Бағдарламасы өскемен қ., 012 жыл паспорт

1. ПАСПОРТ

2. АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Шығыс Қазақстан облысының аумақтарын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі – Даму бағдарламасы) «Мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827 Жарлығын, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын орындау үшін әзірленді.

Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 21 шілдедегі № 118 Жарлығымен бекітілген «Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды схемасында бекітілген негізгі бағыттарға сәйкес келеді.

Даму бағдарламасы тұрғындардың өмір сүру сапасын жоғарылатуға бағытталған, және облыстың барлық өңірлерінің тең дәрежеде дамуы, өсім нүктесін қалыптастыру үшін жүргізіліп отырған саясаттын логикалық жалғасы болып табылады. Құжат облыстың барлық өңірлерінің тұрақты және қалыпты дамуы есебінен әртараптандыру және бәсекелестікті жоғарылату арқылы экономиканың өсімін қалыптастыруға бағытталған. Жобада 2015 жылға дейінгі Даму стратегиясы және Бәсекелестікті жоғарылату стратегиясының, экономика салаларын дамыту жөніндегі бағдарламалық құжаттардың негізгі пайымдаулары жинақталған.

Даму бағдарламасы шеңберінде облыстың қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайына талдау жасалған, күшті және әлсіз жақтары, қауіптер мен даму мүмкіндіктері анықталған.

Шығыс Қазақстан облысы ұлттық жүйеде жетекші өңірлердің бірі болу үшін нақты бәсекелестік артықшылықтары бар. Облыстың негізгі бәсекелестік артықшылықтарына: ұтымды географиялық орналасу, тау-кен өндіру және металлургия өнеркәсібі үшін минералды шикізаттың айтарлықтай қоры, түсті металлургия мен металл өндеуде айтарлықтай технологиялық әлеует, орман және энергетика ресурстары, жоғары білікті мамандар, жұмыссыздықтың салыстырмалы түрде төмен деңгейі, туризмді дамытуға мүмкіндік беретін бірегей рекреациялық жағдайлар бар.

Бәсекелестік артықшылықтар, сондай-ақ мүмкіндіктер мен қауіптер есебімен Даму бағдарламасының іс-шараларын іске асыру тұрақты әлеуметтік, экономикалық және инфрақұрылымдық даму кезінде халықтың өмір сүру сапасын және деңгейін жоғарылатуды қамтамасыз етуге бағытталған. Стратегиялық мақсаты әртараптандыру және барлық салаларда бәсекелестікті жоғарылату, инженерлік инфрақұрылымның тиімділігі арқылы экономиканы дамытуды қамтамасыз ету, сыртқы және ішкі факторларды барынша пайдалану есебінен облысты әлеуметтік саласы мен әлеуметтік демографиялық дамыту, табиғи кешеннің қалпына келу әлеуетін сақтау және облыс тұрғындарының тіршілігін қамтамасыз етудің қолайлы жағдайларын жасау үшін қоршаған ортаны сауықтыру болып табылады.

2.1. Табиғи әлеует

Шығыс Қазақстан облысы республиканың солтүстік-шығысында орналасқан, 1932 жылы құрылған. 1997 жылы облыс аумағына Семей облысы қосылды. Облыс аумағы - 283,3 мың шаршы шақырым (Қазақстан аумағының 10,2%).

Ресей Федерациясының екі өңірімен, Қазақстанның үш облысымен және Қытаймен шекаралас:

солтүстігінде – Алтай аймағы және Алтай Республикасымен,

шығыста – Қытайдың Синьцзян-Ұйғыр автономды ауданымен,

оңтүстікте – Қазақстанның Алматы облысымен,

батыста – Қазақстанның Қарағанды облысымен,

солтүстік-шығыста – Қазақстанның Павлодар облысымен шектеседі.

Әкімшілік орталығы - Өскемен қаласы.

Облыста: 19 әкiмшiлiк-аумақтық бірлік, соның iшiнде 15 аудан, 10 қала, 800-ден аса кенттер мен ауылдар, 255 ауылдық және кенттік округтер бар.

