Байсарова г. Г

жүктеу 466,84 Kb.

бет	15/26
Дата	21.01.2022
өлшемі	466,84 Kb.
	#34280

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 26

БАЙСАРОВА Г. Г. МЕТОДИЧКА КАРТОГРАФИЯ (КАЗ)

ТӘЖІРБИЕЛІК ЖҰМЫС № 6 Топографиялық карталар мағынасы

Тапсырма 1. Москва, Якутск, Улан-Удэ, Токио, Новосибирск, Тунис қалалары
бейнеленген, масштабы 1:1000000 карта беттерінің номенклатурасын анықтаңыз. Мысалы: Москва қаласы (N - 37).
Тапсырма 2. Бет номенклатуралары бойынша карта масштабын анықтаңыз: М - 40; L - 45 - 27; G - 39 - 67 - A, I - 35 - XXXI, O - 38 - 121 - A - б; К - 52 - Б; P - 41 - 12 - B - в - 2.
Мысалы: М - 40 (1:1000 000).
Тапсырма 3. Москва, Киев, Дели, Иркутск, Париж, Новосибирск қалалары бейнеленген, масштабтары 1:1000 000, 1:500 000, 1:200 000 карта беттерінің номенклатураларын анықтаңыз.
Мысалы:

қала	1:1000 000	1:500 000	1:200 000
Москва	N-37	N-37-A	N-37-III

Тапсырма 4. Жақтары мен бҧрыштарынан N - 49; Р - 44; К- 37; I - 50; Q - 5; М

17; D -58 беттерімен жанасатын 1:1000 000 масштабты карта беттерінің номенклатурасын анықтаңыз.

Мысалы : N - 49

O-48	O-49	O-50
N-48	N-49	N -50
M-48	M-49	M-50

Тапсырма 5. Жақтары мен бҧрыштарынан N - 49 - B; K -41 - A; F - 33 - Г; S - 19 - Б; R - 6 - А беттерімен жанасатын 1:500 000 масштабты карта беттерінің номенклатурасын анықтаңыз.
Мысалы: N - 49 - B

N-48-Б N-49-A N-49-Б

N-48-Г N-49-B N-49-Г
M-48-Б M-49-А M-49-Б
Тапсырма 6. Жақтары мен бҧрыштарынан N - 49 - XXIX; P - 39 - XI; U - 17 - XIV; O - 27 - VI; T - 6 - XXXI беттерімен жанасатын 1:200 000 масштабты карта беттерінің номенклатурасын анықтаңыз.

Мысалы: N - 49 - XXIX

N-48	- XXII	N-49	- XXIII	N-49	- XXIV
N-48	- XXVIII	N-49	- XXIX	N-49	- XXX
M - 48 - XXXIV		M-49-XXXV		M - 49 - XXXVI
					- В

Тапсырма 7. Жақтарынан N - 49 - 90; P - 39 - 12; U - 17 - 133; O - 27 - 48 - А; V

40 - 15 - Г; T - 6 - 15 - А - а; L - 51 - 25 - В - беттерімен жанасатын карта беттерінің номенклатурасын анықтаңыз.

Тапсырма 8. Тӛменде кӛрсетілген территориялар мен акваторийлер ҥшін берілген масштабты карта беттерінің номенклатурасын анықтаңыз.

а) Байкал кӛлі (1: 1000 000);

б) Балқаш кӛлі (1: 1000 000), (1: 500 000);
в) Каспий теңізі (1: 1000 000);

г) Араб тҥбегі (1: 1000 000);

д) Қара теңіз (1: 500 000).

Мысалы: Байкал кӛлі (1: 1000 000) -- М - 48; N - 48; N - 49.
Тапсырма 9. "Морозовск", "Чарков", "Труновское" карталарының номенклатурасын анықтап, масштабпен дәлдеңіз. Олармен кӛршілес карталардың номенклатурасын анықтаңыз.

ТӘЖІРБИЕЛІК ЖҰМЫС № 6

Топографиялық карталар мағынасы

Территория картасындағы кӛріністер жӛніндегі мәліметтер жиынтығы -

карта мағынасы картографиялық белгілеулер (шартты белгілер) арқылы беріледі.
Белгілеулер бейнеленетін жергілікті жердегі элементтердің сапалық, кӛбінесе сандық ерекшеліктерін сипаттайды және орнын кӛрсетеді.

