Әдебиет
Әдебиет:
[1], [2], [3], [4], [8], [10], [11], [12], [13].
№13-тақырып. Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі
Сағат саны - 1
Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары
Кәсіпкерлер жауапкершілігінің мәні және түрлері.
Кәсіпкерлердің азаматтық жауапкершілігінің туындау шарттары
Өзміндеттемелерінорындаудықамтамасызетуәдістері
Кәсіпкерлердің қылмыстық жауапкершілігі
Кәсіпкерлердің әкімшілік жауапкершілігі
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі
Тақырыптың мақсаты: Кәсіпкерлік қызмет субьектілерінің жауапкершілігін түсіндіру.
Дәріс тезисі
Кәсіпкерлердің алдындағы жауапкершілік - белгілі бір іс-әрекеттерді орындау міндеттілігі, қажеттілігі: орындалмаған міндеттемелерді (міндеттерді), шаруашылық жүргізуші субъектілердің, клиенттердің, қызметкерлердің, мемлекеттің құқықтарының бұзылуын қалпына келтіру. Демек, серіктестер, мемлекеттік органдар кәсіпкерлер алдында шарттық міндеттемелерді орындамағаны, олардың құқықтарын бұзатын шешім қабылдағаны үшін жауапты болып табылады. Заңдарда белгіленген міндеттер мен міндеттемелерді орындамағаны үшін жауапкершілік келісімшарттар жасалмаған немесе дұрыс орындалмаған жағдайда туындайды. Кәсіпкерлер заңды түрде жауапты тұлғалар болып табылады, олар құқықтық нормалармен белгіленген міндеттеме болып табылады, егер олар шарттық міндеттемелер мен міндеттерді орындамаса, жағымсыз салдарға ұшырайды. Жауапкершілікті белгілейтін құқықтық нормаларға байланысты кәсіпкерлердің азаматтық, әкімшілік және қылмыстық жауапкершілігі қолданылады. Сонымен қатар тәртіптік, материалдық және моральдық жауапкершілік қарастырылады. Бірінші орында кәсіпкерлер қарастырылған міндеттер мен міндеттемелерді орындамау немесе жеткілікті сақтамау нәтижесінде азаматтық құқық белгелеген азаматтық жауапкершілікке тартылады. Азаматтық жауапкершілік құқық бұзушыға басқа бір тұлғаға қатысты (қарыз берушіге), заңмен немесе құқық бұзушы үшін мүліктік жағымсыз әсері (қаржылық) бар, ықпал ету шаралары шартымен белгіленген мемлекетке қатысты санкцияларды (айыппұл, өсімақы) төлеу, мүлікті тартып алу, шығындарды өтеу түрінде қолданылады.
Кәсіпкерлер кәсіпкерлік қызметке қатысатын азаматтар арасындағы қатынастарды реттейтін азаматтық құқық нормаларын бұзған кезде азаматтық жауапкершілік туындайды. Азаматтық құқықтарды қорғау заңдарды тану, заң бұзушылықтан бұрын болған жағдайды қалпына келтіру және заң бұзған немесе олардың бұзылуына қатер төндіретін іс-әрекеттерді болдырмау арқылы жүзеге асырылады; аталған мәмілені жарамсыз деп тану және оның жарамсыздығының салдарын қолдану; мемлекеттік органның немесе жергілікті өзін-өзі басқару актісінің жарамсыз деп танылуы; өзін-өзі қорғау құқығы; мiндеттерiн орындау туралы шешiм қабылдау; айыппұлдарды өндіріп алу үшін өтемақы; моральдық зиянды өтеу; құқық бұзушылықты тоқтату немесе өзгерту; заңға қайшы келетiн мемлекеттiк органның немесе жергiлiктi өзiн-өзi басқару органының актiсiн сотқа қолданбау; заңда көзделген өзге де тәсілдермен жүзеге асады.
Азаматтық заң бойынша міндеттеме келесідей түсіндіріледі, бір адам (борышкер) басқа тұлғаның (қарыз берушінің) пайдасына белгілі бір іс-әрекеттер жасауға міндетті. Мысалы: мүлікті беру, жұмыстарды орындау, ақшаны төлеу және т.б. немесе белгілі бір іс-әрекеттерден аулақ жүру, ал қарыз беруші борышкерден міндеттемені орындауды талап етуіне болады. Міндеттеме келiсiмшарт бойынша зиян келтiру нәтижесiнде және басқа да негiздерден туындайды. Тараптардың біреуінің, қарыз берушінің немесе борышкердің міндеттемесі ретінде бір немесе бірнеше тұлға қатыса алады. Мiндеттемелер олардың талаптарына және заңның, нормативтiк актiлердiң талаптарына сәйкес орындалуға тиiс.
Кәсіпкерлердің қылмыстық жауапкершілігінің негізі қылмыс белгілері бар әрекеттер жасау болып табылады. Қасақана немесе абайсыз әрекет жасаған тұлға қылмысты жасағаны үшін кінәлі деп танылады. Сот белгілеген жазалар: айыппұл; белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру; түзеу еңбегі; мүлікті тәркілеу;
бостандықты шектеу; қамауға алу; белгілі бір мерзімге бас бостандығынан айыру. Айыппұлдың мөлшерін қылмыстың күрделілігін ескере отырып, сот анықтайды. Айыппұлды төлеуден қасақана жалтарған жағдайда оны түзеу жұмыстарына немесе қамауға алуға болады. Экономикалық қызмет саласында келесідей қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жаза қолданылады: - заңды кәсіпкерлік қызметтің алдын-алу; - жермен байланысты заңсыз мәмілелерді тіркеуге алу; - заңсыз бизнес; - жалған кәсіпкерлік қызмет; - заңсыз банктік қызмет; - заңсыз жолмен алынған ақшаны немесе өзге мүлікті заңдастыру; - қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату; - несиені заңсыз алу; - шоттарды төлеуден қасақана жалтару; - монополиялық әрекеттер мен бәсекелестікті шектеу; - мәмілені аяқтауға мәжбүрлеу; - тауар таңбасын заңсыз пайдалану; - әдейі жалған жарнама; - бағалы қағаздарды шығару (шығарылым) кезіндегі теріс пайдаланушылық; - жалған несие немесе төлем карталарын және басқа да төлем құжаттарын жасау немесе сату; - контрабанда; - бағалы металдарды, табиғи асыл тастарды немесе інжуді заңсыз айналымға шығару; - бағалы металдар мен асыл тастарды мемлекетке беру ережелерін бұзу; - шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау; - кедендік төлемдерді төлеуден жалтару; - банкроттық бойынша заңсыз әрекеттер; - қасақана банкроттық; жалған банкроттық; - азаматтың салық төлеуден жалтаруы; - ұйымдарды салық төлеуден жалтаруы; - тұтынушыларды алдау және т.б.
Әкімшілік жауапкершілік әкiмшiлiк заңда қарастырылған қылмыстар үшін пайда болады. Әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасағаны үшiн мынадай әкiмшiлiк жазалар қолданылуы мүмкiн: ескерту; айыппұл; түзеу еңбегі; әкімшілік қамауға алу және т.б. Кәсіпкерлер «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына және басқа да нормативтік актілерге сәйкес өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) сапасының төмендігі үшін жауап береді. Осылайша, монополияға қарсы орган өндірушіге (орындаушы, сатушы) орындаудан бас тартқаны үшін айыппұл салуға құқылы. Салықтық құқық бұзушылық - салық төлеушінің заңсыз әрекеті, ол үшін Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде және Қылмыстық Кодексінде жауапкершілік қарастырылған.
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі ретінде қайырымдылық, меценаттық, корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік, әлеуметтік маркетингтік бағдарламалары, демеушілік және т.б. түсіндіріледі.
Бақылау сұрақтары
1. Кәсіпкердің жауапкершілігі дегеніміз не?
2. Қандай жағдайларда жауапкершілік туындайды?
3. Азаматтық жауапкершіліктің түрлері.
4. Әкімшілік жауапкершілік дегеніміз не?
5. Кәсіпкерлік қызметпен байланысты әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері.
6. Салықтық құқық бұзушылықтарға қатысты қандай бұзушылықтар бар?
7. Біріккен жауапкершілік дегеніміз не?
8. Біріккен жауапкершіліктің мәні қандай?
9. Аралас жауапкершіліктің себептері.
10. Қылмыстық жауапкершілік қалай көрінеді?
11. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстық жауапкершілік.
12. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі дегеніміз не?
13. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің деңгейлерін сипаттаңыз.
14. Бизнестің ішкі әлеуметтік жауапкершілігі қандай?
15. Бизнестің сыртқы әлеуметтік жауапкершілігіне не кіреді?
Достарыңызбен бөлісу: |
