бөлім. Техника экономикалық бөлім

72 

 

5 бөлім. Техника экономикалық бөлім 

 

5.1 Еңбек жағдайының сараптамасы 

 

Берілген  дипломдық  жұмыстың  мақсаты  “Жылу  желісіндегі  сорғы 

станциясының  басқару  жүйесін  жасап  шығару”  болып  табылады.  Бұл 

жобаның  қойылған  есебіне  сәйкес  Талдықорған  қаласының    жылумен 

қамтамасыз ету кешенінің негізгі элементі болып, диаметрі 500  және 700 мм 

жылуөткізгіштен  тұратын,  магистралды  айналмалы  жылуөткізгіш  болып 

табылады. Магистралды айналмалы жылуөткізгіші «Басқуат» қазандығыммен 

және 1, 2, 4, 5 орамды қазандықтармен қоректендіріледі. 

Жылумен  қамтамасыз  ету  кешені  бес  сорғы  станциясымен 

қамдалған.Сорғы станциясының жұмыс тәртібі жыл бойы. 

Жылуэнергетика  автоматтандыру  деңгейі  бойынша  басқа  өнеркәсiп 

салаларының  арасында  бастаушы  орындарының  бiрін  алады.  Жылу 

энергетиялық  қондырғыларда  өтетін  процесстердiң  үзiлiссiз  болуымен 

сипатталады.  Сонымен  қатар  жылу  және  электр  энергиясының  өнімі  кез 

келген уақытта жүктемеге (тұтынуға) сәйкес келуi керек. Жылу энергетиялық 

қондырғылар  барлық  дерлiк  операциялары  механикаландырған,  оларда 

аумалы-төкпелi  процесстер  салыстырмалы  түрде  жылдамырақ  дамиды.  Бұл 

жылулық энергетикадағы автоматтандыруды биiк дамуды түсіндіреді. 

Жергілікті  рельфтің  ерекшелігіне  байланысты  сорғы  стансасы  кешені 

тек  негзгі  «Басқуат»  қазандық  қондырғысын  кері  берілетін  желілік  сумен 

жұмыс істеп жатыр. 

Параметрлердi автоматтандыруы түбегейлi артықшылықтарды бередi: 

1) жұмыс  қызыметкерлерінiң  санының  кiшiрейтуiн  қамтамасыз  етедi; 

яғни оның еңбегiнiң өнiмдiлiгiнiң жоғарылатуы; 

2) қызмет көрсетушiнің еңбек сипаттын өзгерiске әкеледi; 

3) шығарылатын будың  параметрлердi сүйемелдеуi дәлдiгiн үлкейтедi; 

4) жабдықтың  жұмысының  еңбек  қауiпсiздiгi  және  сенiмдiлiгiн 

жоғарылатады; 

5) сорғы жұмысының үнемдiлiгiн үлкейтедi 

Сорғы  станциясын  қайта  құру  автоматты  реттеуден,  бақылаудан, 

технологиялық қорғаудан тұрды. 

Автоматты  реттеу  электрлік  сүзгідегі  үздiксiз  ағатын  процесстердiң 

жүрiсін қамтамасыз етедi. 

 

5.2 Сорғы станциясын қайта құруға  кететін шығындарды есептеу 

 

Осы  бөлiмдi  орындаудың  басты  мақсаты  пайдалану  бойынша  Scada 

жүйесімен  Genesis32  құрастыру  пакеті  көмегімен  сорғы  стансасын 

автоматтандыру  барысында  шығынды  есептеу  болып  табылады.  Сорғы 

стансасын автоматтандыру үшін келесі шығындарды есептейміз. 

73 

 

Сорғы  станциясын  автоматтандыруға  кететін  капиталды  шығындар 

келесідей құралады: 

а) құрастырушылардың 

жалақысы 

(әлеуметтік 

қажеттіліктіге 

аударылатынмен қоса); 

б) автоматтандыру құралдарын сатып алуға кететін шығындар; 

в) монтажға кететін шығындар. 

