Өсімдіктер дүниесінде көктемде болатын құбылыстарды бақылау

Жоспары:

1. 
   Өсімдіктің көктем кезінде өзгеруін бақылау,
   

б) ағаш өсімдіктерін бақылауға болады.

Мысалы: алма, өрік, шие ағаштары, үйеңкі, қайың, емен, қарағаш, сирень, т.б.

Әрбір үйірме мүшесі бақылау кезінде мынадай таблицаларды сызып, толтырды.

Ескерту. Өсімдік аттарын және кейбір графаларды жергілікті жердің жағдайына байланысты өзгертуге болады.

Өсімдіктердің вегетативтік органдарының өсу кезеңін бірнеше фазаға бөлуге болады.
4 - кесте Шөптесін өсімдіктерді бақылау кезінде толтыратын кесте.

Сабақтан тыс өткізілетін жұмыстардың сапасын арттыруды теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесін жасау, оны тәжірибелік эксперименттен өткізудің кестелерін ұсынып отырмын. 4-5 кестелер.

Кейбір өсімдіктердің бүршіктері жапырақтары құлағанға дейін гүлдейді. Мысалы; үйеңкі қарағайы

A) гүл бүршіктерінің ашылуының басталуы;

B) ақпаратты толық ашу;

B) күлдің құлауының басталуы.

Өрік пен алма ағаштары сәуірдің аяғында түсе бастайды. Осы байқау барысында студенттер келесі есеп шығарулары керек.

1. Ерте көктемде гүлдейтін өсімдіктерге сипаттама.

2. Ісіну немесе бүршіктің ісіну фазасы

3. Жапырақтың ашылу кезеңі

1) жапырақжегіш қоңызының сипаттамасы;

2) оны тірі мүйісте өсіріп, дамуын бақылау;

3) жергілікті жердегі ағаш зиянкестерімен күрес шараларын үйрету.

Мұндай бақылау мынандай мақсатта жүргізілуі керек:

1) жергілікті жердегі ағаш зиянкестермен танысу;

2) бақылау тәртібін үйрену;

3) зиянкестермен күрес шараларын білу;

4) зиянкестерді ажырата біл;

5) туған өлкенің табиғатын қорғау жолдарын үйрету.

Мысалы, теректер мен талдардың жапырақтарында көбінесе ұзындығы 7-10 мм жапырақты ағаштар тұқымдасына жататын қара көк немесе қою жасыл түсті кішкентай қоңызды көруге болады. Дене бас, кеуде және құрсақтан тұрады, ал 3 жұп аяқтар өте ұзақ емес. Бұл қоңыз көбінесе ағаштардың жапырақтарында жүреді. Олар ретикулярлық нервтерді қалдырып, жапырақтардың жұмсақ бөлігімен қоректенеді. Мамыр айының аяғы мен маусымның басында олар сары сопақ жұмыртқаларын талдың, терек пен көктеректің жапырақтары астына орналастырады. Жұмыртқадан алынған личинканың үлкен қара басы және ашық-қызғылт түсі бар. Егер сіз кездейсоқ личинкаға тиген болсаңыз, ол бірден жағымсыз сары сұйықтықты шығарады. Бұл оның қорғаныс әрекеті. Иіске байланысты оларға бірде-бір құс жақындамайды. Сондықтан мұндай личинкалар жапырақтардың бетінде еркін көбейіп, ағаштарға үлкен зиян келтіреді. Личинкалар қуыршақ тәрізді ішектерге жабысып, бастарын төмендетеді.

Тірі жадағайдағы жапырақты қоңыздарды өсіруге арналған жабдық түрлері: инсектицид (жиі сымға орайтын ағаш жәндіктер немесе дайын бақша өсімдіктері де жарамды), топырақ, ағаш бұтақтары, бөтелкелер, су, дәке, терек немесе талдың жоғарғы жағындағы қоңыздар.

Инсектарий түбінің қалыңдығы 3-4 см болуы керек, жапырақтары бар бұтақтар бөтелкедегі суға салынып, терек бұтақтарын жаңарту керек. Осы қатенің дамуын бақылап, үйірме мүшелері күнделіктеріне келесі кестені толтырады.

