Білім беру бағдарламасы аясында оқытушылар біліктілігінің артуы республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдарының жинағы

1. Тангян С.А. Высшее образование в перспективе ХХ столетия // Педагогика. — 2006. — № 2.

Болон процессiнiң талап доктринасына сәйкес ғылыми және ғылыми - педагогикалық мамандарды әзiрлеу жүйесiн жетiлдiру және iскерлiк сараптаудың негiзгi бағыттары.

Main improving of training and certification of scientific and scientific-pedagogical staff in the Doctrine of Bologna process requirements.

Усть-Каменогорск, ВКГТУ им. Д. Серикбаева

Необходимость в опыте зарубежных стажировок для преподавателей и исследователей определяется потребностями совершенствования системы высшего образования в Республике Казахстан. Контекст национальной системы высшего образования и профессионального образования и обучения отвечает новым проблемам: глобализация создает новые конкурентные ситуации и новые возможности сотрудничества. Развитие мобильности, в связи с этим необходимость решения проблемы признания дипломов, исследований и степеней призывают к большей прозрачности и взаимному доверию между образовательными системами разных стран. В модернизации образования сочетаются международные и национальные приоритеты. Наиболее эффективный путь повышения качества преподавания - это подготовка квалифицированных и мотивированных преподавателей. Развитие системы образования и будущего страны во многом зависит от личности преподавателя.

В 2009 году впервые реализовался новый проект международной образовательной программы «Болашак» - научные стажировки стипендиатов за рубежом. Центр международных программ РК при поддержке японской компании «Interactive Corporation» организовал прохождение «Болашаковцами» научной стажировки по специальностям «Нанотехнологии» и «Биотехнологии» в Японии. Первая в Казахстане группа стипендиатов – 15 человек, прошла 2-ух месячную стажировку с 20 января до 20 марта 2009 года в лабораториях известной фирмы JEOL Ltd. (Токио), являющейся ведущим японским и мировым производителем современного научного оборудования (электронных микроскопов, спектрометров, дифрактометров и др). Участники стажировки стали обладателями соответствующих сертификатов профессионального обучения JEOL. Кроме того, стипендиаты «Болашак» приняли участие в научных и методических семинарах Токийского университета и университетов Тойо и Киото, посетили ведущие технические лаборатории и заводы Японии («TOYOTA», «EPSON», «SEKI TECHNOTRON» и др.) и выставку нанотехнологий «Nano-Tech’09». Во время стажировки они побывали в городах Токио, Нагойя, Киото, Осаке, Хиросиме. Стажировка позволила не только ознакомиться с самыми передовыми научными технологиями и разработками, но и достаточно хорошо представить систему высшего образования Японии.

Участники стажировки - преподаватели различных вузов Республики Казахстан, прошли достаточно жесткую процедуру конкурсного отбора. Безусловно, все они обладали сильной мотивацией.

Одно из направлений научной стажировки – «Нанотехнологии» - это новое и очень перспективное во всем мире направление. В буклете JEOL Serving Advanced Technology, определяющем профиль компании, дано такое определение нанотехнологий [1]: «Нанотехнология — область науки и техники, занимающаяся изучением свойств объектов и разработкой устройств размеров порядка нанометра (по системе единиц СИ, 10^-9 метра). Нанотехнологии – это развивающаяся область, включающая обширное поле для открытий, исследований и развития. Мельчайшая частица материи – атом – имеет размер приблизительно 0,1 нм. Но атом не функционирует сам по себе. Помочь понять перспективность исследований на наноуровне может представление о нанотехнологиях, как об исследованиях и манипуляциях с мельчайшими объединениями атомов (примерно размером 1 нм), которые образуют атомные группы, выполняющие функциональную роль в веществе и придающие ему особые новые свойства».

Таким образом, можно определить нанотехнологии как любые технологии создания объектов, потребительские свойства которых определяются необходимостью контроля и манипулирования отдельными наноразмерными объектами.