 

5.2.1 Құрастырушылардың жалақысы 

Сорғы станциясын автоматтандыру үшін  келесідей персонал қажет: 

 

5.1 кест е – Жалақыға кететін шығындар 

Мамандық 

Саны,адам 

Ендіру 

мерзімі,ай 

Айлық , теңге  Барлығы, 

теңге 

Инженер-жобалаушы 

Инженер-программист 

1 

1 

1 

1 

750000 

750000 

750000 

750000 

БАРЛЫҒЫ (С

общ

): 

150000 

 

Аударулармен қоса жалақы келесідей: 

 

.

.

.

(

)

100 100

п

с

з разр

общ

общ

общ

Н

Н

С

C

С

С







,                           (5.1) 

 

мұндағы С

общ 

- құрастырушылардың жалақысы, теңге; 

Н

п

 – зейнетақы қорына аударудың нормасы, %; 

Н

с

 – әлеуметтік қажеттіліктерге аударудың нормасы,%.  

   

Зейнетақы 

қорына 

аударудың 

нормасы 

- 

10%, 

әлеуметтік 

қажеттіліктерге аударудың нормасы - 11%. 

 

С

з.разр.

=(150000 – 15000)·0,11+150000=164850 тг. 

 

5.2.2  Сорғы  станциясында  ЖРТ  орнату  үшін  қажетті  құралдар  

шығындар 

ЖРТ құралдар шығыны келесі кестеде көрсетілген: 

 

4.2 кесте–Сорғы станциясында ЖРТ орнату үшін қажетті құралдар  шығындар 

Аталуы 

Саны 

Бағасы 

Жалпы бағасы,тенге. 

Дербес компьютер 

1 

50000 

50000 

Жиілікті түрлендіргіш 

1 

400 000

 

400000

 

Программаланатын SCADA 

1 

300000 

300000 

Genesis құраcтыру пакеті 

1 

160000 

160000 

Matlab бағдарламасы 

1 

150000 

150000 

Сорғы  станциясына  ЖРТ  орнату  үшін  қажетті  құралдар  

шығындары (С

б

): 

1060000тг 

74 

 

Ескерілмеген  жабдықтарға  кететін  капиталды  шығындарды  жалпы 

бағасының 5%-нен есептейміз: 

 

С

неуч.об. 

= С

б

·0.05,                                                                 (5.2) 

 

С

неуч.об. 

=10 60000·0.05 = 53000 тг. 

 

Сорғы стансасын автоматтандыру үшін керекті құралдарды сатып алуға 

кететін капиталды шығындардың жалпы бағасы: 

 

                                  С

об

= С

неуч.об.

 + С

б

 ,                                                              (5.3) 

 

                                  С

об 

= 53000 +1060000 = 11130000 тг. 

 

5.3. Жылдық экономияны есептеу 

 

Сорғы  станциясында  ЖРТ-ның  эксплуатацияға  дейінгі        шығындар. 

ЖРТ-ның эксплуатацияға дейінгі  шығындар келесіде көрсетілген:  

 

5.3 кесте – Сорғы станциясында ЖРТ-ның эксплуатацияға дейінгі шығындар 

Аталуы 

Саны 

Бағасы 

Жалпы бағасы, теңге 

Дербес компьютер 

5 

8 5000 

425 000 

Принтер 

1 

35000 

35000 

Электрқозғалтқыш 

1 

785 000 

785 000 

Басқару құрылғылары 

15 

70000 

1050 000 

Жұмысшылар жалақысы 

7 

84000 

5880000 

Реттегіш 

2 

350000 

700000 

Реле 

8 

50000 

4000000 

Жылу алмасқыш 

4 

49200 

196800 

Жалпы шығындар: 

4 179 800 

 

1) амортизациялық шығын: 

 

