МЕТАФОРАЛЫ АТАЛЫМДАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ МӘНІ МЕН ЖАСАЛУ ҮЛГІЛЕРІ

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж. 
89
Түйін сөздер:
метафора, аталым, сөзжасамдық мағына, сөздің ішкі мағыналық құрылымы, метафоралық 
мағына, уәждемелік белгі 
Қазiргi кезеңде «
тiл, мәдениет, этнос
» мәселесiне қатысты кешенді зерттеу жұмыстары тiлдің 
ұлттық сипатын, ұлттық танымын, ұлттық рухын тануға, танытуға негiзделген. Тілдік метафораларды 
таным және мағына, оның семантикалық өрісімен сабақтастыра зерттеу тілдік бірліктерді талдауда, 
саралауда жаңа сапалық деңгейге көтеріп, жаңаша ғылыми нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік 
береді. Метафора дәстүрлі зерделеуде көбінесе тілді көркемдеуші құрал ретінде танылады. Метафо-
ралы аталымдар – біріншіден, тілдік метафора құбылысының зерттелуі тек қана көркемдеуші құрал 
емес, сонымен қатар тілдің лексикалық бірлігі, сөзжасамдық заңдылықтар негізінде жасалған тілдік 
бірліктер. Метафораның аталымдық сипатын ашу – қазіргі қазақ тіл білімінде енді зерделене бастаған 
мәселелердің бірі. Тіл білімінде бұл мәселе көне ойшылдар Аристотель, Цицерон, орыс тіл білімінде 
А.А. Потебня, В.Г. Гак, В.Н. Телия, Н.Д. Арутюнова, В.К. Харченко, т.б.; қазақ ғалымдары 
А.Байтұрсынұлы, М.Балақаев, Б.Хасанов, Ә.Болғанбайұлы, Ғ.Қалиұлы, Б.Қасым, А.Салқынбай, 
Г.Зайсанбаева, А.Сыбанбаева, С.Сәменова, Р.Лауланбекова т.б. зерттеу еңбектерінен орын алады. 
Тілдің ойды қалыптастырушылық маңызын басты бағыт етіп алған А.А. Потебня метафоралық 
ауысудың тілдік семантиканы дамытудың бір құралы ретінде таниды. В.Г. Гак, В.Н. Телия,
Н.Д. Арутюнова метафораның аталымдық, когнитивтік қызметіне назар аударса, Б.Қасым бұл 
құбылыстың тілдік аспектілері: сөзжасамдық табиғатын, бейнелілік қырын, когнитивті-
функционалдық сипатын ашады. Метафора – кез-келген мәдениетке тән әмбебап құбылыс. Адам 
қоршаған ортаны ой қабілеті арқылы танып біледі десек, тіл ой қызметін бейнеге, белгілі бір тілдік 
үлгіге түсіреді. Ол халықтық дүниені түйсінуінен хабар беретін қазына, яғни ғаламның тілдік бейнесі 
ретінде ұлттық эстетикалық таным-талғамын, кәсібін, мінез-құлық, ырым-наным, әдет-ғұрпын, салт-
дәстүрін, бір сөзбен айтқанда, ұлттық рухты тек тілде ғана жан-жақты танытады [1, 24]. 
Медициналық аталымдарды семантика аясында саралағанда, сөздердің бірігуінің мәнісі – болмыста 
танылған ұғымның белгісі мен қасиетін, ерекше номинативтік белгісін тілде бұрыннан бар негіз 
сөздердің мағыналық уәжділігі негізінде таңбалау саналады. Атау екі себепші негіздің бірігуі арқылы 
жасалады да, бір таңба ретінде даяр қалпында жұмсалады. Мысалы, 

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: