Қаржы қаражатын игеру бойынша ақпарат

1.3. Қаржы қаражатын игеру бойынша ақпарат

Нақты игеру көлемі 71,6 млрд. теңге, оның ішінде:

- «ҚДБ-Лизинг» АҚ ұзақ мерзімді лизингтік қаржыландыруы (13 млрд. теңге немесе 18,2%)²²;

- «Даму» КДҚ» АҚ арқылы ЕДБ кредиттері бойынша пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау (12,5 млрд. теңге немесе 17,5%);

- ИИДМБ шеңберінде инвестициялық жобаларды «ҚДБ» АҚ кредит беру жолымен қаржыландыру (12 млрд. теңге немесе РБ-дан бөлінген қаражаттың 16,8%-ы);

- «Бизнестің жол картасы – 2020» (10 млрд. теңге) бірыңғай бағдарламасы шеңберінде жабдықтарды жаңарту мен жаңғыртуды қаржыландыру арқылы өңдеуші өнеркәсіптегі кәсіпкерлік субъектілерін қолдау.

Осылайша, ИИДМБ-ның негізгі қаражаты (қаржыландырудың жалпы сомасының 66,4%-ы) «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес компанияларының қарыз беруі арқылы өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарын қаржыландыруға бағытталады.

Қарыз беру талаптарының бірі РБ қаражатын және нарықтан тартылатын коммерциялық қаражатты микширлеу болып табылады. Сонымен қатар, бұл талап толық көлемде орындалмайды. Мәселен, ҚР Үкіметінің 09.07.2018 ж. № 414 қаулысына сәйкес, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ 2018 жылы ИИДМБ іске асыру шеңберінде инвестициялық жобаларды жалпы сомасы 24 млрд.теңгеге қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін 20 жылға дейінгі мерзімге игерудің 2 жылдық кезеңімен кейіннен «Қазақстан Даму Банкі» АҚ кредиттеу үшін РБ қаражатынан 12 млрд. теңге сомасында кредит, оның ішінде 12 млрд. теңге бюджеттік кредит және теңгемен және/немесе шетел валютасындағы баламасымен 12 млрд. нарықтық қаражат (50/50) берді. 2016-2017 жылдары осы мақсаттарға 155,0 млрд.теңге сомасында қарыздар берілді. Алайда, жобаларды кредиттеу үшін нарықтық қаражат тартылмаған.

2. Орындалмаған іс-шаралардың елдегі әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси ахуалға ықпалы туралы ақпарат

- 2018 ж. аяқталу мерзімімен – 3 тармақ (2018 жылғы жоспарынан 4,9%);

- 2015-2019 ж.ж. іске асырылатын кезеңдік ұзақ мерзімді сипаттағы – 58 тармақ (95,1%);

2018 жылы іске асырылатын іс-шараларға жауаптылар анықталды (2.1-сурет):

орталық мемлекеттік органдар (инвестициялар және даму, ұлттық экономика, энергетика, ауыл шаруашылық, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау, білім және ғылым, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрліктері) – 36 іс-шара (жалпы іс-шара санының 59%);

ұлттық басқарушы холдингтер, даму институттары, «АКФ ПИТ» АҚ, ЖОО, өзге – 19 іс-шара (31,7%);

ИИДМБ іске асыру қорытындысы бойынша мемлекеттік органдар мен ұйымдардың 2018 жылы Жоспарды жоғары іске асыру деңгейі байқалады – 95,1% (2.1-кесте).

Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі (66,7%), Индустрия және инфрақұрылымдық даму (90%) министрліктеріне бекітілген іс-шаралар бойынша ең төмен іске асыру деңгейі.

3 іс-шара орындалмады, соның ішінде, міндеттер шеңберінде:

инновациялық-белсенді бизнестің сыни жиынтығының пайда болуы үшін алғышарт жасау бойынша:

1) ҚАӨМ – ғарыш аппараттарын құрастыру-сынау кешенінің (бұдан әрі – ҒА ҚСК) құрылысын аяқтау және пайдалануға беру бойынша 1-тармақ. Бас мердігерде қосалқы мердігер ұйымдарға төлеу үшін меншікті қаржы қаражатының болмауына байланысты ҒА ҚСК пайдалануға беру 2019 жылға ауыстырылды;

ірі сала құрушы жобаларды іске асыру арқылы жаңа индустриялық өсу нүктелерін құру:

2) ИИДМ, ҰЭМ, ЭМ, АШМ, Қаржымині – «Жобаларды республикалық және өңірлік индустрияландыру карталарына енгізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы №32 қаулысына өзгерістер енгізу туралы 1 тармақ. Осы тармақтың орындалуы үшін Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің ағымдағы нұсқасына түзетулер енгізу қажет. Осыған байланысты «Қазақстан Республикасының актілеріне арнайы экономикалық және индустриялық аймақтар, инвестицияларды тарту, экспортты дамыту және ілгерілету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасында қажетті өзгерістер енгізілді. Заң жобасының тұжырымдамасы 2017 жылдың 3 шілдесіндегі ведомствоаралық комиссия отырысында мақұлданды және қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінде қаралуда. Заң жобасының Тұжырымдамасын қарау ұзақ уақыт қажет болуы мүмкін екенін ескере отырып, ҚРҮҚ-на өзгерістер енгізудің белгілі бір уақытын анықтау мүмкін емес.

Аталған іс-шараларды орындамау отандық кәсіпорындардың ішкі және сыртқы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін төмендетуге, сондай-ақ, ҚР-дағы ғарыштық зерттеулердің даму динамикасына теріс әсерін тигізуі мүмкін.

Бұл шараларды орындамау ішкі және сыртқы нарықтардағы отандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне, сондай-ақ ғарыштық аппараттар, жүк тиеу компоненттері мен ғарыштық технология элементтерін жасау жөніндегі жұмыстардың толық циклін орындауға қабілетті өздерінің жоғары технологиялық кәсіпорындарын құруға кері әсерін тигізуі мүмкін (жоба жасау, өндіріс, жинау және тестілеу).

3. Бюджеттік инвестицияны жүзеге асыруға қатысты ИИДМБ-ды жүзеге асыру бойынша іс-шараларды орындау деңгейін анықтау бойынша 2018 жылға арналған көшпелі іс-шаралар нәтижесі туралы ақпарат

4. Мемлекеттік қаржылық бақылау нәтижелері бойынша іс-шараларды қоса алғанда, жүргізілген бақылау іс-шаралары туралы мәліметтер

5. Қорытындылар мен ұсыныстар, оның ішінде ИИДМБ-ны түзету, қаржыландыру көлемі мен көздері, қолданыстағы заңнаманы өзгерту туралы және басқалар

Негізгі драйверлер электр жабдықтарын өндіру (өсім 1,8 есе), фармацевтикалық өнімдерді (1,5 есе), металлургия (1,3 есе), химия өнеркәсібі (18%), тамақ өнімдерін өндіру (12,2%), кокс және мұнай өңдеу өнімдерін өндіру (9,8%) болды.

Өңдеуші секторда өндірісті ұлғайтуға Индустрияландыру картасы мен өңірлер кәсіпкерлігін қолдау картасы шеңберінде өңдеу өнеркәсібінің қазіргі заманғы жұмыс істеп тұрған өндірістерін жаңғырту және жаңаларын құру жөніндегі жобаларды іске асыру ықпал етеді. 2018 жылы мұнай өңдеу, металлургия, фармацевтика, машина жасау, құрылыс материалдарын, тамақ өнімдерін, қағаз өндіру, химия және жеңіл өнеркәсіп салаларында 13,3 мың тұрақты жұмыс орнын құрумен жалпы сомасы 1,3 трлн. теңгеден астам 102 жобаны іске қосу қамтамасыз етілді. Нәтижесінде, секторда жұмыспен қамтылғандардың жалпы санына индустриялық жобалардың үлесі 2015 жылғы 1,9%-дан 2018 жылғы 4 тоқсан қорытындысы бойынша 2,2%-ға дейін өсті.

Қазақстандық кәсіпорындар өнімнің жаңа түрлерін өндіруді, оның ішінде тереңдете қайта өңдеуді игеруде, өнім жеткізу көлемін ұлғайтып, номенклатурасын кеңейтуде, жаңа сыртқы өткізу нарықтарын игеруде. 2018 жылдың екінші жартыжылдығында Павлодар МХЗ мен Атырау МӨЗ-ні жаңғырту және қайта жаңарту бойынша жүргізілген жұмыстар нәтижесінде толығымен РТ маркалы авиаотын шығаруға көшті. Ағымдағы жылдың қараша айынан бастап Атырау МӨЗ парафиндер мөлшері аз, экологиялық класты К5 дизель отынын өндіруді бастады²³.