6 – кесте Теректегі жапырақжегіш қоңызының дамуын бақылайтын таблица.

Жоғарыда келтірілген зиянкестер еліміздің барлық аймақтарында кездеседі. Қалаларда безендіру үшін өсірілетін терек тек қана ретикулярлық нервтерді қалдырып, талдың жапырақтарын жұмсартады. Әрине, жапырақтары өсімдік үшін өте маңызды. Ол өсімдіктерге қажет негізгі қоректік заттарды құрайды. Сондықтан, егер жапырақтары зақымданса, өсімдік қатты зардап шегеді.

Терек жапырағы қоңызына қарсы бақылау шаралары:

1. Салқын таңертең қоңыздарды сілкіп, өртеп жіберіңіз.

2. Улы химикаттарды шашырату.

Қорытынды

Шымкент қаласындағы Кайтпас мөлтек ауданындағы №59 орта мектепте 6 апталық сабақ - бұл практика барысында 6-7 сынып оқушыларына биология мен зоология сабақтарында табиғатта орындалатын жұмыс түрлерін анықтау үшін бірнеше әдістерді қолдана отырып, биологияны оқытудың интерактивті әдісі. Зерттеу жұмысымда мен келесі тәжірибелерді орындадым.

1. 
   Сабақтан тыс орындалатын жұмыстардың 4 түрлері анықталды;
   

- Тірі табиғат мүйісінде орындалатын жұмыстар

- Табиғатта орындалатын жұмыс түрлері

- Оқу - тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар

Мектеп тәжірибесінде әр сыныпта жасына байланысты арнайы үйірмелер болды:

- 6-7 сыныптардағы «Жас нәресте» үйірмесі;

- 7-8 сыныптардағы «Жас зоолог» үйірмесі;

- 9-сыныпта «Жас физиолог» үйірмесі;

- 10-11 сыныптардағы «Жас биолог» үйірмесі;

Мұның бәрі жас натуралистер үйірмесі деп аталады. Барлық топтардың бір-бірімен тығыз байланысы көптеген іс-шаралармен пайдалы жұмыс жасауға мүмкіндік берді. Үйірмеде жасалған жұмысты сабақта қолдануға болады. Үйірме жұмысына дайындық барысында біз студенттерді жұмысқа, этикалық тәрбиеге дайындадық. Ұжымда жұмыс істеуге үйренді. Үйірмедегі әр оқушының жеке жұмысы, топпен сәйкестендіру, қоғамдық қызмет, студенттер қауымдастығының дамыған сезімі. Жоғары сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, біз клуб жұмысын әртараптандырып, оқушылардың қызығушылығы мен шығармашылығын дамытқымыз келді.

3.Сабақтың тыс өткізілетін жұмыстардың сапасын арттыруды теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесі жасалды, оны тәжірибелік эксперименттен өткіздік.

3 «Арамшөптер - мәдени өсімдіктердің жаулары», сыныптан тыс сабақтан тыс тәжірибе түрінде өткізілді.

«Флорадағы көктемгі құбылыстарды бақылау»,

«Ағаш жапырақтарындағы қоңыздардың дамуын бақылау» тақырыбында практикалық бақылаулар жасалды.

Практикалық бақылау - оқушылардың ойлау, ойлау қабілеттерін дамытады, пәнге қызығушылығын арттырады, танымдық белсенділікті көрсетеді.

Биологиялық «АТАМ» кештері (КВН) өткізілді. «АТАМ» (ойшылдар, өнертапқыштар, ойшылдар мектебі). Мұндай ойындар бұрыннан бері университеттер мен колледждерде өткізіліп келеді. Кешке биология пәнінің мұғалімі параллельді түрде 2 сабақ дайындайды, оларға қосымша әдебиеттер тізімін алдын-ала ұсынады, сондықтан кешке дайындық 1-2 айды алады. Егер мектепте параллель сынып болмаса, балама сыныпты басқа мектепте алуға болады. Әр сыныптан он шақты оқушыдан тұратын 1 команда болды. Әр командадан оның капитаны сайланады.

