды орнатуға бағытталады және фирманың беделін қамтамасыз ету мақсатымен жүргізілетін кез-келген коммуникациялық іс-әрекеттерін қамтамасыздандырады. Өйткені фирма әрекетінің жемісті болуы өзінің қызметкерлерінің іскерлігіне, клиентураға, үкіметке, қоғамға, тұрғылықты халықтың басым тобына тәуелді болуы әбден мүмкін. Сайып келгенде паблик рилейшнз деген ұғым фирманың бейнесіне не оны қалыптастыратын факторларға тікелей қатысы бар әрекеттерді қамтиды.

Бұл қызмет аясындағы барлық күш-жігердің басы міндеті фирмаға деген сенімді және түсінушілік ахуалды қалыптастыруға бағытталады. Сондықтан паблик рилейшнз саясатының негізгі мақсаттары мыналар болады:

1) ішкі саясатты жүзеге асыру: фирма тағдырына оның қызметкерлерінің жауаптылығын, оған қатыстылық сезімін қалыптастыру, өз фирмасын, оның өнімдерін мақтан түту сезімін дәстүрлі қалыптастыру;

2) сыртқы саясатты жүзеге асыру: тұтынушыларды фирма өндіретін өнімдермен таныстыру, олардың сапасын көрсете білу;

3) фирма беделін көтеру: фирманың бейнесін, беделін, жақсы атағын, яғни жұмысшылар өздері өндіретін тауарларды (қызметтерді) ардақтау.

Коммуникация жүйесіндегі басқа құрамына қарағанда қоғаммен байланыстардың мынадай ерекшеліктері бар:

• 
  түсінігі жоғары – жарнамаға қарағанда ресми таныстырулар, баяндамалар тұтынушыларға шынайы, сенімді көрінеді;
  
• 
  тұтынушылар кеңінен қамтылады – сатушыларға, жарнамаға сеніңкіремей жүргендерге жариялау әрекеті кең көлемде жақсы нәтиже береді;
  
• 
  көзге тартымды да жағымды келеді.
  

• 
  бұқаралық ақпарат құралдарындағы редакция материалдары;
  
• 
  көрмелердің беделді бөлімдері;
  
• 
  кино және видеофильмдер;
  
• 
  басылым туындылары;
  
• 
  фирма өкілдерінің маңызды және әйгілі қоғамдық оқиғаларға қатысуы;
  
• 
  тауармен ресми таныстыру, конференцияларға, семинарларға фирма басшыларының қатысуыжәне баяндама жасауы;
  
• 
  спорт жарыстары, қоғамдық оқиғалары, музыка концерттері, білім бағдарламалары, ғылыми зерттеулері және басқа да демеуші әрекеттері.
  

1) фирма рынокқа жаңа тауар ұсынған болса;

2) бәсекелестер жағынан қарсы әрекеттер жүргізіле бастаса;

3) фирманың беделі төмендесе, фирма жаңа рынок сегментіне не жаңа бейне жасауға ұмтылса;

4) дағдарыс жағдайға ұрынса: өнімнің сапасына көпшілік жаңа талаптар қойса, фирманың жабылуына қауіп-қатер туса, қоғамның әртүрлі топтарымен қатынас нашарласа;

5) бірлесіп істейтін фирмалардың жұмысшыларымен және қызметкерлерімен өзара жаңа қарым-қатынас қалыптаса бастаса.