| 3.1. Баға түрлері
Қазақстан республикасы егемен мемлекет ретінде ХХІ ғасыр табылады бүкіл дүние жүзі қоғамдастығына тең құқықты мүше болуы бағытына жетіп отыр. Ғасыр аяғында еліміз экономикасы соңғы он жылдықта көпке білгілі өзгерістердің салдарынан әлеуметтік - экономикалық дағадарыстарға ұшырап отырғаны аян.
Әйтсе де Қазақстанның өндірістік қуаттары болашаққа сеніммен қарауға мүмкіндік беруде. 1991 жылы Қазақстан Одақтың ыдырауынан кейін саласындағы алса да өмір сүруге қажетті құрал жабдықтарға бұрынғы республикаға тікелей тәуелді болады. Орталықтандырылған жоспарлаудың соңғы 1991 жылы Одақтың Қазақстанға бөлінген қаржы көзі қомақты. Саяси тәуелділік алудың үкіметті экономикалық төрт тығырыққа тіреледі. Біріншіден, сауда және төлем қатынастары Мәскеуден КСРО ның жомпарлауы мен өнеркәсіп орындары арқылы басқарылып келгендіктен, еліміздің экономикасы алақандай ашық кері кешті. Әр түрлі қатынастарға және ішкі қызметіне сыртқы өзгерістердің ықпалын жасау бақылау, және дара басшылық жасау республика үшін әлі де болса дағдылы емес еді.
Және басқарудағы күрделі тәжірибелер сыртқы сауданың 80 прцентін құрайтын сұраныстың күрт төмендеуден тұтынады. Сыртқы қатынастардағы бұл кедергілер ішкі жағдайда кері әсерін тигізеді. Себебі, жоспарлау саясаты жойыла бастады да нарық қатынастарына батыл қимыл жасалынды. Мемлекеттік ақпарат микроэкономиканың деңгейден макроэкономикалық деңгейіне өтудегі реттеуші ролін атқара алмады. Екіншіден, Ресей үкіметінің 1992 жылғы 2 қаңтарда бөлшек сауда және көтерме сауда бағасын ырықтандыру жөніндегі иесін Қазақстан қолдады. Жаңадан қалыптасып нарық жағдайында баға мен еңбек ақының өсуі шарықтай түсті.
Үшіншіден, дағдарыс ақша қорының тез өсуінен де белең алады.
Реформаларда жүзеге асырудың алғашқы жылдары қолға алынған өзгерістердің сақталғаны мен жүйелігінің болмауынан сипатталады.
Үкіметтің бағдарламасы 1996 – 1998 жылдары реформаны тездету басшылығында өндіріс құралдарын тоқтатуды, экономикалық өрлеуін қамтамасыз етуді мындай етіп етіп қойды.
Қоғамның ішкі жалпы өнім құрылымында өнеркәсіп, сауда мен ауыл шар
уашылығы жетекшісі орын алады.
Инфляцияны төмендету және өнеркәсіп өнімдері бағасының өсуі қарқынының бәсеңдету қалыптаса түсті жалпы тұрғындардың ақшалай кірісі мен шығысы және көтермелі сауда өсімі тьұрақтандырылды. Ақша саясаты инфляцияға қарсы 1995 жылдардағы іс әрекет аумағында өрістеді. Мұны сарапшылары жақсы бағалап отырды. Ұлттық валюта биік түсті. Америка доллары мен салыстырғанда 1996 жылы ол 10 пункте төмендеді. Ал Ресей рубліне қатысты бағыты тұрақты болып, 1000 рубле шаққанда 12,8 – 13,8 ғана аралығында ауытқыды. Алтын валюта қорын молайта түскен Ұлттық бөлек тарапынан теңгені қолдау күші артты.
Бағаға – келетін болсақ. Оның басты бағыттары несие ақша саясатын қайтаруға, монополистер өндіретін өнім бағасына бақылауды кемітуге, тұтыну бағасы мен тарифтерін босатуды көксейтіндердің оған шығынын шектеуге негізделген.
Мемелекет бұл мәселеге ұлттық валюта бағытын реттеу, өндірістік техниканың өнім өндірушілерге ықпал ету және ауылшаруашылығының өнімдерін сатып алу бағасын реттеу шаралары арқылы әсер етті. Нақты валютаға қатысты теңге бағытына алып сатарлықты және инфляцияны жету нәтижесінде өндірістік қажеттіліктер мен халық тұтынатын тауарлардың және көтерме сауда бағасының жақындау үрдісін байқап отырмыз. Өнеркәсіптің негізгі салаларында өндіріс жалдана бастады. Экономиканың еркіндігі күшейді. Меншік қатынастарын реформалау мен нарық құрылымдарын құру барысында жаңа қадамдар жасалды.
Заман өзгеріп, өмірге нарықтық экономика делініп енген сайын бағаның сан алуан түрі пайда болды.
Көтерме баға – бұл баға бойынша мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар өнімдерін халыққа емес, өзге кәсіпорындар мен ұйымдарға өткізеді.
Бөлшек баға – тауарды халыққа, сондай ақ бөлшек сауда жүйесі арқылы сатып алатын ұйымдар мен кәсіпорындар сатады.
Тұтыну бағасы – тауарды сатып алу және оны пайдалану үшін жұмсаған сатып алушының шығыны.
Өндіріс бағасы – тауарға рынок белгілеген баға негізінде жатқан құнын өзгерту түрі.
Рынокқа ену бағасы – Бұқаралық рынокты басып алуға арналған тауар немесе қызметтің төмен бағасы және т.б. түрлері.
Достарыңызбен бөлісу: | 