2011 жылғы 1 қаңтарда халық саны 1398,2 мың адамды құрады (Қазақстан халқының 8,7%), бұл 2008 жылмен салысытрғанда 19,2 мың адамға аз.

Табиғи - климаттық тұрғысынан алғанда Шығыс Қазақстан теңдесі жоқ өңір болып табылады. Онда дала, шөлейтті және тау тайгасы ландшафттары қатар орналасқан.

Облыс аумағы су ресурстарына бай, жерінен 800 өзен ағып өтеді, олардың жалпы ұзындығы 10 мың км-ден артық. Басты күретамыры өзінің көп сулы салалары – Үлбі, Үбі, Қарақаба, Қалжыр, Күршім, Нарын, Бұқтырма және басқа да таулы өзендері бар Ертіс өзені болып табылады. Облыста Зайсан, Марқакөл, Алакөл, Сасықкөл сияқты ірі көлдер бар. Мұнан бөлек көп ұсақ көлдер, су қоймалары бар, олардың ең ірісі Бұқтырма су қоймасы болып табылады.

Облыс климаты шұғыл континентальды, ауа температурасының тәулік, маусым және орташа жылдық ауытқуларының үлкен амплитудасы бар.

Өңір аумағының шамамен 30% ормандар алып жатыр, онда Қазақстанның іскер ағаш қорының 70% шоғырланған.

Облыста минералды-шикізат ресурстарының айтарлықтай қорлары бар және оның ең басты байлығы – құрамында мырыш, қорғасын, мыс, сирек және асыл металдары бар полиметалл кендері, тас көмір кен орындары бар, сондай-ақ, алтынның, сирек және сирек кездесетін металдардың, цемент өндіру үшін шикізат, шыны қождары қорлары, тақта тас пен цеолиттің айтарлықтай шоғырлары бар.

Пайдалы қазбалардың бай кен орындарының болуы облыс экономикасының өсіміне жағдай жасайды. Экономиканың негiзгi саласы түстi металлургия болып табылады, ол облыстың өнеркәсіптік әлеуетінің шамамен 60% үлесін құрайды. Металлургиялық кәсіпорындардың өндіретін өнімдер номенклатурасында қорғасын, мырыш, алтын, күміс, титан және магний салмақты үлес құрайды. Жалпы республикалық көлемде облыста шығарылатын қорғасынның үлес салмағы 98,4%, мырыш – 96,6%, аффинаждалған алтын – 56,1%, аффинаждалған күміс – 15,7%, титан, магний, тантал, бериллий және атом электрстанцияларына арналған отын - 100%.

Өңірде сондай-ақ, машина жасау және металл өңдеу, энергетика, орман және ағаш өңдеу, жеңiл, тамақ өнеркәсiптері де дамыған.

Энергетикалық кешен үш гидроэнергетикалық (Өскемен, Шүлбі ГЭС-і және Риддер қаласындағы ГЭС каскады) және төрт жылу станцияларымен (Өскемен, Семей, Лениногор, Согра ЖЭО) ұсынылған.

Облыстың көлік кешені байланыстың барлық түрлерін қамтиды: автомобиль, темір жол, су, әуе жолдары.

Өңірде республикада ең ұзын жалпы қолданыстағы автомобиль жолдары жүйесі бар – 11 841,8 шақырым.

Ішкі автомобиль жолдарының қатты жамылғысы бар жолдарының барлық жол ұзындығынан үлесі 90,9%.

Өңір аумағы бойынша екі магистральды автокөлік дәлізі өтеді: Омск -Майқапшағай және Алматы – Риддер - Ресей Федерациясы шекарасы.

Өңірде біршама тармақталған темір жол бар: Защита ст. - Алматы, Алматы - Аягөз - Шар - Семей - Локоть (Ресей Федерациясы), Шар - Өскемен - Шемонаиха - Локоть (Ресей Федерациясы), Өскемен - Риддер, Өскемен - Зырян, Семей - Курчатов - Ақсу - Павлодар.