Ш

А

=С

П

*Н

А

/100 

 

мұндағы С

П

 – жүйенің баланстық құны, 

Н

А

 – амортизацияның жылдық мөлшері,% 

 

Ш

А

=0,12*4179800= 501576тенге 

 

2) жөндеу жұмысына кеткен шығын: 

 

Ш

Р

=0,08*4179800=334384 тенге 

 

3) электр қуатына кеткен шығын: 

75 

 

Ш

Э

=N* 

В

*С

Т 

 

мұндағы N - жүйеде тұтынылатын қуаттың соммасы, кВт; 

 

В

 – жылдық қуат қоры, сағ; 

С

т

 - электр энергиясының құны, теңге. 

 

Ш

э 

= 0,1*8760*15,19 = 13306,44; 

 

Ш

1 

= Ш

А

+Ш

Р

+Ш

Э 

= 501576+334384+13306= 849266теңге 

 

Сорғы станциясында ЖРТ-ның эксплуатациядан кейінгі шығындары. 

1) амортизациялық шығын: 

 

Ш

А 

= 0,12*1060000 = 1272000 тенге 

 

2) жөндеуге кеткен шығын: 

 

Шр = 0,08*1060000 = 84800 тенге 

 

3) энергияға кеткен шығын:   

 

Ш

Э 

=N* в*С

Т 

 

мұндағы N -жүйеде тұтынылатын куаттың соммасы, кВт;  

 в-жылдық уақыт қоры, сағ;  

С

Т

 - электр энергиясынының кұны, тенге. 

 

Шэ = 0,1*8760*15,19 = 13306,44;тенге 

 

Ш 

2 

= Ш

А

+Шр+Шэ=1272000+84800+13306 = 225306тенге. 

 

Жылдық экономия және өтеу мерзімі: 

 

Э=Ш 

1 

- Ш 

2 

= 849266– 225306= 623960 тенге 

 

Т

Ө..М

=Кқос/Э

ТИТМ 

= (164850+11130000+4179000)/ 623960=2,56жыл 

 

Өз кұнын өтеу уақыты  2,56  жыл. 

 

 

 

 

 

76 

 

Қорытынды 

 

Бұл  дипломдық  жобада  қойылған  жұмыс  тапсырмасына  байлансыты 

келесі есептер жүргізіліп орындалады: 

- сорғы станциясы бойынша әдебиеттер көздеріне талдауы жасалынды; 

- сорғы стансасында орнатылып тұрған жабдықтарға талдау жүргізілді; 

- басқарылатын және параметрлер параметрлер талданылды 

- басқару  үлгісі  мен  жүйесі  жасалынды.  Жасалған  жүйе  су  тегеурінін 

қажетті  деңгейде  ұстап  тұру  арқылы,  құбыр  желісіндегі  гидросоққыдан 

құтылуға  мүмкіндік  береді.  Реттелетін  элетрлік  жетекті  қолдану  электрлі 

жетек қозғалтқышының қызмет ету мерзімін ұзартады. Жиілікті түрлендіретін 

және қысқа тұйықталғын роторы бар асинхронды қозғалтқыш қолданылады.   

- Simulink Matlab бағдарламасында АБЖ үлгісіне зерттеулер жүргізілді. 

Сорғы  қондырғы  үлгісінің  зерттеу  нәтижесінде  сыртқы  әсер  кезінде  бұл 

жүйенің  су  желісіндегі  тегеурін  реттеуінің  жұмыс  қабілеттілігі  тексерілді. 

Өтпелі  процестер  графигі,  қысым  және  қобалжу  кезіндегі  бұрыштық 

жылдамдық  өзгеріс  графигі  алдынды.  Осы  бойынша  сипаттамалардың  жай 

өзгерісін кірістегі секірісін және реттелетін қысқа уақыт кезінде байқалады. 

- Жиілікті  түрлендіргішті  және  SCADA  жүйесін  таңдау  кезінде 

салыстырмалы  талдау  жүргізілді.  Әртүрлі  өндіруші  фирмаларды  бағасы 

бойынша  салыстыра  отырып,  бағасы  мен  қуатына  байланысты  Hyundai 

фирмасының  жиілікті  түрлендіргіші  таңдалынылды.  Сонымен  бірге, 

эксперттердің  қойылған  бағасы  және  анықталған  параметрлер  бойынша 

Genesis32 визуалдау жүйесі таңдалынылды. 

- Genesis32  жүйесінде  визуалдау  жасалынып,  деректерді  бір  бірімен 

байланыстыратын OPC-server арқылы Matlab бағдарламасында жасалынылған 

үлгімен байланыстырылды. 

Сорғы  стансасы  жабық  ғимарат  болғандықтан,  жұмысшылардың 

өміртіршілік  қауіпсіздігі  қарастырылды.  Яғни,  шу  мен  дірілдің  қауіпсіздік 

шаралары  қарастырылды.  Сонымен  бірге  электрқондырғының  қорғаныстық 

жерге қосуы қаастырылыд .Яғни, кедергісі R

зу 

= 2,82 Ом жіберілетін кедргіден 

төмен және диаметрі d = 55 мм болытын қорғаныстық жерге қосу саны n= 18 

жұмыс жасау шартына сәйкес болды. 

Сонымен  қатар  экономикалық  тиімділігі  қарастырылды.  Жиілікті 

түрлендіргішті  эксплуатацияға  дейінгі  және  кейінгі  шығындары  есептелініп, 

өз құнын өтеу құны 2,56 жыл болды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

77 

 

Қысқартылған тізім 

 

СС – сорғы станциясы 

ОТС – орта тепкіш сорғы 

ПӘК – пайдалы әсер коэффициенті 

ОЖЖ – орталықтандырылған жылумен қамдау жүйесі 

ҚМКК– қалалық мемлекеттік коммуналдық кәсіпорын 

ЖТ – жиілікті түрлендіргіш 

ҚТ – қысқа тұйықталу 

АҚ – асинхронды қозғалтқыш 

СҚ – сорғы қондырғысы 

СА – сорғы агрегаты 

СҚЖ – сорғы қондырғы жүйесі 

ИЖЖ – индукторлы жалғастырғыш жылжуы 

ББ – басқару блогы  

ЖРТ – жиілікті реттелетін түрлендіргіш 

ТЖТ – тоқ жиілігін түрлендіргіш 

АВК – асинхронды вентилді каскад 

ТДТ – тиристорлы-диодты түрлендіргіш 

АБЖ – автоматты басқару жүйесі 

БФ – беріліс функция 

ТП АБЖ–технологиялық процестерді автоматты басқару жүйесі 

 

 

78 

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1. Карелин В. Я., Минаев А. В.  Насосы и насосные станции: Учеб. для 

вузов. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.:Стройиздат, 1986. – 320б. 

2. 

Лобачев  П.  В.  Насосы  и  насосные  станции.  М.:  Стройиздат.  1990.  – 

191б.  

3. 

Справочник  электроэнергетика  предприятий  цветной  металлургии 

/Под ред. М. Я. Басалыгина, В. С. Копырина. М.: Металлургия 1991. – 384б. 

4.  Бородацкий  Е.  Г.  Разработка  системы  управления  взаимосвязанным 

электроприводом  центробежных  турбомеханизмов  станции  перекачки 

жидкости. Автореф. дис... канд. техн. наук. Омск. 1999. – 184б. 

5. Ковалев В. З., Бородацкий Е. Г. Эффективное использование энергии 

в  насосных  установках  нефтеперекачивающих  станций  //  Промышленная 

энергетика. 2000. № 1. – 1-4б. 

6.  Ливчак  В.И.,  Чугункин  А.А.,  Оленев  В.А.  Эффективность 

пофасадного  автомтатического  регулирования  систем  отопления  // 

Водоснабжение и сан. техника. 1986 №5. 14-18б. 

7.  Монахов  Г.В.,  Войтинская  Ю.А.  Моделирование  управления 

режимами тепловых сетей – М.:Энергоатомиздат, 1995. – 224 б. 

8.  Чистович  С.А.,  Аверьянов  В.К.,  Темпель  Ю.Я.,  Быков  С.И. 

Автоматизированные системы теплоснабжения и отопления. – Л.: Стройиздат, 

Ленингр. отд-ние, 1987. 248б. 

9.  Чистович  С.А.  Автоматизация  систем  теплоснабжения  и  отопления. 

М.: Строийздат, 1964 . -180б. 

10.  Современная  концепция  теплофикации  страны  /  Л.А.  Мелентьев, 

Г.Б. Левенталь, В.А.Чугреев, М.Г.Алиева // Теплоэнергетика. 1982. - 8-13б. 

11. Лезнов Б.С. Энергосбережение и регулируемый привод в насосных и 

воздуходувных установках. – М.:Энергатомиздат, 2006. 360б.  

12.  Мичков  В.И.  Электрооборудование  насосных  и  компрессорных 

станций. - М.: Недра, 1991. -131б. 

13. Ильинский Н.Ф. Основы и перспективы применения регулируемого 

электропривода  насосов  и  вентиляторов.  //  Тезисы  докл.  I  Международной 

конференции по автоматизированному электроприводу. – СПб., 1995. –12б. 

14.  Сербин  Ю.В.,  Прокопов  А.А.,  Бугров  В.П.  Параллельная  работа 

насосных агрегатов при использовании технологии частотного регулирования. 

–Информационный  бюллетень  2007  №2,  ИНЖЕНЕРНЫЙ  ЦЕНТР  "АРТ".57-

65б. 

15.  Коренькова  Т.В.,  Михайличенко  Д.А.,  и  др.  Исследование  системы 

ПЧ-АД-Насос-Гидросеть. Вісник Кременчуцького державного політехнічного 

університету. Випуск 2/2003(19), 377б. 

16.  Н.Г.  Попович,  Н.Г.  Борисюк  и  др.  «Теория  электропривода»  — 

К.:Выща шк., 1993.494б. 

17. СНиП РК 2.04.03-2011 «Защита шума»- 45б. 

79 

 

18.  Хакімжанов  Т.Е.,  Еңбекті  қорғау.  Жоғары  оқу  орындары  үшін  оқу 

құралы. – Алматы: Эверо,2008. – 187б 

19.  Абдимуратов  Ж.С.,  Дюсебаев  М.К.,  Еңбекті  қорғау  және  тіршілік 

қауіпсіздігінің негіздері - Алматы -: АЭжБИ,2007. – 35б. 

20. СНиП 3.05.06-85 "Электротехнические устройства" – 65б.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

80 

 

Қосымша А   

 

Басы

f=0

H 

қысым 

дат-нен

Hzad 

(Тапсырм

а)

e=Hzad-H

e<0

Арттыру f

f

Азайту f

f>=50

f>=100

f>=150

ия

жоқ

жоқ

ия

жоқ

f1

Шектеу 

0-50

f=f-50

f2

Шектеу

0-50

f=f-100

f3

Шектеу

0-50

f=f-150

Соңы

1

 2

3

4

 5

e=0

 6

7

 8

 9

 10

  11

2

  12

  13

Н1ЖТ-

тен f1

жиіл-мен

Н1 

желіден

Н2 ЖТ-

тен f2 

жиіл-мен

Н2 

желіден

Н3 ЖТ-

тен f2 

жиіл.-мен

Н3 

желіден

ия

  14

  15

  16

17

18

Қадам  

19

20

21

  22

23

e>0

ия

жоқ

жоқ

ия

24

 

 

А.1 сурет – Сорғыны басқару блок-схемасы