Шартты белгілер былай ажыратылады:

Аудандық шартты белгілер горизонталь ӛлшемдері карта масштабында кӛрсетілетін объектілерді бейнелейді. Бҧл таңбалармен объекттің таралу шекарасын кӛрсетеді және контурланған ауданды бояу арқылы объекттің ӛзін сипаттайды. Картадағы контур фигурасы жергілікті жердегі сәйкес фигураға ҧқсас болады, алайда бірқатар елеусіз бӛлшектердің болмауы да мҥмкін;
Нҥктелік шартты белгілер жергілікті жерде ӛте кіші ауданды қамтитын болғандықтан карта масштабында кӛрсетілмейтін және орналасуы нҥктемен кӛрсетілетін объектілерді бейнелейді. Әдетте бҧл таңбалар дҧрыс геометриялық фигура (шеңбер, ҥшбҧрыш, жҧлдызша және т. б.) болып келеді, немесе объекттің сыртқы тҥрін қарапайым сҧлба тҥрінде бейнелейді.

Объектінің жергілікті жердегі ақиқат орналасуы локализация нҥктесімен анықталады.

Сызықтық шартты белгілер-ені ҧзындығына қарағанда едәуір кіші болатын жергілікті жер объектілерін картада бейнелеу ҥшін қолданылатын шартты белгілер (кӛлік жолдары, байланыс желісі, ӛзендер, шекаралар т.б.). Олар ҧзындығы бойынша масштабты, ал ені бойынша масштабы болмайды.
Жақын араға дейін барлық таңбалар статикалық болатын. Алайда электронды технологиялардың дамуына байланысты қозғалатын және ӛзгеретін, компьютерлік картографиялық анимацияларда қолданылатын динамикалық таңбалар пайда бола бастады (жоғарыда келтірілген шартты белгілердің ҥш тҥріне ие бола алады).
Шартты белгілер мен олардың тҥсіндірмелерінің жиынтығы карта аңызы деп аталады.
Бейнелеудің барлық графикалық қҧралдары: таңбалардың формалары мен шамалары, олардың тҥсі, бір-біріне қатысты ориентирленуі ақиқаттың кеңістік бейнелерін тҧрғызуға кӛмектеседі.
Объектілерді сипаттауда жазбалар мен әріптік-сандық берілгендер маңызды роль атқарады. Олар карталарда мыналарды береді:
- географиялық атаулар (елді мекендердің, су және орографиялық объектілердің және т. б.)

сапалық және сандық сипаттамалар қатарын (биіктік белгілері, ҥйлер саны, ормандағы ағаш тҥрлерінің қҧрамы, жолдар ені, топырақ сипаттамасы, оқиғалар кҥні, және т. б.).

Карталардағы жазбалар шрифт сипаттамасына, терілуіне, әріп ӛлшемдеріне (кеглі), тҥсіне, бас әріптерін бӛліп кӛрсетуіне және т. б. қарай ажыратылады. Карта мағынасының әртҥрлі элементтеріне жататын

жазбаларды, әртҥрлі шрифтармен жазады. Олар шартты белгілерді жаппауы тиіс.
Бірқатар ережелер: а) Кішкентай және «нҥктелік» объектілер жазбаларын және сандық таңбаларды картаның солтҥстік рамкасына параллель, ал созылған объектілер атауларын-олардың ҥлкен осінің бойымен орналастырады;
б) Елді мекендер атауларын сол ел (облыс) территориясының шартты белгісінің оң жағына орналастырады, егер жазба қалың болса немесе елді мекен шекарада орналасса сол жағынан орналастыруға рҧқсат етіледі;
в) Ірі объектілердің (су, мемлекет, арал және т.б.) жазбалары контур ішіне орналастырылады.
Шартты белгілер қатары бейнеленген объектінің бірқатар ерекшеліктерін тҥсіндіретін, қысқартылған жазбалармен бірге жҥреді. Мысалы: маш. – машина жасау зауыты
қҧм. - қҧм карьері

мин. – минерал кӛзі

мект. – мектеп және т.б.

Тҥс те объектілерді сипаттау ҥшін қолданылады:
жасыл тҥс-ӛсімдік қабатын,

кӛгілдір тҥс-су объектілерін,

қоңыр тҥс-орографияны бейнелейді,

қара тҥспен елді мекендер және т.б. жазылады.

