Бүгінгі таңда тіл білімінде әр түрлі тілдердің грамматикалық құрылымының салыстырмалы-типологиялық зерттеулеріне көп көңіл бөл

жүктеу 1,08 Mb.

бет	12/14
Дата	21.11.2018
өлшемі	1,08 Mb.
	#23152
түрі	Диссертация

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Тамсану, сүйсіну

Of course, the scenery was dreadful and the Orlando absurd. But Sibyl! You should have seen her! When she came on in her boy’s clothes, she was perfectly wonderful. As for her acting-well, you shall see her to-night. She is simply born artist. [100,64].

Болжалдылық

This young man might be rich. If so, marriage should be thought of.

Perhaps you forgot about it.

“My dear fellow, mediaeval art is charming, but mediaeval emotions are out of date. One can use them in fiction, of course. But then the only thing that one can use in fiction are the things that one has ceased to use in fact.Believe, me no civilized man ever regrets a pleasure, and no uncivilized man ever knows what a pleasure is.” [100,67].

Кейіпкерлердің бір-біріне деген субьективті көзқарастары бір-біріне арнап қолданған қаратпа сөздерінен де аңғарылады. Мысалы роман бойы сараптамадан өткен көптеген үзінділерде Генри Дориан Грейге My dear fellow депа йтады және бұл Дорианның ол үшін маңыздылығын айғақтайды.

Тамсану

Through the crowd of ungainly, shabbily dressed actors, Sibyl Vane moved like a creature from a finer world. Her body swayed, while she danced, as a plant saways in the water. The curves of her throat were the curves of a white lily. Her hands seemed to be made of cool ivory [100,70].

Сенімділік

Yes, he remembered it perfectly. He had uttered a mad wish that he himself might remain young, and the portrait grow old; that his own beauty might be untarnished, and the face on the canvas bear the burden of his passions and his sins; that the painted image might be seared with the lines of suffering and thought, and that he might keep all the delicate bloom and loveliness of his then just conscious boyhood. Surely his wish had not been fulfilled [100,77].

Субьективті модальділік болжалдылық және мүмкіндік

He would go back to Sibyl Vane, make her amends, marry her, try to love her again. Yes, it was his duty to do so. She must have suffered more than he had. Poor Child! He had been selfish and cruel to her. The fascination that she had exercised over him would return. They would be happy together. His life with her would be beautiful and pure [100,78].

Сенімділік

“Yes; it is very tragic, of course, but you mustn’t get yourself mixed up in it.

If I had read all this in a book, Harry, I think I would have wept over it [100,83].

Күмән

Strange, that my first passionate love letter should have been addressed to a dead girl. Can they feel, I wonder, those white silent people we call the dead? Sibyl! Can she feel, or know, or listen?

Өкініш және қайғы сезімі

Oh, Harry, how I loved her once! She was everything to me. Then came that dreadful night-was it really only last night? When she played so badly, and my heart almost broke. And now she is dead. My God! My God! Harry, what shall I do? [100,84].

Болжалдылық

If you had married this girl, you would have been wreched. Of course, you would have treated her kindly. One can always be kind to people about whom one cares nothing. But she would have soon found out that you were absolutely indifferent to her. And when a woman finds that out about her husband, she either becomes dreadfully dowdy, or wears very smart bonnets that some other woman’s husband has to pay for [100,84].

Ой түю және сенімділік

Yes, life had decided that for him-life, and his own infinite curiosity about life. Eternal youth, infinite passion, pleasures subtle and secret, wild joys and wilder sins-he was to have all these things. The portrait was to bear the burden of his shame: that was all [100,89].

Үлгі тұту және тамсану

Dorian, from the moment I met you, your personality had the most extraordinary influence over me. I was dominated, soul, brain, and power, by you. You became to me the visible incarnation of that unseen ideal whose memory haunts us artists like an exquisite dream. I worshipped you. I grew jealous of every one to whom you spoke. I wanted to have you all to myself. I was only happy when I was with you. When you were away from me, you were still present in my art … of course, I never let you know anything about this [100,96].

