Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж.
309
жерүсті радиотелеметриялы станция (РТС) – спутник – қабылдағыш жерүсті радиотелеметриялы
станция – абонентті (ақпаратты алушы). Жерүстіндегі бір РТС жуық жатқан АЖ тобына қызмет етеді.
Спутник пен жерүстіндегі РТС арасындағы деректерді беруді басқару үшін мынадай тәсілдер
пайдаланылады. 1. Кәдімгі мультиплексирлеу – жиіліктік бөліну мен уақыттық бөлінулер.
Бірін-
шісінде барлық жиілікті спектр радиоарна кіші каналға бөлінеді, ал олар пайдаланушылар арасында
кез-келген графикті беру үшін үлестіріледі. Бұл тәсілдің кемшілігі: ішкі каналдар
тиімді
пайдаланылмай, бастапқы каналдар өткізу сызығының едәуір бөлігі бөлу сызығы ретінде
пайдаланылады. Екіншісінде, барлық уақыттық бөлінулер пайдаланушылар
арасында бөлінеді, олар
пайдалануы бойынша ұсынылған уақытша кванттарға (слотқа) иелік етеді. 2. Сұрау – таңдау әдісі
арқылы құралды пайдаланатын “бастауыш/қайталама” тәртібі. Мұнда бірінші орган ретінде РТС әрі
сиректеу пайдаланылатын – спутник алдыңғы кезекке шығады. Сұрау/таңдау циклі, желіде АЖ саны
мол болғанда көп уақытты алады. 3. “Бастауыш/қайталама” типті басқару тәртібі – сұраусыз,
кванттауға молынан кіру әдісін жүзеге асыру арқылы (ТДМА) іске қосылады. Мұнда слоттар бірінші
РТС деп белгіленіп, ол
эталон
деп аталады. Эталонды станцияда РТС кадрларды беру үшін нақтылы
слотты станцияларды белгілеу жолымен айқындалады және ол каналдың графигі мен қамтылу
сипатына да байланысты болады. Мұндай әдіс коммерциялық спутниктік желіде кең түрде
пайдаланылады. 4. Басқарудың тең рангілі тәртібінде – пайдаланушылар каналға кіруге тең құқылы
болса да, канал үшін бәсекелестік қатар жүреді. 70-нші жылдар басында Н.Абрамсон тиімді
бәсекелесу әдісін ұсынып, ол ALOHA жүйесі деп аталды. Бұл жүйенің бірнеше нұсқасы бар:
кездейсоқ кіру әдісі (кездейсоқ ALOHA); тең рангілі басымды слот жүйесі (слотты ALOHA) және т.б.
Спутниктік байланыс желісінің негізгі артықшылықтары:
станциялар арасында байланысты үздіксіз қамтамасыз ету;
қашықтығына орай тәуелсіз ақпаратты беру құнының төмендігі;
желіні құру мүмкіндігі.
Спутниктік байланыс желісінің кемшіліктері:
деректер берілісінің құпиялығын қамтамасыз етуге қаражат пен уақытты жұмсау қажеттілігі;
алыс қашықтықтан радиосигналдарды қабылдауда кідірістің болуы;
радиосигналдардың өзара қателесу мүмкіндігі;
сигналдардың әртүрлі атмосфералық құбылыс әсеріне ұшырауы [5, 37 б.].
Қазақстанда 2011 жылы 18 қаңтарда Елбасы Н.Назарбаев сандық телевизияны іске қосты. Алада
әзірге ол спутниктік антенналар арқылы таралады. Оның құрамында республикалық және аймақтық
37 телеарна бар. Бұл каналдарды Қазақстан жұрты тегін көреді. Қазір бұл топтамаға 18 респуб-
ликалық, 14 облыстық және үш радиожелі кіріп отыр.
Бұдан бөлек ақы төлеп, шетелдік 50 арнаға
қосылуға болады. Жаңа сандық технологияға алғашқы болып Павлодар қаласы көшті. Жаңа жүйеге
өту үшін мемлекеттен қаржы бөлініп, Алматы мен Астана және Орал қалаларының дыбыс таратқыш
станциялары жаңартылған.
Сандық теледидарды пайдаланудың аналогтық теледидармен салыстырғанда бірқатар артықшы-
лықтары бар, олар:
- хабарлар тарату және телевизиялық сигналдарды жазу жолында кездесетін кедергілерге қарсы
тұрақтылығының жоғарылығы;
- таратқыштардың қуатын азайту;
- сол жиілік диапазонында берілетін теледидар бағдарламасының санын едәуір көбейту;
- теледидар қабылдағыштарының кескіні мен дыбысының сапасын ұлғайту;
- кескіннің жіктелуінің жаңа стандартты телевизиялық жүйелерін (анықтығы жоғары теледидар)
дайындау;
- студиядағы аппаратуралардың функционалдық мүмкіндіктерін кеңейту;
- телевизиялық сигналда әртүрлі қосымша ақпараттарды беру мүмкіндігін молайту;
- пайдалану кезінде көрермен беріліп жатқан бағдарламаға ықпал ету мүмкіндігіне ие
болатын
(мысалы, бейнефильмге сұраныс беру) интерактивті телевизиялық жүйелер жасау;
- телевизия хабарларының мұрағатын және жазбасын жасау;
- тілдерді және субтитрлерді таңдау.
Сандық форматта телевизиялық хабар тарату – жаңа технологиялар дамыған заманда еліміз
бәсекелестікке сай болу үшін қажетті үрдістің бірі. Аталмыш сандық технологиялар елімізге жат
емес, оның даму үрдісі де қарқынды. Осы тарапта, сандық телевидениеге
ауысу да аса қиындық
туғыза қоймайды. Бүгінгі таңда бүкіл әлем сандық телевизияға ауысты. Қазіргі таңда АҚШ, Жапония
Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки», №4(62) 2017 г.
310
мен Еуропа толығымен осы форматқа ауысқан. Сандық телевизияның аналогтық хабар тарату
форматынан артықшылығы өте көп. Бұрыңғы жүйе бойынша бір толқында тек бір телевизиянық
арнаны пайлаланса, сандық форматта бір толқында 8 арнаға дейін пайдалану мүмкіндігі бар.
Сонымен қатар кадрлардың бейнесі де айқын әрі дыбысының сапасы да жоғары.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Мелюхин И.С. Информационное общество: проблемы становления и развития (философский анализ).
Автореферат. дис. докт. – Москва: МГУ, 1997. – 278 с.
2 Концепция развития телерадиовещания в России на период 2006-2015 гг. /Министерство культуры и
массовых коммуникаций РФ/. – Москва, 2005. – 48 с.
3 2013-2015 жылдары еліміздің бүкіл аумағы сандық телевизиямен қамтылады // Егемен Қазақстан. – 6
желтоқсан, 2010. – Б.4-6.
4 Турабаева Л. Кәсіби шеберлік және тіл мәдениетін қалыптастыру // Абай атындағы ҚазҰПУ-дің
Хабаршысы. «Филология ғылымдары» сериясы. – 2016. – №1 (55). – Б.73-76.
5 http: // www. testent.ru / 830 d9-10. Телекоммуникациялық жүйе жөнінде негізгі деректер. 20.10.2017.
К.Ж. Турсын
1
, А.Н. Байбеков
2
1
Университет имени Сулеймана Демиреля,
г. Каскелен, Казахстан
2
Казахская национальная академия имени Т.Жургенова,
г. Алматы, Казахстан
Достарыңызбен бөлісу: 
