Термодинамиканың екінші бастамасы

Жоғарыда кез келген жұмыстық затпен жасалатын тура тұйық циклды қарастырғанда, оны жылу машинасы ретінде пайдалануға болатындығын көрдік: қандай да бір, “көзден” алынған жылудың мөлшерінің есебінен жұмыстық зат (газ) жұмысын атқарып отырады. Сөйтіп, бұл жағдайда күрделі процес өтеді. Практикалық тұрғыдан қарағанда бұл өндірілген жұмыс қыздырғыштан алынған жылу мөлшерінің қандай бөлігі болатындығының үлкен маңызы бар екенін көрдік .

Пайдалы әсер коэффициенті болған жылу двигателі төтенше тиімді двигатель болған болар еді. Өйткені, мұндай двигатель үшін екі дененің, атап айтқанда: ыстығырақ (қыздырғыш) дене мен суығырақ (суытқыш) дененің болуы шарт болмас еді, ол двигатель айналамыздағы кез келген денені, мысалы, жер қыртысын немесе мұхитты, айналадағы ең суық денелер температурасынан төмен температураларға дейін суыту есебінен жұмыс өндіре алатын болар еді. Мұндай двигатель екінші текті перпетуум мобиле деп аталған. Бұл екінші текті перпетуум мобиле энергияның сақталу заңына (термодинамиканың бірінші бастамасы) қайшы болмағандықтан, оны жасауға мүмкін еместігі өзінен-өзі айқын деуге болмайды. Алайда мезгіл-мезгіл жүріп, соның нәтижесінде қандай да бір жылу кезінен жұмыстық денеге берілген жылу мөлшері түгелімен жұмысқа айналатын, яғни болатын жылу машинасын жасау әрекеттерінің бәрі әрдайым сәтсіздікке ұшыраған.