Қорқыныш және көз жеткізу мен таңғалу

God heavens! It was Dorian Gray’s own face that he was looking at! The horror, whatever it was, had not yet entirely spoiled that marvelous beauty. There was still some gold in the thinning hair and some scarlet on the sensual mouth. The sodden eyes had kept something of the loveliness of their blue, the noble curves had not yet completely passed away from chiseled nostrils and from plastic throat. Yes, it was Dorian himself [100,131].

Кінәлау, тыйым салу

“Hush! Don’t say that. You have done enough evil in your life. My God! Don’t you see that accursed thing leering at us?” [100,133].

The mad passions of a hunted animal stirred within him, and he loathed the man who was seated at the table, more than in his whole life he had ever loathed anything [100,133].

Қорқыныш

The wind had blown the fog away, and the sky was like a monstrous peacock’s tail, starred with myriads of golden eyes [100,133].

A thrill of terror ran through him when he remembered that, pressed against the window of the conservatory, like a white handkerchief, he had seen the face of James Vane watching him [100,168].

Шартты рай және модаль демеуліктер мәтін модальділігінде қажеттілік мағынасын білдіруде

Отанды біз қорғамасақ, орыс күшті жұрт болмаса, осы надан қазақ күн көре алар ма еді? Орыс сияқты жері мол, қолтығы кең жұрттың қол астында қарағанына қазақ тәубе қылу керек қой. Анағында қазақ мемлекетке не пайда келтіріп отыр? Түндік басы жылына төрт сом алып төлегені болмаса, әскерге ылау, азық бергені болмаса, бұларда не шығын бар? Қазақтың малы, өлі бұйымы басқа елдің пайдасына кетіп қалуы мүмкін. Әйтеуір қазақ өз алдына ел болып жатқан жоқ. Ендеше, орысқа бағынуы керек. Қазақ орысқа жерімді алдың деп өкпелейтін шығар. Жер жүзінде жалғыз қазақ емес, өзге жұрт та бар ғой; оларға да тіршілік керек. Ендеше, артық жеріңді алғанға өкпелеме. Сен де егін сал, қала бол! Сонда бәрімізге де жер жетеді. Мұны қазақ ұқпайды-ау [124,80].

Төмендегі мәтін модальділігінің сараптамасына тоқталсақ, кішкентай ғана мәтіннің толып тұрған модаль сөздері, шартты райдың элементтері, модаль реңктері бар демеуліктер

Мүмкінділік

Қолдарыңа түссе, шамаларың келсе, сендер де бізді аямайсыңдар [124,80].

Бүгін болмаса ертең өлуге көзің жетіп отырса, елден-жұрттан, туған-туысқаннан күдерді үзсек, бізді жан екен деп аяйтын адам баласы болмаса, біз қара таласпағанда, біз бой жасамағанда, біз кісі өлтіріп, қыз алып қашпағанда-кім бұларды қылмақ? [124,82].

Араздаса кетсе-кісінің бір малын жетелеп кетуге жараймын. [124,84].

Өкініш демеулік

Жан апасы бұл үшін өліп кетеді-ау! Тым болмаса бір тіл қатуға да мұршасын келтірмеді-ау! Жан апасынан мәңгілік айырылып, басы қаралы, жүзі жаралы болып отырып, не бетімен бай іздеген? Апасын өлтіріп кеткен, өзін тартып әкелген, ауылын шапқан, талаған орыстың тұқымына не ғып өз еркімен көнгені? Ел қайда? Әкесі, ауылы не күйде? [124,90].

Белгісіздік_және_болжалдылық'>Белгісіздік және болжалдылық

Бұған не қылу керек? Қалай кек алу керек? Сотқа бере ме? Өлтіріп жібере ме? Өрттеп жібере ме? [124,101]. Ол алмаса, онда мені кім алады? [124,129].

Белгісіздік

Тірі қалса, үйіне кеп отырса, онда не болмақ? Орыстардың талқысынан қалған қызды бұл ала ма? Алмай ма?[124,135].