Такое определение подразумевает достаточно широкий круг направлений, включая молекулярные биотехнологии и технологии производства ультрадисперсных материалов. Сертифицированное производство ультрадисперсных материалов в обязательном порядке требует наличия контроля над размерностью отдельных частиц. Следовательно, нанотехнологии – это технологии, требующие наличия самого передового научного, метрологического и технологического инструментария, способного обеспечить контроль за конкретными нанообъектами. Именно при индивидуальном контроле мы получаем объекты, обладающие потребительской новизной.

Данное определение отвечает достижению главных целей программы развития наноиндустрии: созданию технологий, опирающихся на передовые методы исследования и производства, а также коммерциализации полученных достижений (инновационная технология).

На Международной выставке нанотехнологий “Nano Tech 2009”, которая проводилась в Токио (Япония) с 18.02.09 по 20.02.09, были представлены разработки в области нанотехнологий Японии, США, Германии, Испании, Великобритании, Канады, Франции, Швейцарии, Ирана, Италии, Австралии, Нидерландов, Кореи, Финляндии и ряда других стран. Практически все стенды включали демонстрационные материалы, полученные методами сканирующей и просвечивающей электронной микроскопии. Среди обширнейшего материала, демонстрируемого на “Nano Tech 2009”, очень широко было представлено направление «Методология и аналитические инструменты для структурного анализа материалов», в том числе для анализа различных видов покрытий, композиционных и ультрадисперсных материалов, полупроводников и структуры протеинов. А так же для подготовки образцов к исследованию (нарезка, полировка, шлифовка, травление, утонение). Оборудование и методики представлены компаниями JEOL (Япония), CORDOUAN (Франция), NIMS – National Institute for Materials Science (Япония), COMPS (Иран), Pars Nano Nasb (Иран), NIPPON TUNGSTEN CO. LTD (Япония), Gatan.Inc (Япония) и др.

Очевидно, что подготовка специалистов в области «Нанотехнологии», а так же «Физика конденсированного состояния» и «Материаловедение» должна опираться на широкое использование в обучении и в научных исследованиях современного аналитического оборудования, дающего разрешение на наноуровне и возможность определения структуры нанообъектов (методы просвечивающей электронной и атомно-силовой микроскопии, рентгеноструктурный анализ и др.). В соответствии с указаниями Президента Казахстана Н.Назарбаева в Республике Казахстан создано и оснащено 5 Национальных лабораторий и 15 университетских лабораторий инженерного профиля (ЛИП), что способствует активизации современных научных исследований в Казахстане, направленных на формирование собственной научной базы для прорывных открытий и инноваций. В данных научных центрах существует научный потенциал, способный через развитие фундаментальных и прикладных исследований и подготовку соответствующих ученых и специалистов обеспечить научное и кадровое сопровождение реализации задач форсированного индустриально-инновационного развития страны. Автор данной статьи дважды участвовала в проверке изучения деятельности национальных научных лабораторий коллективного пользования и лабораторий инженерного профиля при высших учебных заведениях г. Алматы, а так же тесно сотрудничает с ЛИП «Iргетас» при ВКГТУ им. Д. Серикбаева, поэтому хорошо представляет основные проблемы подготовки научно-педагогических кадров в Республике Казахстан в области специальностей «Нанотехнологии», «Физика конденсированного состояния» и «Материаловедение». Существует острая необходимость привлечения к работе на уникальном оборудовании лабораторий высококвалифицированных кадров и их материальной заинтересованности, а также необходимость в подготовке квалифицированной молодежи, как за счет стажировок за рубежом, так и за счет обучения в действующих лабораториях РК

Корнями проблема подготовки специалистов в данных областях уходит в прошлое, когда происходила утечка квалифицированных специалистов из Республики, устаревало аналитическое оборудование, закупленное еще во время существования СССР, не действовали старые механизмы обучения, такие, например, как подготовка специалистов на курсах в области электронной микроскопии на заводе «Электрон» (Сумы, Украина). Студенты вузов лишались возможности участвовать в выполнении прикладных и фундаментальных научных исследований с использованием тонкого анализа структуры, так как многие преподаватели сами были лишены такой возможности. Преподавание таких дисциплин, как «Практические методы электронной микроскопии» сводилось к курсу теории, что сильно снижало их эффективность.