Зоологиялық «АТАМ» кеші. Бүгін түнде зоологияны зерттейтін сол сыныптың екі оқушысы өздерінің білімдерін сынайды. Кешке 10-12 адамнан тұратын екі команда және олардың қолдаушылары қатысады. Қазылар алқасының құрамына биология пәнінің мұғалімі және әр сыныптан 4 оқушы кірді. Әр команданың өз атауы бар. Мен - «Тұлпар» командасы, II команда - «Сұңқар».

АТАМ кешінің маңызы:

1. Оқушыларға табиғат құбылыстарының құпиялары таныстырылды.

2. Оқушылар сұрақтарды дұрыс шешу үшін көп оқыды және іздеді.

3. Ол мектеп бағдарламасына қатысты көптеген материалдармен танысуға тырысты.

4. Оқушылар ойлау, ойлау қабілеттерін арттырды.

Қолданылған әдебиеттер
1 40 Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р. М. Педагогика .- А.: - 2000.- 206-207-208 б

2 Салпынова Қ. Танымдық қызығушылықты қалыптастыру. // Биология және

салауаттылық негізі-2005.-№2.- Б.30-34.

3 Шаталов В. Ф. Баршаны да, әркімді де оқыта білейік. // Педагогикалық

ізденіс.- А.:- 166 б.

4 Жұматаева Б.Деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы. // Биология және

салауаттылық негізі-2005.-№2.- Б.34-44.

5 Ж. Мұханбетов «Топқа бөліп оқыту» //Биология салауаттылық негізі.

Алматы №5 2005ж. 16 – 18б.

6 Жұмағұлова «Суретті – идеографиялық жазуды пайдалану әдістемесі»

// Биология және салауаттылық негізі. Алматы.№4.2005ж.1213б.

7 Баженова И.Н. құрастырушы. Педагогикалық ізденіс - А; Рауан, 1990

8 К.Өстеміров, А.Айтбаева // Қазіргі білім беру технологиялары.

Алматы.2006 ж. 1560 б

9 К.Ж.Бұзаубақова // Жаңа педагогикалық технология.

Алматы. 2004 ж. 208б

10 И.Б.Жексенбаева «Балалардың дарындылығын диогностикалау»

// Әдістемелік құрал. Алматы. «Радиал» 2005 ж

11 Қ.Қайым // Жануартану (оқулық). Алматы. «Рауан» 1996 ж

12 Г.А.Сулейменова «Қазақстан физикалық географиясын оқытуда тест

тапсырмаларын қолдану» // Білім берудегі менеджмент. Алматы №4.

2004 ж

құралы ретінде. Алматы. 2002 ж

14 «Мектеп және жоғары оқу орындары: Ой қозғағыштар, ізденістер,

табыстар» // Алматы. «Кәсіби даму мектебі» 2005ж

15 Н.М. Верзилин, Д.И. Трайтак. Общая методика преподавания биологии.

Москва : Просвещение-1983.

16 Паделко Н.В., Федорова В.Н. Ботаниканы оқыту методикасы. Алматы:

Мектеп-1976.-383б.

17 Шалекенова К. Ботаникадан өтілетін лабораториялық сабақтар. Алматы:

Мектеп-1968 ж. -80б.

18 Қуанышбаева С.Е. Биологияны оқыту әдістемесі. Шымкент-2000ж-300бет.

19 В.В. Травникова. Биологические экскурсии. СПб.: «Паритет»,2002.-256с.

20 А.В. Бинас, Р.Д. Маш и др. Биологическиий эксперимент в школе. М.:

Просвещение-1990.-192с.

21 Бровкина Е.Т., Казьмина Н.И. Зоология сабақтары. Алматы: Мектеп –

1986ж. 200б.

26 Сын тұрғысынан ойлауды дамыту. Әдістемелік құралдар. №1, 2, 3, 4. 1998

27 «Биология және салауаттық негіздері» журналы. №6, 2003

28 Қ.Қайымова, Р.Сәтімбеков, Ә.Әметов, Ж.Қожантаева //Биология

курсынан 7 – сынып оқулығы.Алматы. «Атамұра» 2003ж

29 К.Жүнісқызы, Р.Әлімқұлова, Қ.Жұмағұлова // Биология курсынан 6 – сынып оқулығы. А. «Атамұра» 2002 ж . 10 – 25б.