Мүмкінділік

Ақбілек ақырын сөйлесе, жас ботаның дауысындай, қаттырақ сөйлесе, ол дауысқа күміс қоңырау таққандай ма, қалай әйтеуір көмейінен, көмей емес-ау, кеудесінен күнгірлей-сылдырлай шыққан бір сиқырлы жат дауыс дәл жүрегіне барып тиер еді [124,136].

Қажеттілік

Бұл әңгімені пәлендей үлкейткен де жоқ, қазақ арасының қашаннан келе жатқан шатағы, оған бола артық айтудың да қажеті жоқ, келешекте ел болуында, ел болуы үшін алдымен оқу керек, дұрыс сот керек, анау керек, мынау керек, оның бәрін істейтін қазақтың ендігі жастары, жастарда өзара бірлік болуы керек, ақылдасып іс қылу керек бар үміт жастарда...деп жастарды мадақтай, бірліккке шақыра, дәнекер бола сөйледі [124,162].

Қажеттілік

Біз төңкеріс жолына түсуіміз керек...

Кедейді оқытып, көзін ашу керек, ұйымдастыру керек, әкәмшілік, сот кедейдің қолында болу керек, кооператив, артель ашып беру керек, кедейді отырықшы қылу керек, кәсіпке үйрету керек! [124,167].

Қажеттілік

Өзіміз тазаруымыз керек. Бұл мәсілелерді біз тереңрек қарауымыз керек.

Сондықтан орыстан бөлініп іс қыламыздеп ойлаудың, терең мәселелді тексерудің бізгке бұл күнде пәлендей қажеті де жоқ.

Бекболат үйленіп, бөлек отау тіксе, өз алдына саба орнатса, Ақберген қара лашығын жанына орнатса, Бекболаттың отауын емін-еркін билесе-міне, ақбергеннің ендігі арманы [124,171].

Тамсану

-Шіркін-ай! Біздің ауылдың жайлаудаңы шалғыны қандай еді! Бұзау көрінбей жатушы еді! Ауыл келіп қонғанда, жұпар иесі мұрыныңды жарушы еді! Есіл қызық күндер-ай! Жерім-ай! [124,233].

Метафора ауыспалы мағынада жұмсалып, адамға немесе затқа деген сипаттама жасағанда қолданылады. Метафораның теңеумен арақатынасын білген жөн. Метафора бір ұғымның орнына екінші ұғымды қолдануды қаласа, теңеуде бір зат пен екінші заттың ұқсас жайлары алынады.

Жіңішке әнге тартқан әні қандай,

Балауыз балбыраған тәні қандай.

Ақыл, ой, мінез бәрі бірге келіп,

Толықсып толып тұрған сәні қандай.

Еріткен іші-баурыңды көзі қандай,

Бал тамған майда бұл-бұл сөзі қандай.

Жұп-жұмсақ, бып-биязы ішке кіріп,

Жайтаңдап жан күйдірген кезі қандай! [150,183].

Метофора

Ол өзгелеріндей сөйлескен де, күлген де жоқ, құба шыңға құлаш ұрған жез қанат бидайықтай, талмау көзін толықсыта, ерең қиялға шомылды. Көп күліп жатқанда, біреу сазарып отырса, оның жаны жұмбақ қой. Көп мұңайып отырғанда, біреу күлңп отырса, оның ажары да, көңілі де бұрмақ қой. Жұмбақ нәрсе адамды құштар қылмақ қой [124,86].

Бейнеленіп отырған зат пен құбылыстың әлдебір белгісін немесе қасиетін мейлінше әсірелеп көрсету гипербола деп аталады.

Гиперболаға қарама-қарсы, демек әлдебір затты немесе құбылысты табиғатынан, болмысынан мейлінше кішірейтіп көрсету литота деп аталады [149,56].