Ағымдағы жылы отандық өнім әлемнің 119 еліне экспортталды. Соңғы жылдары 50-ге жуық жаңа тауар позициясы экспортталды. Мәселен, есепті жылы Қазақстан БАӘ-ге өнеркәсіптік көлемде мыс, ҚХР-ға балмұздақ экспорттай бастады.

ИИДМБ-ны іске асыру ел экономикасын әртараптандыруды жалғастыруға ықпал етті. Өңдеуші сектордың ел экономикасына қосқан үлесі артты. 2018 жылы 2015 жылмен салыстырғанда өңдеуші өнеркәсіптің үлесі өсті:

• 
  ЖІӨ - 1,5 п. т. (10,1%-дан 11,6%-ға дейін),
  
• 
  жұмыспен қамту - 0,3 п. т. (6,6%-дан 6,9%-ға дейін).
  

Сонымен қатар, шетелдік инвесторлар бұрынғысынша тау-кен өнеркәсібін дамытуға инвестиция салуды жөн көреді. Мәселен, тау-кен өндіру секторына өңдеуші өнеркәсіппен салыстырғанда тікелей шетелдік инвестициялардың озық жалпы ағыны нәтижесінде (2018ж.9 айында/2015ж. 9 айында 3,4 есе²⁴) (1,3 есе) ел көлемінде соңғысының үлесі 18%-дан 16,1%-ға дейін қысқарды.

ИИДМБ-ны және оны жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын іске асыру қорытындысы бойынша 2018 жылы ИИДМБ-ның нысаналы индикаторлары мен нәтижелер көрсеткіштері бойынша жоспарлы мәндерге қол жеткізу деңгейі 92,9%-ды құрады. Мемлекеттік бюджет қаражаты 99,8% игерілді. ИИДМБ жүзеге асыру бойынша іс-шаралар жоспары 95,1%-ға орындалды.

4 нысаналы индикатор мен 10 нәтиже көрсеткішінің ішінен:

- 13-сі орындалды (3 нысаналы индикатор, 10 нәтиже көрсеткіші);

- 1 нысаналы индикатор бойынша жоспар орындалмады – өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігінің нақты өсуі (2018 ж. жоспар – 111,9% 2015ж., 2018 жылғы қаңтар-қыркүйек 2015 жылғы қаңтар-қыркүйекпен салыстырғанда 100,7%, 2018 жыл бойынша деректер ҚР ҰЭМ СК 2019 жылғы тамызда жарияланады);

ҚР Үкіметінің 29.11.17 ж. № 790 қаулысымен бекітілген ҚР Мемлекеттік жоспарлау жүйесіне (155-тармақ) сәйкес мемлекеттік бағдарламаларды іске асырудың соңғы жылында түзетуге жол берілмейді.

Мемлекет Басшысының 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында индустриялық даму саласындағы ұзақ мерзімді және дәйекті мемлекеттік саясатты жалғастыру мақсатында ҚР Үкіметінің 20.12.18 ж. № 846 қаулысымен «Цифрлық дәуір» өнеркәсібінің қалыптасуына баса назар аудара отырып, Индустриялық-инновациялық дамудың 2020-2025 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді.

Осы Тұжырымдама негізінде 2019 жылдың соңына дейін Елді индустриялық-инновациялық дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бекітіледі, онда мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары, негізгі бағыттары, мақсаттарға қол жеткізу жолдары мен тиісті шаралар айқындалады, Қазақстан өнеркәсібін одан әрі технологиялық жаңарту мен цифрландыру үшін негіздер қаланады.

1) ИИДМБ іске асыру өнеркәсіптің басқа секторларымен салыстырғанда өңдеуші сектордың анағұрлым жоғары тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді;

2) Индустрия және инфрақұрылымдық даму, Энергетика, Ауыл шаруашылығы министрліктері, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, дамыту институттары 2019 жылға қарай ИИДМБ-ның жоспарланған индикаторлары мен нәтижелер көрсеткіштеріне, сондай-ақ оны іске асыру жөніндегі іс-шараларға қол жеткізуді қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдауы қажет;

3) ИИДМБ іс-шараларын қаржыландыруды қамтамасыз ету және бюджет қаражатын игеру жөнінде шаралар қабылдау керек;

4) ҚР Сыртқы істер министрлігі ҚР өңдеу секторына шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі жұмысты күшейтсін;

5) «Қазақстан Даму Банкі» АҚ нарықта тартылатын қаражатпен ИИДМБ жобаларын қаржыландыруға бөлінетін бюджет қаражатын микширлеу бойынша кредит беру шарттарының орындалуын қамтамасыз етсін.