638
Осы орайда мнемотехниканы өз жұмысымда қолдануда алдыма бірнеше міндет
қойдым:
-балаға қоршаған ортадан алынған танымдық ақпараттарды белгілі тәртіппен бір
жүйеге келтіре білуге көмектесу;
-тіл байлығын, сөздік қорын дамыту;
-ойлау қабілетін, назарын, көз алдына елестете алу, есту және көру арқылы есте
сақтау,
-жаңа ортаға қалыптасу кезеңінде балаға айналасындағы адамдармен қарым-
қатынасқа түсуде, сөйлеудің қажеттілігіне тәрбиелеу;
-қолдың ұсақ моторикасын дамыту;
Мнемотехниканың негізгі мәнісі кішкентай шығармаға немесе сөз тіркесіне
кескіндеме суреттер беріледі. Осындай жолмен берілген мәтін кескіндеме суреттер
арқылы сызба түрінде беріледі, осы суреттерге қарай отырып, бала мәтіндік ақпаратты
елесетете алады. Кез келген жұмыс сияқты мнемотехника жеңілден күрделіге қарай
ауысады. Міндетті түрде жұмысты қарапайым мнемошаршылардан бастап, содан соң
мнеможолдарға, кейін мнемокестелерге ауысу қажет.
Мнемокестенің мазмұны-ертегі кейіпкерлерінің сызықпен түскен бейнелері,
табиғат құбаластары, кейбір әрекеттер және т.б шығарманың негізігі, нақты ойын
жеткізетін жерлерін, бөліп көрсету. Бастысы сызбадағы суреттер балаға түсінікті
кескінделуі керек. Көрнекілік түріндегі модельдеу монолог түріндегі шығарманың
барлық түрлерінде қолданылады, кескіндеме суреттер, суреттер сериясы арқылы
әңгіме құрай алу, сипаттама әңгімелеу, шығармашылық әңгімелеу болып табылады.
Сызбалар монолог құруда өзіндік көру жоспарымен балаға шығарма құрылысын,
бір ізділігін, лексико-грамматикалық толықтыруларды көмектеседі. Сызба үлгінің
кезеңдерімен жүргізілетін жұмыстар:
1.
Баланы сөйлемдегі негізгі сөздерді белгі-таңбалалармен алмастыруға үйрету;
2.
Заттарды, табиғат құбылыстарын тек таңбалармен ғана емес, егер бала оқитын
болса әріптермен, қысқа сөздермен белгілеуге үйрету;
3.
Өз бетімен таңбалар мен белгілерді пайдалана отырып, сызба үлгілерді
толықтыру;
4.
Сызба үлгіні әңгімелеудің жоспары ретінде пайдалану;
5.
Бұрын оқылған шығармаларды бірнеше мәрте қайталап, алдын-ала
дайындалған сызба-үлгіге сүйене отырып бекіту.
Мнемотехниканың тақпақ жаттауда тигізетін әсері өте көп. Тақпақ жаттауда
мындай сүйеніш суреттерді пайдалану баланың жаттауға деген қызығушылығын
арттыра түседі де оқу іс-әрекетін ойынға айналдыра түседі.
Мектепке дейінгі жаста балада көрнекі-бейнелік ес және есте сақтау көп жағдайда
еріктен тыс болып табылады. Ал көзбен көрген бейне, баланың тыңдағаннан кейінгі,
суреттерді көргеннен кейінгі есте сақтап қалғаны, балаға шығарманың мәтінің жақсы
әрі тез есте сақтап қалуына зор әсер тигізеді.
Мнемокестелерді ойыншықтар, ыдыс-аяқтар, киімдер, көкөністер, жем болып
табылады. Ал көзбен көрген бейне, баланың тыңдағаннан кейінгі, суреттерді көргеннен
кейінгі есте сақтап қалғаны, балаға шығарманың мәтінің жақсы әрі тез есте сақтап
қалуына зор әсер тигізеді.
639
Мнемокестелерді ойыншықтар, ыдыс-аяқтар, киімдер, көкөністер, жеміс-
жидектер, жануарлар, жәндіктер туралы әңгімелер құрастыруда пайдаланамын.
Мұндай сызбалар балаға қарастырылып отырған заттың белгілері мен қасиетін өз
бетінше ажырата білуге көмектеседі, анықталған белгілердің кезектілігін баяндауды
қалыптастырады, сөздік қорын байытады.
Мнемотехника көп, жан-жақты атқарымды. Мнемокестелерді пайдалана
отырып,әртүрлі дидактикалық ойындар құрастыруға болады. Балалармен әртүрлі
үлгілерді ойластырып, құрастыруға болады. Тек үлгілерді құрастыруда белгілі
талаптарды ұстану керек. Үлгі заттың жалпыланған бейнесін беру керек, заттың
маңызды мағынасын ашу керек, үлгідегі құрылған ойды түсінікті болуы үшін
балалармен талқылау керек.
Мнемокесте арқылы әңгіме құру.
Бірақ, жалғыз мнемокестемен шектелуге болмайды. Бұл тек, басты тиымды жұмыс,
өйткені мнемокестені қолдану балалардың көру, есту, есте сақтау қабілеттерін
дамытады. Мнемокесте қолдана отырып, үстел ойындары, сөздік ойындарды пайдалану
керек. Сонда ғана баланың тілі дұрыс және жеткілікті дамиды.
Мнемотехниканың, үлгі-сызбалалардың көмегімен келесі нәтижелерге қол
жеткіздім: балалардың қоршаған әлем туралы білімдері кеңейді, мәтінді мазмұндап
айтып беруге, қызықты оқиғаларды ойдан шығаруға, шумақты өлең жолдарын жаттауға
деген қызығушылықтары артты. Сөздік қорының деңгейі жоғары деңгейде болды.
Өздерін аудитория алдында еркін ұстауға, еркін сөйлеуге үйретті. Балалардың тілін
дамыту тек мнемотехникамен шектеліп қалмайды. Бұл ең алғашқы қадам іспеттес,
мнемокестелерді қолдану, көрген нәрселерді жеңіл қабылдап, есте сақтап, дер кезінде
еске түсіре білуге тиімді әсер етеді.
Қорыта келгенде, мектеп жасына дейінгі комуникативтік – тілдік құзыреттілігі
қалыптасқан бала ауызша қатынастын алуан түрлі құралдарын қарым қатнас пен өзара
іс-әрекет құруда пайдаланады және тілдік қажетті лексикалық, грамматикалық
құралдарын ойындарда, сөздік шығармашылықта , іс-әркеттің басқа түрінде пайдалана
алады. Ал бұл құзреттілікті қалыптастыру біздің міндетіміз болмақ. Сондықтан осы
мнемотехтика әдісін өз жұмысымызда әрі қарай тиімді қолданамыз және көптеген
нәтижелерге жетеміз деген сенімдеміз.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Белоусова С. «Развитие лексики и грамматического строя речи у докольников»,
2005г
2. Омарова А.С. «Мнемотехника тәсілдері», «Бала мен балабақша» журналы 2010,
№6
3. Омельченко Л.В. Использование приемов мнемотехники в развитии связной
речи/ Логопед. 2008, №4.