Ирония, негізінен, суреттеп отырған оқиғаға қатысты бар кейіпкерлерді немесе құбылысты сықақ ету тәсілі. Сөздің тура және ауыспалы мағыналары иронияда қарама-қарсылықта алынады. Бір қарағанда жағымды сияқты көрінгенмен, жағдаятқа байланысты кекесін екенініне көз жеткізуге болады. Әдеттер авторлар кекесін арқылы кемшілікті сынға алады, күлкі туғызады [149,65].

Ирония әдетте сатиралық және юморлық болып келеді. Осыны төменде көрсетілген мысалдан аңғаруға болады:

I thought so! Brander! Ha! Your fine man! That comes of letting he go running around at nights, buggy-riding, walking the streets. I thought so. God in heaven!- ”

“Ruined!” he exclaimed. “Ruined! Ha! So he has ruined her, has he?” [101,86]

He put both hands to his temples, as if he feared his brain would give way, and stood looking at her, the mocking irony of the situation seeming to burn in his brain like fire [101,87].

“Marry you? Ha! Why doesn’t he tell me that!” exclaimed Gerhard. “I shall look into this. I won’t have him running around with my daughter, and the neghbours talking. I shall tell him. He ought to know better than to put a girl where she gets talked about. It is better he should stay away [101,66].

“He intended to marry her’, she pleaded nervously. “He would have married her if he hadn’t died.”

‘Would have!” shouted Gerhard, coming out of his trance at the sound of her voice. “would have! That is a fine thing to talk about now. Would have! The hound! May his soul burn in hell-the dog! Ah, God, I hope- I hope- If I were not Christian-‘ He clenched his hands, the awfulness of his passion shaking him like a leaf.

“A fine ending”, he went on to himself. “ a fine ending. My boy gets into jail; my daughter walks the streets and gets herself talked about; the neighbours come to me with open remarks about my children and now this scoundrel ruins her. By the God in heaven, I don’ t know what has gone into my children! [101,87].

His voice broke, and it seemed for a moment as if he would give way to tears. Suddenly he turned on his wife, the major passion of anger possessing him.

‘You are the cause of this,” he exclaimed. “You are the soul cause. If you had done as I told you to do this woul not have happened, No, you wouldn’t do that. She must go out! Out! Out!!! She has become a street-walker that what she has become! [101,88].

Көркем шығармаларды оқу барысында оқиғалар, кейіпкерлердің істері мен ойлары және олардың өмірге деген қатысы, обьективті фактілер және субьективті бағалауыш модальділігі арасында қиын ажыратылатын айырмашылық бар.

Сөйлемнің стильдік кескіні оның құрамындағы мушелердің санымен және сапасымен тығыз байланысты. Әдеттер сөйлемдер сығымдалып, шұбалыңқы келіп, бір-брімен іргелес қайталана берсе, ондайды стильдік қате немесе тіл жарлылығы деп атаймыз. Кейбір сөйлемдерде сөздер жөн-жосығы жоқ қайталана береді және бұл өрескел стильдік қате болып саналады [149,95].

Әдетте қаламының ебі бар кісі оқырманды зығыр қылып, бір сөзді қайталай бермейді, бір сөөзбен мүмкіндігінше екі рет қайталамай, синонимдерді кең түрде пайдалануға тырысады [149, 87].

Ежелден табан андысқан

Ата дұшпан сен едің,

Ата жауың мен едім. (Махамбет)

Сөйлемдегі бір, кейде сөз тіркесін сол сөйлемде немесе көрші сөйлемде қайталаудың да ерекше стильдік қызмет атқаратын да орны бар.

Сөйлемге эмоциялық әр берудің көп тәсілдерінің бірі-бір сөзді бірнеше рет әдейілеп айту болса, кейде бір сөйлем мүшесін түрлі-түрлі сөздермен бірыңғай етіп жұмсай білу [149, 89].

Мәтіннің сараптамасы фразалық тәртіртегі субьективті модальділіктің мәтін модальділігіне айналғанына куә боламыз. Алдағы абзацтардағы мазмұнды-фактуальды ақпарат жинала отырып, мұндағы автордың жеке қатынасымен мәтін деңгейіндегі субьективті бағалауыш модальділігін білдіріп тұр. Мәтін модальділігін қарастыру барысында мәтіннің синтаксисіне де көңіл бөлген жөн. [118].

