Да п а л ы қ дүниетаны мы Әрбір ғалы м


Тэуекелсіз, талапсыз мал табылмас


бет28/94
Дата13.09.2023
өлшемі
#43348
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   94
b892

Тэуекелсіз, талапсыз мал табылмас,
Еңбек кылмас еріншек адам болмас.
Есек к... жусан да, мал тауып кел,
Қолға жұқпас, еш адам кеміте алмас.
Ж о ғ а р ы д а а й т ы л ғ а н он ш у м а қ т ы ө л е н д е А б а й « м а л »
д е г е н ұ ғ ы м д ы ж е т і р е т қ а й т а л а ғ а н . С о н ы ң ә р к а й с ы с ы н -
д а д а « м а л » с ө зі к ә д ім г і к ү н д е а й т ы п ж ү р г е н с и ы р , ж ы л -
қ ы , қ о й , т ү й е л е р д і ң
ж а л п ы л а м а
а т а у ы
р е т і н д е е м е с , 
к а п и т а л , б а й л ы қ д е г е н м ә н д е а й т ь і л ғ а н . Қ ы с қ а ш а а й т -
қ а н д а , « м а л д ы » э к о н о м и к а л ы қ ұ ғ ы м р е т і н д е б е й н е л е п
б е р ген . А б а й д ы ң р е а л и с т о й ш ы л е к е н д і г і н і ң б ұ л т а ғ ы
д а бір куәсі.
С о н ы м е н « м а л » « б а й л ы қ » ж ә н е « к а п и т а л » с и я қ т ы
ұ ғ ы м д а р м е н м ә н д е с б о л ы п о т ы р . Т і л ш і л е р « к а п и т а л »
д е г е н д і қ а з а қ ш а ғ а қ а л а й а у д а р а м ы з д е п т а л а с ы п ж а -
т ы р , а л б ұ л м ә с е л е н і к а п и т а л и з м қ а з а қ д а л а с ы н а е р к і н
е н е б а с т а ғ а н к е з д е е м і р
с ү р г е н
А б а й
қ и н а л ы с с ы з - а қ
ұ ғ ы н ы қ т ы етіп ж а з ы п б е р ген .
А б а й д ы ң « м а л » ұ ғ ы м ы н э к о н о м и к а л ы қ м ә н д е қ о л д а -
н у ғ а н е гіз б а р .
« М а л » — а р а б т і л і н д е
« м е н ш і к » , 
« к а п н т а л » д е г е н
ұ ғ ы м д ы б іл д ір е д і . С ө з і м із д ә л е л д і б о л у ү ш і н М ә с к е у д е н
1991 ж ы л ы ж а р ы қ к ө р г е н « И с л а м н ы ң ә м б е б а п с ө з д і-
г ін д е г і» « м а л » д е г е н м а қ а л а ғ а н а з а р а у д а р а й ы қ .
« М а л (мн. ч. — а м в а л ) — с о б с т в е н н о с т ь , и м у щ е с т в о
(у о с е д л ы х а р а б о в — «д е н ьғіі» , ~ « д о с т о я н и е » , 
у б е д у и - 
н о в — « в е р б л ю д ь і» , « с к о т » ) . П о о б ъ я с н е н и я м с р е д н е в е -
к о в ы х а в т о р о в , м а л д е л и т с я н а ч е т ы р е к а т е г о р и и : «н е- 
м ой» ( д р а г о ц е н н ы е м а т е р и а л ы и д е н ь г и ) , « г о в о р я щ и й »
( р а б ы и с к о т ) , т о в а р ы и н е д в и ж и м о с т ь . В б о л е е у з к о м
с м ы с л е м а л — ф и н а н с ы , 
д е н е ж н ы е с р е д с т в а
( м н о г и е
т р а к т а т ы о ф и н а н с а х и н а л о г а х т а к и н а з ы в а л и с ь — К и - 
т а б а л - а м в а л ) ,. о т с ю д а п о н я т и я б а й т а л - м а л и м а л а л -
м у с л и м и н ( с р е д с т в а , п р и н а д л е ж а щ и е вс е й о б щ и н е м у - 
с у л ь м а н ) ; в н е к о т о р ы х с л у ч а я х м а л о з н а ч а е т н а л о г и в 
д е н ь г а х в о т л и ч и е от н а т у р а л ь н ы х . В то й и л и и н о й ф о р - 
м е м а л в о ш е л во в с е я з ы к и м у с у л ь м а н с к и х н а р о д о в .
С р е д с т в а , в л о ж е и н ы е в п р о и з в о д с т в о и л и т о р г о в л ю , 
н а з ы в а л и с ь р а ’с а л - м а л ( « г л а в н ы е е р е д с т в а » , к а п и т а л )
в о т л и ч и е о т п р и б ы л н ( г а л л а , р и б х ) ; т а к ж е и а з ы в а л и с ь
с е б е с т о и м о с т ь и з д е л и я в о т л и ч и е о т п р о д а ж н о н ц е н ы , в 
к о т о р у ю в х о д и т к п р и б ы л ь . Н ы н е р а ’с а л - м а л с о в е р ш е н -
но и д е н т и ч е н п о н я т и ю « к а п и т а л » ( И с л а м . Э н ц и к л о п е д и -
ч е с к и й с л о в а р ь . М ., « Н а у к а » , 1991, с. 158).
104


Әрине, Абайға дейін мал бұл мәнде қолданылмаған 
десек, қате айтқан болар едік. Қ азақтар бір-бірімен 
есен-саулық сұрасып, қауышқанда да «мал-жаныңыз 
аман ба?» десетін. Бұл жерде де қ а з а қ малды адамның 
қазына-байлығы, иелігі ретінде қолданып отыр. Қора- 
дағы түйе, сиыр, жылқының, амандығын сұрау тым жа- 
байы, қарапайым түсінік. Малыңыз аман ба деген әлде- 
қайда философиялық мәселе, айта қаларлықтай мәде- 
ниеттің үлгісі. Сондықтан бүгінгі нарық экономикасына 
енгелі ж атқан жүрт бір-бірімен есендік сұрасқанда дәс- 
түрлі «мал-жан» хақында рәсім жасаса еш сөкеттігі 
жоқ, керісінше ұлттық мәдениетті білдіре алатын дәре- 
жеде болғаны.
Абай мал табуды тек еңбек деп қана қарастырмай, 
оны адамгершілікке, 
адамның еркіндігіне бастайтын 
жол, мүмкіндік ретінде қарастырады:
Қулық, сұмдық, ұрлықпен мал жиылмас,
Сұм нәпсің үйір болса, тез тыйылмас.
Зиян шекпей қалмайсы ң ондай істен,
М ал кетер, м азан кетер, ар бұйырмас,—
деп таза, адал еңбекті жоғары бағалайды.
Өз үйіңнеи тоярға қолың қысқа,
Ас берер ауылды іздеп жүрсің босқа.
Бір ж ілік пен бір аяқ қымыз берген.
Д ереу сені ж ұмсайды бір ж ұмысқа.
Ақынның айтуынша, малың болмаса басыңда еркің 
жоқ, қолбаласың, өзіңді-өзің сыйлаудан қаласың, аса- 
ған, ұрттағанға мәз болып ез атанасың. Басыңда еркін 
болсын десең мал табудан арланба, қандай еңбек болма- 
сын қолыңа жұғып қалмайды. Осы Абай айтқан экономи- 
калық прагматизм халқымызға әбден керек-ақ. Бізде жұ- 
мыс таңдау, жоқ нәрседен арлану бар. Шет елдерде (да- 
мыған елдерде) қандай жұмыс болмасын құрметті, тек 
өлшеулі нарқы болсын. Біз, қазақтар Абай айтқандай 
мал табуға әлі әзір емеспіз, өнімсіз «таққұмарлығымыз» 
бойдан әлі арылмаған. Ол қардың суы сияқты тез суа- 
латын іс. Экономикалық прагматизмнің ұлттық санага 
орнауын бүгінгі заман қажеттілігі талап етеді.
«МАЛҒА Д О С Т Ы Ң МҰҢЫ Ж О Қ МАЛДАН БАСҚА»
Абай экономикалық прагматизмді 
(қажеттілікті) 
ж ақтаған ақын. XIX ғасырдың аяғында XX ғасырдың 
басында Қазақстанға сауда капитализмі еркін ене бас-
105


т а ғ а н . Б ұ л э л е у м е т т ік қ о з ғ а л ы с б а с ы и д а т а т а р с а у д а -
г е р л е р і б о л са , кейін б ір т е -б ір г е қ а з а қ ж а с т а р ы д а а р а -
л а с а б а с т а ғ а н . А б ай:
Пайда дсп, мал деп туар ендігі жас,
Еңбекпеп малын сатып түзден жимас,—
д е г ен д е ж а с т а р д ы н с а у д а ісіне ы қ ы л а с ы н бей н елеген .
Қ а з а қ т ы ң с а у д а ғ а а р а л а с у ы с ө зс із

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   94




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау