артуына сэйкес осы санға жакындай береді,
бірак ешкашан 1.600.000 мәніне ие бола ал-
майды деген қорытындыға келеміз.
2-мысал: Ү ш оқуш ы тактаға шығып /7=10;
/7=20 және п=40 болғандағы S - н ің мәндерін
калькулятор көмегімен есептейді.
Ш еш уі: есептеулердің нәтижелерін талдай
отырып,окушылар п неғұрлым арткан сайын
Sn шамасынын 1.600.000 тенге тұрақты саны-
нан сәл ғана айырмашылығы болады.
Окушылардын алдына мынадай мәселе кой-
ылады: алынған нәтижені а және ымызша алынған мәшхері үш ін жалпылау ке
рек. Тактаға шьіғарылған оқушы мына:
с
а, -(1 - q " )
Щ
axqn
S - —
------------- — 1
-------- 1— жалпы форму-
1 - q
1- q
1 - q
ланы жазады.
№1 есеп: Жүйе А ,, А 2 жэне А^ үш банкіден
кұралган. Бірінші A, банкіге 200.000 тенге са
лым салынған. Міндетті корлардың пайыздық
ставкасы 15%-ды күрайды. Осы жүйе бере ала
тын несиелер сомасының максимал мәні қан-
дай?
Ш еш уі: Бүл жагдайда /7=3, S0 =200 000 тен
ге, ç=0,85. A банкінін міндетті корлары 15%-
ды күрайды,яғни 200.000-0,15=30 000. Банкінің
еркін корларынын шамасы: 200.000-30.000 =
170.000 тенгені кұрайды. S3-Ti табайық:
1-0,85
Жауабы: »437.325 тенге.
№2 есеп: Жүйе В В,, В,, В4, В5 жэне В үш
банкіден кұралган. Бірінш і В, банкіге 300.000
тенге салым салынды. Міндетті корлардың пай-
ыздык ставкасы 10%-ды қүрайды. Осы банкілер
жүйесі кандай максимал сомада несие бере
алады?
Ш еш уі: /7=6; So=300.000 тенге, q—0,9. В
банкінін міндетгі корлары 300. 000-0,1 = 30.000
сол себепті оның еркін корлары:
300.000 - 30.000 = 270. 000 тенгені кұрайды,
_
с
270.000-(1-0,96)
Демек, S,. = — ------ ------- — = 1.265.109,3
0
1-0,9
Жауабы: 1.265.109,3.
Корытындыда мүгалім окушылармен бірле-
се отырып нәтижені шыгарады. Қ азіргі зама-
нғы эконом икадағы аса маңызды есептерді
шешу үшін математикадан алған білімдерінің
қалайша бірден пайдалануга жарайтынына
окушылардын көздері жеткенін мұғалім атап
айтады.
Геометриялық прогрессиянын мүшелерінің
қосындысы, шектеусіз кемімелі геометриялык
прогрессия жэне онын қосындысы сиякты, бір
Караганда пайдасы ж о к мәселелердің терен
экономикалы к магынасы бар болып шыкты.
Бұл аз болса, геометриялык прогрессиянын
/7
мүшесінін косындысы есебін шеше отырып,
/7
банкілерден күралган ж үйенің бере алатын
ж и н а кт ы к несиелерінің м үм кінд іктерін тап-
тык. Ү йге берілетін жеке тапсырма ретінде эр
окушыга мыналар:
1)Ллты банкіден қуралган ж үйе ойяастыру;
2)Жүйенің бірінші банкісіне түсетін соманы
тагайындау;
3)Міндетті қорлардың пайыздық ставкасын
тагайындау
4)3 кестеге аналогиялық кесте қүру.
5)Sn шамасын есептеу, мундагы S - өз банкілер
жүйеңіздің усына алатын несиелерінщ жинақт ық
шамасы.
6)Өзіңіз қүрган жүйенің несиелеуінің шектік
мумкіндігін есептеу үсынылады.
Біз салымдар әр түрлі банкілерге салынады
деп ұйғарып едік. Бүл әсте міндетті емес: бар
лы к акшалай салымдар бір банкіге түсуі де
мүмкін, бірак бүл жагдайда осы салымдардын
санына бакылау жасап отыру керек болады,
ал бүл әдістемелік түрғыдан алганда әрдайым
колайлы бола бермейді.
Сонымен қатар бүл окуш ыга коммерция-
лык банкілердің күрделі жүйесінің функцио-
налды к кы зм е т а тка р у ы н ы ң к а ж е т т іл іг ін
көрнекі түрде көрсетеді. Шыныда да тек кана
осындай жүйенін көмегімен акшаның кайсыбір
сомасы, әртүрлі сауда-саттык келісім-шартта-
рына катыса отырып, бірнеше есе осе алады.
Ал б а н кіл е р д ін беретін несиелердің саны
көбейген сайын, іске асырылатын жобалар
саны да көбейе беріп, осылайша, ақыр аяғын-
да, өз еліміз байыған үстіне байи түседі.
Ақтөбе облысы,
Алга каласы
23
Физика
Шығармашылық сипаттағы
зертханалык жұмыстар
Т.АЙБЕКОВА,
С.Сейфуллин атындагы гимназияның мүғалімі
Газ зақдары н зе р т т е у Л -н ү с қ а .
К е р е к т і қ үр ал дар :
Бір жағы тү й ы к (бекі-
тілген) шыны түтікш е, шыныдан жасалған екі
цилиндр тәріздес ыдыстар, барометр, сызгыш,
термометр.
Т а п сы р м а:
Газдың көлемі, кысымы және
тсмпературасы арасындағы байланысты э кс
перимент аркылы зерттеу.
'Геориялык бөлімі:
Газ тәріздес заттардың
негізгі касиетгері: ш ексіз ұлғаюы, ьщыс кабы-
рғаларына кысым түсіруі және кысымның тем-
пературасымен ыдыс көлеміне тәуелділігі бо
лып табылатындығы. Газ тәріздес заттардын
касиеттерін М К Т түсіндіреді. Газдар туралы
айтканда оны н хаосты козғалы стағы , өзара
әсерлесетін жэне ыдыс кабырғаларымен со-
қтығысатын молекулалар жиынтыгы екендігін,
соқты ғы суы кезінде механика зандары мен
М К Т -н ы байланыстыратын заттар екенд ігін,
кысым Р, колем V, масса т, температура Т
және газдын нолдік массасы М арасындағы
байланысты көрсететіндігін есте сактау керек:
P V = ^ - R T
(1)
М
Бүл тендеу газ к ү й ін ің тендеуі деп аталады.
Егер тәжірибе кезінде газдың түракты мөлше-
рін { m=const) алсак, онда тендеу мына түрге
кошеді:
p V
-
= cons
(2)
(2)
тендеуді ауаның қасиеттерін сипаттау
үш ін колданып, ауа толған ыдыстын темпера-
турасын, кысымын және колемін озгерте оты
рып тексереді:
Ж үм ы сты ң оры ндалу
реті:
І.Ы сты к су күйылған ыдыстағы Т, темпе-
ратураны өлшеу керек. Ү зы н д ы ғы / ш ыны
түтікш ені алып, жабык ұшымен ыстык суы бар
ыдыска батыру керек. Т ү т ікш е жылығанда
оны ң іш індегі ауанын температурасы
ыдыс
ішіндегі Т, температураға тенеледі. Т үтікш е н ің
аш ык үшын ж іб і бар тығынмен жауып, суы к
суы бар ыдысқа тығыны бар жағымен төмен
каратып батыру керек. Су ішінде жібінен тар
тып тығынды шығарып алу керек.
2.С уы қ судың Т, температурасын олшеу ке
рек. Түтікш едегі ауанын температурасы суы к
судын Т , температурасына теңелгендегі ауа
деңгейінің ұзындығы - /
3.Ауа денгейінің / б и іктігі және S көлденең
кимасының ауданы аркылы газдын V көлемін
табуға болады. Бірінш і және екінш і күйдегі V!
және V 2 газ көлемдерінің мәндерін есептеп
табу керек.
Д.Барометрдін көрсетуі бойынш а б ір ін ш і
күйдегі ауаның Р, кысымын табу керек. Е кінш і
күйдегі түтікшедегІ газдын Р, қысымы мына
дай болады: Р2—P ^ g h , мүндағы
к г /м 3-
судын тығыздығы, g- еркін түсу үдеуі, һ- ьщы-
стағы судын бетінен түтікшедегі судын бетіне
дейінгі б и іктік.
б .Қ а т е л ік ш екарал ары н а н ы кта у ж ә н е
корытындылар жасау керек.
P V
P V
Г Г 1 _
Г 2 У 2
тендеуі орындала ма, есептеп
1
\
1
2
корытынды жасау керек (өлшеу кателіктері-
н ін шекаралары деңгейінде).
К о с ы м ш а тапсы рм а беру а р кы л ы сол
ауанын үш інш і олшемін V , көлемді, Т 3бөлме
тем пературасы нда ж әне' Р : атм осф ералы к
кысым арқылы олшеу әдісін ойлап табу ке-
P V
рек. -4 ^ - аркылы орнектеп осы әдісті іске асы-
ру керек.
Ж ұмыс жасалып, есептеліп болған соң, осы
қарастырған такырыпка байланысты бакылау
сүрактарын беру керек.
Б акы лау сүрақтары :
1.Неліктен тәжірибеде түтікш е н і алдымен
ы сты қ су бар ыдыска, сонынан суы к су бар
ыдыска батыраш?
2.Неліктен тәжірибеде судын каны ққан бу-
ының кысымы есепке алынбады?
3.Идеал газд ы н моделін пайдаланғанда
М К Т - н қанд ай ж е н іл д е тіл ге н кағидалары
енгізіледі?
Г аз зандары н з е р т т е у .2- нүска.
К е р е к т і қ ү р а л д а р :
ты ғы н ы бар ш ы ны
түтікш е, ойы ңкы (воронка), резінке түтікш е
(шланг), су, штатив, екі сызгыш.
Тапсы рм а:
Изотермиялык процесс кезіндегі
газдын касиеттерін колданып, ауанын атмос
фералык кы сы мы н кысым езгерісі кезіндегі
24
Достарыңызбен бөлісу: |