Трудно недооценить огромную работу, которую проделало к настоящему времени правительство нашей Республики, создавая условия для повышения профессионального уровня и социального статуса преподавателей вузов. Появилась масса возможностей для повышения квалификации с использованием зарубежного опыта: международные конференции, тренинги и семинары, конкурс «Лучший преподаватель вуза» с целевым использованием гранта, предусматривающий разные формы повышения квалификации за рубежом, и, наконец, стипендия «Болашак» не только для учебы, но и для прохождения зарубежных научных стажировок. Личное участие преподавателя в конференциях, выставках и семинарах, представление им результатов своих научных исследований и знакомство с результатами зарубежных коллег – это бесценный опыт. Устанавливаются научные связи, появляется возможность участия в международных проектах, заключения договоров о сотрудничестве между вузами, расширяются возможности организации практик для студентов-бакалавров, магистрантов и докторантов.

Одним из самых значимых этапов повышения научной квалификации служат именно научные стажировки. Во время стажировки в Японии стипендиаты «Болашак» не раз отмечали схожесть в системах высшего образования у нас и в Японии. Это неудивительно, ведь высшее образование становится интернациональным, а наша страна успешно проходит процесс интеграции в мировое образовательное пространство. Возможность выбора будущей профессии и возможность выбора страны для получения высшего образования – это огромный шаг вперед в деле воспитания успешных людей, что составляет основу процветания страны. Данный методологический аспект научной стажировки в Японии частично отражен в публикациях [2,3,4].

Наиболее перспективным аспектом подготовки специалистов в области «Нанотехнологий» представляется создание новых курсов обучения. На основании полученного за время стажировки опыта, автор статьи регулярно ведет курсы повышения квалификации для преподавателей на базе ИПОиНОТ (Институт послевузовского образования и новых образовательных технологий) в ВКГТУ. А так же сотрудничает с Московским представительством фирмы «Interactive Corporation», в январе прошлого года участвовала как лектор в проводимом ими курсе повышения квалификации по электронной микроскопии в г. Темиртау. Профессиональные навыки оператора просвечивающего электронного микроскопа реализуются в лаборатории инженерного профиля «Iргетас» на базе ВКГТУ, укомплектованной уникальным аналитическим оборудованием. Свидетельством повышения профессиональной квалификации служит возросший уровень качества научных публикаций автора [5,6].

Процесс образования неотделим от научных исследований. Самый главный показатель качества образования – это именно подготовленные нами молодые специалисты, обладающие навыками научных исследований, любознательные и заинтересованные, с дипломами, имеющими международное признание. Творческий и предпринимательский потенциал нашей молодежи очень высок, это – будущее страны.

Материальной базой для подготовки специалистов в области «Нанотехнологий» служат национальные научные лаборатории коллективного пользования и лаборатории инженерного профиля при высших учебных заведениях Республики Казахстан. Несмотря на небольшой срок эксплуатации, использование закупленного оборудования позволило вузам и научным организациям существенно повысить качество проводимых исследований, а также дипломных работ и магистерских и диссертаций, интегрировать науку и образование. Высокая наноуровневая разрешающая способность приборов и, соответственно, качество получаемых на них аналитических данных расширили возможности опубликования результатов исследований отечественных ученых в рейтинговых зарубежных журналах. Отпала необходимость выезда ученых за рубеж для проведения аналогичных экспериментов, усиливается мотивация молодежи заниматься наукой.

Анализируя проблемы и перспективы подготовки специалистов в области нанотехнологий, можно сделать следующие выводы:

1. 
   В настоящее время в Республике Казахстан сформирована материальная база для подготовки специалистов в области «Нанотехнологии»
   
2. 
   Обеспечена государственная поддержка повышения квалификации преподавателей вузов по данной специальности в рамках реализации международной стипендии «Болашак», есть опыт научной стажировки по специальности «Нанотехнологии»
   
3. 
   Существует острая необходимость в подготовке квалифицированной молодежи, как за счет стажировок за рубежом, так и за счет обучения в вузах и в действующих научных лабораториях Республики Казахстан. Руководству вузов и научных лабораторий необходимо привлекать к обучению молодежи и к работе на уникальном оборудовании высококвалифицированные кадры, уже прошедшие научные стажировки, обеспечивать их материальную заинтересованность. Это приведет к повышению конкурентоспособной деятельности отечественных вузов и научных центров на мировом рынке услуг.
   

1.JEOL Company profile, No.0302C825C Printed in Japan, 2009, С. 4

2.Алонцева Д.Л. «А если учиться в Японии?» Часть1 //«Жас Талап» № 3 (19), г. Усть-Каменогорск, 2009. - С.71-74.

3.Алонцева Д.Л. «А если учиться в Японии?» Часть 2 //«Жас Талап» № 4 (20), г. Усть-Каменогорск, 2009. - С.51-52.

4.Алонцева Д.Л. Тенденции развития высшего образования в Японии и интеграции в мировое образовательное пространство// Материалы II Республиканской конференции Сравнительная педагогика: тенденции развития системы образования в Казахстане и в мире, г. Алматы, 2009. – С.19-22

5.Alontseva D.L. The nanostructures in the Ni –Cr and Co-Cr -based coatings deposited by plasma detonation and the modification of coatings’ mechanical properties by duplex treatment //J. "Scientific Israel - Technological Advantages", ISSN: 1565-1533, VOL.12, 2010. - P. 30-40

6.Alontseva D. The study of using plasma technologies for the deposition of Ni-Cr based coatings on steel substrate and modification of their properties by duplex treatment// Przeglad Electrotechniczny (Electrical Review), ISSN 0033-2097, R.86 NR 7, 2010. - Р.42-44

ТҮЙІНДЕМЕ

Мақалада «Нанотехнологиялар» мамандығы бойынша 2009 жылы Жапонияда өткен ғылыми өтілім тәжірибесі негізінде Қазақстан Республикасында нанотехнологиялар облысында мамандарды даярлау мәселесі мен болашағы талданады.

The problems and the prospects of training specialists in nanotechnologies in the Republic of Kazakhstan have been analyzed in this article on the basis of scientific training experience in Japan, specialty "Nanotechnology" in 2009.

Астана, Халықаралық бағдарламалар орталығы

Білім мен ғылымның аламаны болған мына заман еліміз үшін өте маңызды міндеттер қойып отыр. Алысқа бармай-ақ, Жапония мен Қытай елін алып қарасақ, адам капиталын, яғни адам құндылығын дамыта отырып оны пайдану арқылы биік белесті бағындырып қана қоймай, өз ішінде экономиканы, халықтың тұрмыс-тіршілігін жақсартып, әлемдік деңгейде айтары бар елге айналды.

Ғылыми-зерттеулер орталықтары ғылыми негізге сүйене отырып, тиімді әрі дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі. Қазіргі таңда біздің елімізде жұмыстарының бағыттары, мақсаттары мен міндеттері, зерттеулер жүргізу салалары мен аумағы әртүрлі көптеген ғылыми-зерттеу институттары бар. Олар қоғамымызға қажет және қазіргі заманда олардың маңызы өте зор. Аналитикалық орталықтар ғылыми негізге сүйене отыра, тиімді әрі дұрыс шешім қабылдауға көмектесіп, мемлекеттің әр саласын дамыту жөнінде өз ұсыныстарын айтады. Ғылыми зерттеулер орталықтары Қазақстанда 90-шы жылдардың басынан дамып келеді. Олар осы уақытқа дейін мемлекеттегі саяси, экономикалық, әлеуметтік реформаларға қатысты сараптамалық жұмыстарды жүзеге асыруда. Қазақстан, сондай-ақ өзге мемлекеттер де өз дамуы жағынан әртүрлі өзгерістерден өтеді. «Білім, ғылым инемен құдық қазғандай». Бүгінгі жұмыс жасап жатқан еліміздегі толып жатқан ғылыми институттардың жұмыс нәтижесі бір жылда емес, бірнеше уақыттан кейін белгілі болады. Бірақ бір қорқыныш көңілге тыным бермейді. Сол мыңдаған зерттеу орталықтары 15-20 жылдан кейінгі Қазақстан ғылымына қандай жаңалық, өзгеріс алып келеді деген сауал. Расында, мұны болжап айту үшін әрқайсысына жеке қадағалау мен істің нәтижесін бақылау қажет. Бұл үшін мемлекеттен қаржы қарастыру жағы бізде кемшін түсіп жатады. Осы шешімін таппай келген ғылыми зертханаларға заманауи құрал-жабдықпен қамтамасыз ету мәселесі биылғы Елбасы Жолдауында көрініс тапты.

Қазақстанда ғылымның тұтас мектебі қалыптасып келеді. Оның көшбасында бүгінде нақты ғылымдар мен жаратылыстану ғылымдарындағы іргелі жетістіктерді атап айтуға болады. Осындай нақты жаңалықтардың басы деуге негіз болатын Еуразия ұлттық университетіндегі математиктер шоғырын айтуға болады. Академик Мұхтарбай Өтелбаев бастаған Уалбай Өмірбайұлы, Нұрлан Темірғалиевтің өздері бір бір мектеп деуге болады. Соңынан ерген шәкірттері де әлемнің түкпір-түкпіріндегі математикалық форумдар мен конференциялардың алдын бермей жүр. Зерттеп қарар болсақ, Қазақстанда соңғы кездері нақты ғылымдарға деген қызығушылық аса күшті. Мамандық таңдауда да халықтың пікірі өзгеше. Бұрын-соңды халық баласын гуманитарлық мамандықтарға көп бағыттап отырған болса, бүгінде физика, химия, математика мамандықтарына басымдық беріп отырғанын көреміз. Бұл дегеніміз 5, 10 жылдан кейін Қазақстан тұтынушы елден өндіруші елге айналуға мүмкіндігі зор екендігін көруге болады.

Елбасы Н.Назарбаевтың халықаралық аренадағы биік беделі әлемнің ең жоғары жоғары оқу орындарымен тығыз қарым-қатынас жасауға септігін тигізді. 1993 жылы Президент Н.Назарбаевтың Жарлығымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы құрылды. Бұл елімізде алғаш рет талантты жастарға толықтай мемлекет есебінен шетелде білім алу мүмкіндігі берілген бағдарлама болды. Бүгінде бағдарламаның көптеген түлектері мемлекеттік қызметте, мемлекеттік және халықаралық ұйымдарда, акционерлік құрылымдарда жауапты орындарда, халықаралық жобаларда жұмыс істеуде. Бұрын соңды техникалық факультеттің түлектері бағдарламада өте аз болса, бүгінде бұл көрсеткіш гуманитарлық саламен теңесіп келеді. 2000 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясына үміткерлерді іріктеу ережесін бекіту туралы» 2000 жылғы 12 қазандағы № 470 Жарлығының шығуына байланысты, инженерлік және техникалық білім алған үміткерлер шет тілінің біреуін еркін білу туралы талапты есепке алмай, «Болашақ» стипендиясын тағайындау конкурсына қатысу құқығына ие болды.

Ғылымға басты қажет дүние – теория мен тәжірибені тең ұштастыра білу. Бұрын-соңды бізде ғылым тәжірибе жүзінде қолданылмай келді. Ал бұл деген сөз қаншама еңбек пен көз майын тауыса жазған маңдай тер босқа кетті дегенді білдіреді. Қазір жағдай басқаша. Білім мен ғылымға деген көзқарас түпкілікті болмаса да біршама өзгеріске ұшырады.

Елбасы Н.Назарбаевтың қазақтың елордасын бұрынғы Ақмола, қазiргi Астана қаласына көшiргендегi ең негiзгi мақсаты да –бас орданың халықтың, кең байтақ Қазақстан жерiнiң дәл ортасында болуын көздегендiк едi. Келешегi зор университеттерді де Астанаға шоғырлануына көп мән мен маңыз беруі де сондықтан. Соңғы кездерi жоғары оқу орындары түрлі реформалардың талай қиыншылығын бастан өткiздi. Елiмiздегi ең iрi сегiз университет ұлттық мәртебеге ие негiзгi университет деп саналады. Осы жоғары оқу орындарынан шетелде білім алуға, тәжірибе алмасуға баратын стипендиаттар санын арттыру қажеттігі уақыт талабы. Мемлекет қалыптасқан нарықтық экономика жағдайында бәсекеге қабілетті экономика моделіне және индустриялық-инновациялық даму, білім және ғылым, менеджмент, маркетинг, логистика, жаңа ақпараттық технологиялар, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын реформалау сынды саладағы мамандар қажеттілігі үнемі артып отыратын Қазақстан үшін басымды салалардың тұрақты өсуіне негізделген даму жолын таңдап алды. Бүгінде дамыған елдердің қай-қайсы да бұл дәрежеге ең алдымен ғылым мен білімін дамыту арқылы жеткені белгілі. Жастарын әлемдік деңгейдегі білім нәрімен сусындатуға ұмтылған Қазақстан да бұл көштен лайықты орнын алып келеді.

Елбасы биылғы Жолдауында үш аса маңызды мемлекеттік бағдарламаның қабылданғанын атап өтті. Соның бірі Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған бағдарламасы  білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеп, білім сапасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру, әлемдік білім беру кеңістігіне ену шарттарына сәйкес білім жүйесін жаңартуды талап етеді. Аталмыш бағдарламада жалпы білім беруде мониторингтік жүйені дамыту, білім сапасын бақылаудың және бағалаудың ұлттық моделін жетілдіруде маңызы зор. Қазіргі  жалпы білім беру жүйесін  түбегейлі жаңартуда, білім сапасын  көтеруде, тұңғыш ғылыми  негізде  қойылып отырған ең көкейкесті проблема. Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы сапалы білім беруді қамтамасыз ету арқылы, адами капиталды дамыту, білімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етеді.
Елдегі білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі қандай болса, сол мемлекеттің экономикасының деңгейі де сондай болмақ. Қазақстан – қазіргі таңда өзінің дамуындағы жауапты кезеңге аяқ басып отырған мемлекет. Жалпы, соңғы жылдарда әлемде орын алған қаржы дағдарысына қарамастан, Президенттің ұстанған салиқалы саяса­тының арқасында біздің стипен­диат­тары­мыз шетелдің алдыңғы қатарлы ЖОО-ларында өз оқуларын жалғастыруда. Жыл сайын үш мың талантты азаматқа «Болашақ» бағдар­ламасының шеңберінде әлемнің алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарында білім алулары үшін республикалық бюджеттен қаражат бөлінеді. Президенттің сөзімен айтқанда, «білім реформасы біздің мемле­кетіміздің әрбір азаматы тиісті білім мен біліктілік алған соң, әлемнің кез келген елінде жоғары сұранысқа ие маман бола алатын деңгейге жетуге тиіс.

Президенттің «Болашақ» халықаралық стипендиясы сайып келгенде әлемнің алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарында үздік білім алу мақсатында ғана құрылып отырған жоқ. «Болашақ» бағдарламасы – Қазақстанды әлемге танытатын имидждік құралдардың бірі. Сонымен қатар біздің талантты да дарынды азаматтарымыз шетелдің мәдениетін елімізге насихаттаушылардың қатарында болмақ.

Елді жаңартатын да, жасартатын да – білімді жастар. Әлем өте жедел даму үстiнде. Мұндай жағдайда бұдан санаулы жыл бұрынғы ұстанымдар, көзқарастар өзгерiп жатуы – заңдылық. Қазiргi өмiр ағысы тым тез ойлауды талап етедi. Президент жариялаған жаңа реформалардан көп нәтиже күтуге болады. Себебі ғылым – өндiрiс өзегi.