Әрине, Абайға дейін
мал бұл мәнде қолданылмаған
десек, қате айтқан болар едік. Қ азақтар бір-бірімен
есен-саулық сұрасып, қауышқанда да «мал-жаныңыз
аман ба?» десетін. Бұл жерде де қ а з а қ малды адамның
қазына-байлығы, иелігі ретінде қолданып отыр. Қора-
дағы түйе, сиыр, жылқының, амандығын сұрау тым жа-
байы, қарапайым түсінік. Малыңыз аман ба деген әлде-
қайда философиялық мәселе,
айта қаларлықтай мәде-
ниеттің үлгісі. Сондықтан бүгінгі нарық экономикасына
енгелі ж атқан жүрт бір-бірімен есендік сұрасқанда дәс-
түрлі «мал-жан» хақында рәсім жасаса еш сөкеттігі
жоқ, керісінше ұлттық мәдениетті білдіре алатын дәре-
жеде болғаны.
Абай мал табуды тек еңбек деп қана қарастырмай,
оны адамгершілікке,
адамның еркіндігіне бастайтын
жол, мүмкіндік ретінде қарастырады:
Қулық, сұмдық,
ұрлықпен мал жиылмас,
Сұм нәпсің үйір болса, тез тыйылмас.
Зиян шекпей қалмайсы ң ондай істен,
М ал кетер, м азан кетер, ар бұйырмас,—
деп таза, адал еңбекті жоғары бағалайды.
Өз үйіңнеи тоярға қолың қысқа,
Ас берер ауылды іздеп жүрсің босқа.
Бір ж ілік пен бір аяқ қымыз берген.
Д ереу сені ж ұмсайды бір ж ұмысқа.
Ақынның айтуынша, малың болмаса басыңда еркің
жоқ, қолбаласың,
өзіңді-өзің сыйлаудан қаласың, аса-
ған, ұрттағанға мәз болып ез атанасың. Басыңда еркін
болсын десең мал табудан арланба, қандай еңбек болма-
сын қолыңа жұғып қалмайды. Осы Абай айтқан экономи-
калық прагматизм халқымызға әбден керек-ақ. Бізде жұ-
мыс таңдау, жоқ нәрседен арлану бар. Шет елдерде (да-
мыған елдерде) қандай жұмыс болмасын құрметті, тек
өлшеулі нарқы болсын. Біз, қазақтар Абай айтқандай
мал
табуға әлі әзір емеспіз, өнімсіз «таққұмарлығымыз»
бойдан әлі арылмаған. Ол қардың суы сияқты тез суа-
латын іс. Экономикалық прагматизмнің ұлттық санага
орнауын бүгінгі заман қажеттілігі талап етеді.
«МАЛҒА Д О С Т Ы Ң МҰҢЫ Ж О Қ МАЛДАН БАСҚА»
Абай экономикалық прагматизмді
(қажеттілікті)
ж ақтаған ақын. XIX ғасырдың аяғында XX ғасырдың
басында Қазақстанға сауда капитализмі еркін ене бас-
105
т а ғ а н . Б ұ л э л е у м е т т ік қ о з ғ а л ы с б а с ы и д а т а т а р с а у д а -
г е р л е р і б о л са , кейін б ір т е -б ір г е қ а з а қ ж а с т а р ы д а а р а -
л а с а б а с т а ғ а н . А б ай:
Пайда дсп,
мал деп туар ендігі жас,
Еңбекпеп малын сатып түзден жимас,—
д е г ен д е ж а с т а р д ы н с а у д а ісіне ы қ ы л а с ы н бей н елеген .
Қ а з а қ т ы ң с а у д а ғ а а р а л а с у ы с ө зс із
жүктеу
Достарыңызбен бөлісу: