Дәрістер Дәріс 1 Тақырыбы: Кіріспе

2. Өсімдіктің тамыр арқылы қоректенуі

Тұтас алғанда фотосинтез процесінің мәні химиялық мынадай процестермен өрнектеледі:

6СО₂ + 6Н₂О + 2874 КДж -> С₆Н₁₂О₆ + 6О₂

Тыныс алу реакцияларында керісінше қышқылдану пайда болады, немесе оттектің әсерінен су мен көмір қышқыл газды бөлініп, органикалық зат биологиялық жануға ұшырайды.

С₆Н₁₂О₁₆ + 6О₂ -> 6СО₂ + 6Н₂О + 689 КДж.

Өсімдіктердің өздеріне түсетін күн сәулесін пайдалану коэффициенті жоғары емес мал азықтық тамыржемістілерде 1,98 %, мал азықтық шөптерде 2,18 %,ғ картопта 2,38 астық дақылдарында 2,42 –2,74, зығырда 3,61 люпинде қалыпты жағдайда атмосферада 0,03 % көмірқышқыл газ бар немесе 1 литрде 0,5565 мг. Ауаның жермен жанасатын 1 метрлік қабатының 1 гектарында 5-6 кг көмірқышқыл газ бар өсімдік сұранымымен салыстырғанда бұл аз көрсеткіш. Мысалы қант қызылшасының өнімділігі 400 ц болғанда қарқынды өсу аралығында күнініе бір гектары 300кг СО₂ сіңіреді. Ауаның топырақ бетіндегі он метрлік қабатында 1 га-да 57 кг СО₂, топырақта микоорганизмер тіршілігі нәтижесінде бөлінетін СО₂ 50 кг, өсімдік жер беті бөлігінің демалуында гектарына 47 кг шамасында СО₂ бөлінеді. Мұның өзі қалыпты жағдайда СО₂ жетіспеушілігі байқалуы мүмкін екендігін көрсетеді.

Гектарына 20-30 т көң ендіргенде оның ыдырауы нәтижесінде 5-7 т СО₂ бөлініп атмосфераға өтеді.

Қазіргі кезде дәлелденген зерттеу жұмыстарының қорытындыларына қарағанда өсімдіктегі құрғақ кездегі құрамындағы көміртектің үлес салмағы жартысына тең келетіндігі, олардық жалпы көлемінің 75 процентін ауадан алатындығы, қалған 25 процентін тамыр арқылы топырақтан тамыр жүйелері арқылы пайдаланатындығы анықталды.

Қоректік элементтердің өсімдіктерге енуі және оның бойымен жылжуы физикалық құбылыстар осмос және диффузиядан жүздеген есе жылдам жүреді.

Мысалы: таңбалы С¹⁴ көмегімен көмірқышқылының тамырдан жапыраққа 10-15 мин ішінде жылжитындығы дәлелденген. Фотосинтез өнімдерінің жапырақтан тамырға жылжу жылдамдығы 40-100 см/сағ.