Алдында айтып кеткендей көркем шығарманың модальділігі мәтінді толығымен мәтінді қамтиды және оның модальділік коэфиценті жазушының обьектіні сипаттау жеке мәнері, прагматикалық ұстаным, мазмұнды-фактуальды және мазмұнды-концептуальды ақпараттың өзара қатынасы сияқты бірқатар себептерге байланысты өзгереді. Осындай коэфиценттер неғұрылым жоғары болса, соғұрылымжазушының шығармада тұлғасы анықрақ көрінеді.

Фразалық және мәтін модальділігіндегі субьективті-бағалауыш модальділігі арасындағы өзара қатынасын көрсететін көп мысалдар келтіруге болады. Мәтін модальділігі оқырман қандай да бір тематикалық шеңберді, яғни бір доминантамен біріктірілген және мәтіннің тұла бойы шашылған эпитеттер, теңеулер, сипаттайтын құрылымдар, біреудің тарапынан жазылған мінездемелер мен сипаттамалар елестете алса көрінеді.

Субьективті-бағалауыш мәтін модальділігі тек қана бір рет қана қолданылған стилистикалық құрал арқылы көрінбейді. Эпитеттер, теңеулер, анықтамалар, детальдар жиналып, оқырманның назары аударылған магнитті шеңбер құрды.

И.Кашкинның пікірінше әдебиеттану ғылымы тарапынан мәтінді сараптағанда, олар негізге жазушының шығармашылығына баға беріп, нақты тілдік сараптаманы талап етпейді. Осындай сараптамасыз жазушының жазу ерекшелігін дұрыс ашып сипаттау мүмкін емес. Осындай жазушының жазу стилін сараптау, кейбір тілшілерді модальділік категориясы сөйлемге емес, көбіне мәтәнге тән деп айтуға негіз болды [140,119].

Одағай сөздер де субьективті-бағалауыш модальділік тура көрсеткіші ретінде қызмет атқара алады. Одағай сөз біздің ой-санамыздан өткен сезім, көңіл-күйді білдіретін демеудік сөз бола отырып, тек қана сезім мен көңіл-күй туралы түсініктерді ғана білдіреді. Бұл тіл құралын спонтандық емес, ал әдейі мақсатта қолданғандығын білдіреді. Одағай өз мағынасымен тек қана сөйлемді ғана емес, сонымен қатар, ал түгелдей айтылғанның мағынасын көрекейтіп тұрады. Сонымен қатар одағай сөз мәтін ішінде көп рет қайталана отырып, жазушының ойға деген субьективті-бағалауыш қатынасын білдіріп, сонымен бірге мәтін модальділігінің компаненттерінің бір түріне айналады.

Сонымен қатар мәтін модальділігі автордың сентенциясы арқыла да беріледі. Сентенцияны тек жеке-шығармашыл акт ретінде қарастыруға болады. Контекстіні сараптау барысында автор сентенциясы өте маңызды болып келеді. Мысалы О.Уайлдың Дориян Грейдің суреті шығармасында Лорд Генридің сөзі арқылы берілген сентенциясы кейіпкердің өзінің парадокстармен сөйлеу мәнерін емес, ал жазушы О.Уайлдың өзінің эстетикалық дүниетанымын білдіреді. Сондықтан осы шығарманың модальділігі ретінде бір мағынада тұтас мәтінді қамтыған оның көңіл-күйін белгілі деңгейде автордың сентенциясы деп алуға болады. Мысалы романдағы Гарри деген кейіпкер әрқашан ирониямен және парадокстармен айтуымен ерекшеленеді. Мысалы,“ Men marry because they are tired; women, because they are curious: both are disappointed.” [100,41].

Never trust a woman who wears mauve, whatever her age may be, or a woman over thirty-five who is fond of pink ribbons. It always means that they have a story. Others find a great consolation in suddenly discovering the good qualities of their husbands. They flaunt their conjugal felicity in one’s face, as if it were the most fascinating of sins [100,86].

If a personality fascinates me, whatever mode of expression that personality selects is absolutely delightful to me. The real drawback to marriage is that it makes one unselfish. And unselfish people are colourless. They lack of individuality [100,63].

There are only two kinds of people who are really fascinating-people who know absolutely everything, and people who know absolutelt nothing. God heavens, my dear boy, don’t look so tragic! [100,72].

“My dear boy, the people who love once in their lives are really the shallow people. What they call their loyalty, and their fidelity, I call either the lethargy of custom or their luck of imagination. Faithfulness is to the emotional life what consistency is to the life of the intellect-simply a confession of failure. Faithfulness! I must analyse it some day. The passion for property is in it. There are many things that we would throw away if we were not afraid that others might pick them up [100,43].

Мәтін модальділігінің қысқаша сипаттамасы осы категорияның сөйлемнің шеңберінен шыға отырып қолдана алатынын дәлелдеп отыр. Модальділіктің екі түрінің арасында, обьективті модальділік мәтінге мүлдем тән емес. Өйткені обьективі модальді мағына көбінесе сөйлеммен ғана шектеледі. Көркем шығармаларда реальділі және ирреальділі қатынас мүмкін емес, өйткені көркем шығармаларда тек суреттелген шындық беріледі. Осындай шығармалар жазушы, ақын, драмматургтың туындысы болып табылады.

Оқиғалардың, фактілердің, кейіпкерлердің қатынастарының ирреальділігі әсресе жазушынің шақтық категорияларды қолдануларынан айқын көрінеді. Әдетте көркем шығарманың әсері маңызды болған сайын, соғырылым суреттелгеннің шындылығының шарттылығы әлсіз көрінеді. Сахнада болып жатқанға көрермендердің реакцияларының көптеген мысалдары, кітаптағы жазылғанға немесе сахнада қойылған трагедиялық және сатиралық, әзіл-сықақ эпизодттарын оқу барысындағы жылау, күлу сияқты эмоциялар өнердің оқырманды суреттелген әлемнен шындық өмірге қалай кіруінің көрсеткіші десе де болады [140,120].

Сонымен бірге тәжірибелі оқырман/көрермен алдында суреттелген жасанды көрініс екендігін ешқашан ұмытпайды. Осындай оқырман көз алдында болвп жатқанды екі жағдайда қарастырады; ол суреттелген мен шындықты саластыра отырып, өзіне тән талаптар мен дүниетанымы арқылы суреттелгенге баға береді. Сонымен бірге ол жазушының затқа деген ойын анықтап, осылайша түгел мәтіннің субьективті-модальді мағынасын айқындағысы келеді.

Оқырманның жеке түйсінуі мен түсінуі жайлы сөз қозғағанда Рутфордың пікірімен келіспеуге болмайды. Оның пікірінше Біз оқу барысында саналы түрде қандайда бір сараптамалық тенденцияға сүйенеміз және оған біздің әрі қарай талдауымыз тәуелді болады. Мұндағы Рутфордың айтып отырғаны апперцепция сияқты. Кеңес Одағы кезіндегі тілші және психолог ғалымдар осы құбылысты өте жақсы зерттеген. Олар апперцепция деп болған тәжіримен байланысытын қабылдауды атайды. Апперцепция келесідей өрбитін мүмкін талдауымыздың сиптын не бағытын анықтайды. Көп жағдайда көркем шығармадағы фабуланың өрбуімен қызықтырылған тәжірибесіз оқырман жекелей эпизодтарда, жағдаяттарда және фактілерде болатын жасырын күйдегі субьективті-бағалауыш модальділігін аңғармай қалады [24,35].

