А байды ң айтқан бұл «Қырт мақтанын» іскер, сертке

ОЙ К Е С Е Л Д Е Р І
(Отыз бірінші сөз)
Абай әрбір естіген нәрсені ұм ытпау үшін төрт түрлі 
себеп бар дейді. Олар: «әуелі — көкірегі б ай лаул ы берік 
б ол м ақ керек; екінші — сол нәрсені естігенде я көр- 
генде ғибрәтлану (үлгі) 
керек, көңілденіп, тұшынып, 
ынтамен ұғу керек; үшінші — сол нәрсені ішінен бірне- 
ше уақы т қайтары п ойланып, көңілге бекіту керек; төр- 
тінші — ой кеселді нәрселерден қ а ш ы қ болу керек».
Б ұл төрт себептің екінші, үшіншісі түсінікті, ерекше 
тал д ауды қ а ж е т етпейтін белгілі ж а й л а р . Түсінікті қа- 
ж е т ететіндер бірінші, төртінші себептер.
Естіген нәрсені ұмытпау үшін адам ны ң көкірегі бай- 
лаулы, берік болсын дегеннің нендей м ағынасы бар. Кө- 
кірек-ойдың байлаулы беріктігін біріншіден, адамның 
алды на бір м ақ са т қойып, нақты лы іс-әрекетке жүмыл- 
ғанынан айтуға болады. Б ұл ти ян ақты лы қ, табанды лы қ 
деген ұғы м д ар ға саятын жай. Екіншіден, ол адамның 
сеніміне 
қатысты 
айтылған 
сөз. 
Әлдебір 
сенім-на- 
нымға келген адамның д а көкірегі байлаулы, берік бол- 
мак. Үшіншіден, көкіректің байлаулы , беріктігі адамнын 
адам ш ы лы ғы ны ң 
өлшемі. Адам ш ы лы ғы мол, 
өмірге 
орнықты к е зқ а р а сы бар адам ны ң көкірегі берік болады.
Демек, алақұйын сезімдер ыңғайымен жүрген жан- 
д арды ң көкірегі байлаулы, берік болмай, ш а л а ұғып, ша- 
л а түсініп, ш ал ағайл ы қпен күн кешеді. Б ұл бірінші се- 
беп туралы айтқанда келетін қорытындымыз.
Абайдың айтып отырған төртінші себебі, ете мәнді. 
Ой кеселдері дегенді мен Абайдан ғана тауып отырмын. 
Ол ой кеселдерін та л д а п ашып берген. Олар: «уайым- 
сыз, салғырттық, ойыншы-күлкішілдік, я бір қайғыға 
салыну, я бір нәрсеге құ м а р л ы қ пайда болу».
Уайымсыз салғы ртты қ Абайдың өзі жиі айтатын на- 
данды қты ң белгісі. Абай өлеңдерінде «Уайым ел қорға- 
ны есі барлы қ»,— деп ж а зға н . Уайымсыз ж а н ж ауапсы з 
адам. Оның дүниеге салғы р т болуы д а түсінікті. Сал- 
ғырттық білместіктен туады. Өмір адам нан, А лла пен- 
десінен салғы рттықты емес, қарекетті та л а п етеді. Адам 
бұл дүниеге өмір үшін келген, А л л а үшін келмеген. Өмір 
де, Алла д а адам үшін қаж ет. Өмір адам ны ң ғұмырының 
кеңістігі, А лла өмір сүруге мүмкіндік беруші күш. Бар 
мәселе адам д а, ендеше ол неге салғы р т болуы керек. 
Абайдың айтып отырғаны осы мәселе.
166

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу: