181
қабілеті жоғары жəне осы бəрі оның дамуының ішкі негізі болады. Негізгі
құндылықтарға инновация мен жаналық жатады. Техногендік қоғамның бейнесі
- Гиннес рекордтары туралы кітап. Техногендік қоғамның мəдениет матрицасы
үш кезенен өтеді: индустриалдыға дейін, индустриалды, постиндустриалды.
Негізгі қасиеті - техника мен технологияның дамуы. Техногедік қоғамның
өмірлік уақыты - 300 жыл. Өзінің ішкі мəнінде ол агрессивті жəне мəдениеттің
сакраменталды дəстүрін жояды. Дамудың техногендік типі - табиғи қоршаған
ортаның тез өзгеруі жəне адамдардың қоғамдық қатысының трансформациясы.
Сыртқы əлем адамның қызмет аренасына айналады. Адам - орталық, белсенді
іс-əрекетті жан, ол өзінің іс-əрекетін сыртқа бағыттайды. Жалпы мəдени
қатынастар «күш» категориясы арқылы анықталынады - өндірістік күш, білім
күші, интеллектуалды күш.
Техника - адамға қажетті қызметтер мен операцияларды атқаратын
жүйелердің элементтерінің аралығындағы қатынастарды түсіндіретін заңдар
мен қасиеттер туралы ғылыми білімдермен негізделген көп түрлі материалды
объектілер мен жүйелер. Техниканы басқаша ғылымның «темір» түрде іске
асуы дейді.
Технология - адаммен келесіде пайдаланатын қажетті жəне пайдалы
қасиеттері
бар, өнімдерді
жарататын
материалдық
үрдістер
мен
операциялардың дəйектілігі.
Рух туралы ғылымдар - əмбебап құндылықтар, оның табиғаты мен адам
өмірінде көрінісі мен қызметтерін, адамдардың жеке жəне ұжымдық мінез-
құлықтарын зерттейтін гуманитарлық пəндер жүйесі. Рух туралы ғылымдарға
қатысты: құндылық теориясы, мəдениет тарихы мен теориясы, жалпы тарих,
дін тарихы, философия тарихы, өнер тарихы, саяси жəне əлеуметтік тарихы,
ғылым тарихы, жантану, мінез-құлық туралы ғылым.
Мəдениет туралы ғылымдар - адамзат іс-əрекетін негізгі жақтарында:
пəндік, мақсаттық, процессуалдық жəне нəтижелік түрде зерттейтін көп түрлі
ғылыми пəндер. Мəдениетті адамның іс-əрекетінің өнімі бойынша материалды
мен рухани деп бөледі; пəндік іс-əрекеті тұрғысында - ол өндіріс, əлеумет,
бағдарлама т.б. қамтиды; процесс қасиетіне қарағанда - шығармашылық,
репродуктивті, өзгеріс, даму; мақсат тұрғысында - жоғарғы жəне төмен т.б.
болады. Өзінің өзгеше аспектілерінің біртұтастығында мəдениет адамзат
өркениетінің құрылысының негізгі жаратушысы (ежелгі Мысыр мəдениеті,
ежелгі Үнді мен ежелгі Қытай мəдениеті мен өркениеті, орта ғасыр Еуропа
мəдениеті мен өркениеті т.б.). Мəдениет туралы ғылымдар: археология,
мəдениеттану, антропология, тарих.
Антика ғылымы - бұл фундаменталдық, имперсоналдық, жетілмеген
эмпиризмге бағынатын концептуалдық модельдеуге икемделген ғылыми
интенциялардың жиынтығы. Біріншісінің апологиясы - Пифагор, стоиктер мен
элеаттардың,
Платонның
болмыс-логостың
бейнесін
дамытқан
182
шығармашылықтарында айқын. Платон тек ой арқылы заттарды тану керек
деген; сезім-түйсіктер, яғни, адам өзінің көзі, құлағы, жалпы тəнінен алыстап,
болмыстың өзін, таза түрде түсінеді. Екіншілердің апологиясы - Аристотельдің
шығармаларында көрсетілген; ол білімнің тəжірибелік табиғатына назар
аударды; тəжірибесіз алынған, дерексіз, жалпылықты нақтылықсыз тану
түбінде қателікке əкеледі, себебі, тек нақтылыққа бет бұрады.
Архаика - рецептурлық-эмпириялық, утилитарлық-технологиялық білім,
индуктивтік генерализация мен қолданбалы əдеттер түрінде қызмет етеді. Бұл
танымдық формаларды ғылыми деп айтуға болмайды, себебі, жүйесіз,
теориялық-номологиялық болған емес. Ғылым фундаменталды жүйелік заңдық
дискурсымен өзі оңайланады. Ғылым - ол қарапайым түрінде идеалдандыру
кеңістігінде шығарылған заң деп тұжырымдасақ, онда, архаикалық мəдениеттер
(Майя, Мысыр, Қытай, Үнді, Таяу Шығыс) ғылымды білмеген деуге болады.
Ежелгі əлемнің архаикалық білімі - ғылымның қарсаңы. Нағыз заңдарды
білдірмесе де ол ғылымның қалыптасуында маңызды каузалдық байланысты
шығаруға бағытталған. Индуктивтік генерализациялар, түбінде, заңдардан
алыстататын импликативтік қатынастарға əкеледі. Нормативтік-инструктивтік
мəртебеге ие болған техникалық қабілеттер (субъект пен объекттің қызметін
ұйымдастырады, осында ғылым-технологиясы білім-бейнелеуден ерекше)
нақтылықтың нағыз қатынастарына сүйенгенде тиімді болуы мүмкін. Жалпы
осы əлемнің заңдылық қасиеттерін жаңғыртуға бағытталған ғылыми
ұстанымның дамуына себепші болады. Тарихи уақытта осы гносеологиялық
процесс ежелгі шығыс мəдениетінің өркендеуімен сəйкес.
Ежелгі Шыгыс білімі - бұл Ежелгі Шығыста практикалық тəжірибені
индуктивтік жалпылау арқылы жəне қоғамда кəсіби түрде ұрпақтан-ұрпаққа
жалғаса берген білім. Білімнің дамуы стихиялық түрде өткен; таным
нəтижелеріне ешқандай сынау-рефлексиялық қызмет өткізілмей, оны сынаудан
айналдырмай, дəлелсіз догматикалық негізбен қабылдаған; білім дайын түрде
жарияланған қызмет рецепті түрінде қалыптасқан, оған практикалық-
технологиялық, утилитарлық қасиеттері себеп. Ежелгі Шығыста қалыптасқан
таным іс-əрекетінің тарихи типі интеллекттің ғылымға дейінгі кезеңіне сай
жəне əлі де ғылыми деп аталмайды.
Классикалық ғылым - өзі Галилей мен Пуанкареге дейін қалыптасқан
тарихи-мəдени кеңістіктегі үстемді ой өріс түрінде жарияланған ғылыми
интеллекттің өзгеше жағдайы. Ғылым дамуының классикалық кезеңінде
теорияландырудың (мəселені қою тəсілдері, зерттеу тəсілдері, пəндік
аймақтарын сипаттау, нəтижелерді дəлелдеу түрлері, нəтижелерді ұсыну,
мазмұндау, бекіту түрлері) типтік ерекшеліктерінің эвристикалық бастамасы
болғандар: фундаментализм, финализм, имперсоналдылық, абсолютизм, қияли
реализм, субстанционалдылық, динамизм, сумматизм, эссенциализм,
аналитизм, механицизм, кумулятивизм.
Достарыңызбен бөлісу: |