Н.Ю.Шведованың пікірінше модальді мағына синтактикалық құрылымның спецификалық мағынасы, яғни ол тұтас сөйлемге тән. Осылайша мәтін модальділігі де тұтасқа тән болып келеді. Ол оқырманды субьективті-бағалауыш модальділігін қабылдау үшін айтылғандардың кейбіреуін көркейтеді [145].

Автордың дүниетанымы, шығармашылық кредосы, эмоционалды күйі бір жағынан көркем шығарманың жанры болса, екінші жағынан субьективті-модальді және обьективті-модальді мағынаны жоғарыда аталған шарттарды ескере отырып қарастырғанды көздейді.

Әрине мәтін сияқты обьектілер зерттеуге алынғанда, көптеген құбылыстар шиеленіскен болып келеді. Мысалы мазмұнды-концептуальды ақпарат кітаптағы берілген мағынадағыдай субьективті-бағалауыш модальділігімен көркейтіле түсуі мүмкін. Әсіресе мәтін модальділігінің критализациясы аса қиындықтар туғызады, өйткені мәтін модальділігі мәтіндегі басқа элементтердің санымен бірге шашараңқы болып келеді. Осылайша кейде фразалық модальділік мәтін модальділігін анықтауына қиындық туғызады.

Сайып келгенде, мәтін модальділігі деген мәтінге тән құбылысты зерттегенде лингвисттер мен әдебитетшілердің күштерін біріктіру керек. Әдебиетанудың және тіл білімінің сараптамасының әдістері мен тәсілдері мәтін модальділігін айқындауда бірге жұмсалады. Текстология сияқты әдебиетануға тиесілі салада, екі ғылым бірддей бірін-бірі толықтыра қолданулары керек.

3.3 Ағылшын және қазақ тілдерінің мәтіндердегі субьективті және обьективті модальділіктің берілуі
Адыңғы тарауларда обьективті мен субьективті модальділіктің аражігі ажыратылды, алайды оның мәтін деңгейінде саралауына келетін болсақ, субьективті модальділікті өз ішінде екі жақта қарастырыруға болады. Біріншіден жазушының мәтіндегі кейіпкерлерге деген субьективті көзқарасын білдірсе, екіншісі мәтіндегі кейіпкерлердің бір-біріне деген өзара қарым-қатынасы және субьективті бағасын білдіреді.

Мысалға алынған Оскар Уайлдтың «Дориян Грейдің суреті» атты шығармада автор үш кейіпкерлердің өзара қатынасын көрсетеді және сонымен бірге өзнің жеке субьективті модальді көзқарасын әр кейіпкерге жекелей білдіріп отырады [140,121].

Автордың кейіпкерлерге деген жалпы қатынасын және субьективті модальділігін, яғни бағасын жекелеген бір сөйлемдерден ғана емес, ал жалпы мәтіндер, яғни біртұтас шығарманы сараптауы арқылы көрінеді. Яғни кейіпкерлердің іс-әрекеттері мен мінездернің сипаттамасын жинақтай, сараптай келе автор өзінің субьективті көзқарасын білдіреді, ал осындай субьективті көзқарастардың элементтерін шығарманы оқу барысында аңғаруға болады [140,122].

Ал кейіпкерлердің бір-біріне деген субьективті көзқарасын, бағасының білдіруде автор шығармада орын алған түрлі жағдайларға байланысты эмоционалды түрде өзгеріп отырады.

Осы шығармадағы автордың өзінің кейіпкерлерге деген субьективті-бағалағыш модальділігіне келетін болсақ, автордың кез келген кейіпкеріне жан ашиды. Осы шығарма қайғылы аяқталғаны белгілі және осындағы не бары үш кейіпкер арасындағы субьективті модальділік шығарманың сюжеті өрбіген сайын шиеленісіп, күрделенген. Әрине кез келген шығарма автордың өз қиялы мен ойының жемісі болғандықтан, көбінесе субьективті модальділік автордың жеке пайымдаулары мен сипаттамаларында, монологтарында жиі аңғарылады. Келесідей мысалдарда автордың кейіпкерлерге деген субьективті бағалағыш модальділігін аңғаруға болады.

жүктеу 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 14