Өзен кеме жолдарымен жолаушылар және жүк тасымалын өзен көлiгiнiң үш кәсiпорны жүзеге асырады. Екі жүк кемежайы жұмыс істейді.

Өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму жағдайы нақты сектор, сондай-ақ әлеуметтік сала және инфрақұрылым кешенінің оң даму динамикасымен сипатталады.

Соңғы 5 жылда жалпы өңірлік өнім көлемі 2 есе ұлғайды және 983,7 млрд. теңге құрады (Республикада 6 орын), сыртқы сауда айналымы – 1,7 есе ұлғайып, 2699,8 млн. АҚШ долларын құрады.

Машина жасау, энергетика, жеңіл, тамақ өнеркәсібі, химия және ағаш өңдеу өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіру қарқынды дамуда.

Өңір туристік мүмкіндіктері бойынша тартымды және перспективалы болып табылады. Облыс шегінде бірнеше рекреациялық аймақ бар: Бұқтырма жағалауы, Сибина көлі, Алакөл көлі, Катонқарағай, Глубокое ауданы, Риддер, Өскемен қаласының маңы.

Облыс аумағында қазіргі уақытта 108 туристік ұйым, 16 туризм инструкторы, 117 орналасу орны, 84 демалыс аймағы, 34 шипажай-сауықтыру объектісі, 14 ерекше қорғалатын табиғи аумақ тіркелген.Өңірде инновациялық инфрақұрылым құрылған және: технопарк және индустриялды аймақтар жұмыс істейді.

Әлеуметтік салада халықтың табиғи өсімі беталысы байқалады (орташа алғанда жыл сайын 2,6%), жұмыссыздық деңгейі осы кезеңде 1,2% төмендеп, кәсіби дайындық мәселелерінде шұғыл шаралар қабылдау есебінен 5,8% құрады.

Дамудың негізгі басымдықтары бойынша нақты секторды, агроөнеркәсіп кешені, ауылдық аумақтар, тұрғын үй құрылысы, білім саласы, денсаулық саласы және әлеуметтік қорғау, қоршаған ортаны қорғау, туризм, шағын кәсіпкерлікті қолдау, жол қозғалысы қауіпсіздігі, наркомания мен есірткі саудасы және жемқорлықпен күрес, және де құқықтық мәдениет құқықтық сабақ және азаматтарды тәрбиелеу деңгейін жоғарылатуды көздейтін өңірде 22 өңірлік бағдарлама іске асырылуда.

Өңір экономикасының дамуындағы позитивті беталыстар әліде шикізатқа бағдарланған құрылымына айтарлықтай жылжу әкелген жоқ. Түсті металлургияда жоғары қосымша құнмен сипатталатын төртінші және бесінші ауысу жоқ. Өндірілген өнімнің энергия сыйымдылығы жоғары және бәсекеге қабілеттілігі салыстырмалы түрде төмен. Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар салыстырмалы түрде әртараптандырылудың төмен деңгейінде, ол әлемдік қаржы дағдарысында айқын көрініс тапты.

Өңірдің экологиялық проблемалары тізбесінде бір ғаламдық, алты ұлттық және екі локальды проблемалар айқындалған.

Өсіп келе жатқан энергия тапшылығында табиғи монополиялардың базалық субъектілері бойынша жоғары нормативтен тыс және нормативті техникалық шығындар байқалады.

Жекелеген елді мекендерде инфрақұрылымдық әлеуеттің салыстырмалы жоғары деңгейдегі айырмашылық деңгейі байқалады.

2.2.1 Экономикалық даму

2.2.2.1. Өңірлік макроэкономика

2010 жылы Шығыс Қазақстан облысының жалпы өңірлік өнімі 1244,1 млрд. теңгені құрады.

1 сурет
Жалпы өңірлік өнім 2007 жылдан 2010 жылға дейін қарқынды өскен, оның көлемі облыс бойынша 2010 жылы 1,5 есе өсті немесе 2007 жылға қарағанда 443,6 млрд. теңге құрады.