Барлық карталар ҥшін бірегей шартты белгілер жҥйесі дайындалған. Топографиялық карталарды еркін оқу ҥшін шартты белгілерді жете меңгеру қажет. Бҧл дағдылар әртҥрлі масштабты карталарды оқып жаттығу, сондай-ақ карталар таңбалары мен фрагменттерін сызу барысында пайда болады.
Кез-келген географиялық картада (шектелген қағаз беті сияқты) жер бетінің ҥлкен бӛлігін алып жататын объектілерді бейнелейді. Алайда картада іс жҥзінде бар барлық географиялық объектілер тҥспейді. Олардың белгілі бір бӛлігін ажыратып алу қажет болады. Географиялық объектілер мен қҧбылыстарды картада бейнелеу ҥшін оларды ғылыми негізге сҥйене отырып іріктеу және жалпылау процесі картографиялық генерализациялау (жалпы және таңдап алынған) деп аталады.
Генерализациялау дәрежесі мыналарға байланысты болады:
Карта масштабы. Карта масштабы кіші болған сайын, генерализациялау дәрежесі де ҥлкен болады (және керісінше);
Карталардың қолданылу бағытына. Картада оның қолданылу бағытына сәйкес объектілер ғана кӛрсетіледі;
Объектілердің зерттелгендігі. Егер объектілер жеткілікті дәрежеде зерттелсе, бейнесі де нақты болады, жеткіліксіз болған жағдайда жалпылау, сызбамен кӛрсетуге тура келеді.
Картаны тиімді генерализациялау оның сапасын арттырып, оны жасау кезінде кӛзделген мәселелерді шешу ҥшін жарамдырақ қылады. Уақыт ӛте келе картаның кӛнеруі де маңызды роль атқарады, ӛйткені карта пайда болғаннан

соң жергілікті жерде басқа объектілер тҧрғызылуы, жол салынуы, ағаштар отырғызылуы немесе кесілуі, жерлер жыртылуы мҥмкін және т. б.
Тапсырма 1. "Морозовск", "Чарков" (1:50 000) топографиялық карталарының шартты белгілерінің аңызымен танысу. Қандай шартты белгілер аудандық, нҥктелік сызықтық болып табылатынын анықтау. Картада қандай объект жазбалары, әріптік-сандық берілгендер келтірілген және тҥстік гамма қолданылғанын табу.

Тапсырма 2. Келесі сипаттамалар бойынша жергілікті жер бөлігін

(800 х

800м) шартты белгілермен 1:10000 масштабта сызу:

Ені 6 м топырақтық жақсартылған жол солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып жатыр. Оның шығыс жақ бойымен байланыс желісі орналасқан. Бҧл жолмен (ортасында) 40⁰ азимутты топырақ жол қиылысады. Жолдар қиылысынан 200 м батысқа қарай аралас орман (биіктігі 15 м, діңгек диаметрі 30 см, арақашықтықтары 3м болатын шыршалар мен қайыңдардан тҧратын) мен орманшы ҥйі бар. Орманшы ҥйінен топырақ жолдар қиылысына дала жолы апарады.

	С

Тапсырма 3. Келесі сипаттамалар бойынша жергілікті жер бӛлігін		(800 х
800м) шартты белгілермен 1:10000 масштабта сызу:

Солтҥстіктен оңтҥстікке ені 12 м, тереңдігі 2 м, ағыс жылдамдығы 0,2 м/сек, қҧм топырақты Талая ӛзені ағып жатыр. Ӛзенде тереңдігі 1 м (қатты топырақты) ойық бар. Ойықтан шығысқа және батысқа қарай топырақ жол жҥреді. Ӛзеннің шығыс жағасында тҥптер ӛскен, батыс жағасында кесілген

орман бар.
Тапсырма 4. Келесі сипаттамалар бойынша жергілікті жер бӛлігін	(2400
х 1600м) шартты белгілермен 1:20 000 масштабта сызу:

Ені 12 м асфальтталған шоссе батыстан шығысқа қарай созылып жатыр, кеме жҥретін Топь ӛзенімен ӛтетін бетон кӛпірі бар. Кӛпір ҧзындығы 150 м,

жҥккӛтергіштігі 20 т. Топь ӛзенінің шығыс жағалауында кӛпірден

200 м

оңтҥстікке қарай солтҥстіктен оңтҥстікке қарай 400 м-ге , ал батыстан шығысқа қарай 650 м-ге созылатын, бір тік және екі кӛлденең кӛшесі бар Кутково (120 аула) ауылы орналасқан. Елді мекеннің оңтҥстік шетінде шіркеу, орталығында ескерткіш бар. Шығыс жағалауында кӛпірден солтҥстікке қарай орналасқан,

батыстан шығысқа қарай созылып жатқан формасы тіктӛртбҧрыш (350 х 150 м) болатын тҥп ағаш бар. Топь ӛзенінен батысқа қарай жеміс бау-бақшасы таралған.

жүктеу 466,84 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 26