Республикалық ЖӨӨ көлемінде облыс 5,7% орында, азаю шкаласы бойынша 6 орында.

2007 жыл мен 2010 жыл аралығында облыстың ЖӨӨ құрылымында келесі өзгерістер орын алды: ауыл шаруашылығы үлесі 7,3% тен 8,1 %, сауда – сәйкесінше 10,9%дан 14,4%, басқа қызметтер 34,3%дан 34,7%. Бұл ретте өнеркәсіп секторы 31,0%дан 27,9% азайды, құрылыс – 6,4%дан 5,6%, көлік және байланыс 10,2%-дан 9,3%.

Өнеркәсіп секторы өнімінің жалпы көлемі 98,9 млрд. теңге, ауыл шаруашылығы 42,7 млрд. теңге, сауда – 92,5 млрд. теңге, көлік және байланыс – 34,5 млрд. теңге және басқа қызметтер 382,3 млрд. теңге, құрылыста өнім көлемі 18,0 млрд. теңгеге өсті.

1 кесте

Кеден статистикасы мәліметтері бойынша сыртқы сауда айналымы 2010 жылы 2988,1 млн. АҚШ доллары, соның ішінде экспорт көлемі – 2112,2 млн. АҚШ доллары, импорт – 875,9 млн.АҚШ доллары.

2 сурет.
2008 жылға дейін сыртқы сауда айналымы көлемі қарқынды өскен, бірақ 2009 жылы оған әлемдік қаржы дағдарысы айтарлықтай ықпал еткен. 2010 жылы сыртқы тауар айналымының өсімі байқалады.

3 сурет

2007 жылы тауар экспорты көлемі 1953,6 млн.АҚШ долларын, 2008 жылы – 1666,1, 2009 жылы – 1521,4 млн.АҚШ долларын, 2010 жылы – 2112,2 млн. АҚШ долларын құрады, республикада экспорт көлеміндегі үлес салмағы тиісінше 3,3 %, 3,5 % және 2,9 %.

Экспорт құрылымында қарастырылып отырған кезеңде өнеркәсіп өнімдері орташа 45 % (руда, концентрат, сирек топырақты, түсті және қымбат металдар, жарылғыш заттар), ауыл шаруашылығы – 4 % (бидай, ұн, жарма, балық өнімдері, күнбағыс майы және басқалар), құрылыс – 0,3% (цемент, асбестоцемент бұйымдары, кірпіш) және басқа тауарлар – 24,4 % құрайды.

Экспорттың жалпы құрылымында облыс үлесінің өзгеруі республика бойынша, сондай-ақ жылдар бойынша экспортталатын таууарлар құрылымының көлемінің өзгеруі негізінен сыртқы нарықтағы конъектураға байланысты.

Сонымен қатар, осы саладағы негізгі проблема көптеген тауарлардың бәсекеге қабілеттігінің төмендігі (түсті металлургия өнімдерінен басқа) болып табылады, осыған орай экспорт көлемі 2010 жылдың қорытындысы бойынша нақты секторда шығарылатын өнім көлемінен 46,4 % аспайды.

2011 жылғы 1 қаңтарда өңірде екінші деңгейдегі банктердің 28 филиалы қызмет атқарған.

Екінші деңгейлі банктердің берген кредиттерінің көлемі 2010 жылы 124,7 млрд. теңгені құрады немесе 2008 жыл деңгейіне жақындады. Кредиттер бойынша негізгі қарыздар 2008 жылға 10 млрд. теңгеге немесе 4,3 % төмендеді және 224,3 млрд. теңгені құрады, соның ішінде мерзімі өткен берешек 3 есе өсті және 17,7 млрд. теңгені құрады.

Заңды және жеке тұлғалар депозиттерінің көлемі 108,1 млрд. теңгеге жетті, 2008 жылмен салыстырғанда 36,1 млрд. теңгеге ұлғайды (50,1%).