аймақтарының жүйкелері. Қол жүйкелерінің адам денесінң жоғарғы
қабатына жобалануы.
Кеудедегі жүлын жуйкелерінің алдыңғы тармақтары
(қабырғааралық жүйкелері) олардың жолдары мен жүйкелендіру
аймақтары.
Белдің жүйке өрімі. Оның кұрылуы, орналасу жағадайы, негізгі
тармақтары (мықын-құрсақ асты, мықын-шат, сан-жыныс, сан, жапқыш,
санның сыртқы терлік жүйкесі), олардың жолдары мен жүйкелендіру
аймақтары.
Сегізкөз жүйке өрімі. Оның құрылуы, орналасу жағдайы,
тармақтары (бөксе, жыныстық, санның артқы терілік, отырғыш),
олардың жолдары және жүйкелендіру аймақтары. Отырғыш жүйкенің
бұтақтары: үлкен жіліншіктеренді, кіші жіліншік және жалпы беттегі,
олардың жолдары мен жүйкелендіру аймақтары. Құймышақ жүйке
өрімі. Аяқ бұлшық ет жеке топтарының және тері аймақтарының
жүйкелендірілуі. Аяқ жүйкелерінің адам денесінің жоғарғы қабатына
жобалануы.
Рефлекторлык, доға-рецепторлар, өткізгіш жолдары, дененің
жеке бөлімдерінің проприорецептивтік анализаторлар. Афферентік,
орталық (қыртыс асты, қыртыс) эфференттік бөлімдері.
Вегетативтік (автономдық) жүйке жүйесі. Вегетативті жүйке
жүйенің жалпы сипаттамасы, оның бөліктері. Вегетативті жүйке
жүйенің (симпатикалық, парасимпатикалық) соматикалықтан құрылыс-
қызыметінің айырмашылығы. Вегетативті жүйкесінің жоғарғы
бөліктері. Вегетативті жүйке жүйенің бас мида және жүлында шеткі
орталықтары. Вегетативтік жүйке жүйенің омыртқа аралықтағы мен
мүшелердің ішіндегі (интрамуральды) түйіндері.
Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлігі. Симпатикалық
жүйке жүйесінің орталық және жеткі бөліктері. Симпатикалық діні,
оның орналасу, құрылысы, түйіндері және бөлімдері. Ішкі үйқы, жүрек
және ішкі мүшелердің жүйкелері. Симпатикалық жүйке жүйенің құрсақ
(сәулелі) қолқа, жамбас және тағы басқа өрімдері, жоғарғы және
төменгі шажырқай түйіндері. Симпатика жүйесінің рефлекторлық
доғасы.
Вегетативті жүйке жүйесінің парасимпатикалық бөлігі.
Вегетативті жүйке жүйенің парасимпатикалық бөлігінін, ортаңғы-ми
және сопақша ми бөліктері бас ми діні бөліктің вегетативтік ядролары
және жұлындағы ядросы, олардың жинақты орындары және
қызметтері. Парасимпатикалық жүйке жүйенің шеткі бөлігі.
Парасимпатикалық талшықтары: көз қозғалтқыш, бет, тіл-жүтқыншақ,
кезбе және жамбас жүйелер, олардың жұптасқан орны және қызметтік
маңызы. Вегетативті жүйке жүйенің бейімделу - трофикалық қызметі,
оның спортшыларға тиісті маңызы.
12. Сезім мүшелері
Сезім мүшелерінің көп қызметтік сипаты. Талдағыштар туралы
морфологиялык білімді дамыту туралы
Павлов
ілімінің мөні.
Талдағыштар құрылысының схемасы (сенсорлық схемасы).
Көз мүшесі. Анализаторлардың шеткі өткізгіш және қыртыс
бөлімдері, олардың қызметтік бірлігі. Көз жанары және олардың
қабықшалары: фиброздық (талшықты), тамыры және торлы, олардың
құрылысы жөне атқаратын қызметінің мәні. Торкөз қабықшаның
рецептолық аппараты. Көз алмасының камералары. Көздің мөлдір
орталықтары: сулы, ылғал, әйнек дене. Көздің аккомодациялық
аппараты. Көздің қосымша аппараттары: бұлшық еттер, кірпіктер,
коньюктива және көз жас безі аппараты. Көз жанарының тамырлары
мен жүйкесі. Көз аппаратының жолдары.
Есту мүшесі. Сыртқы құлақ. Құлақ қалқаны, сыртқы дыбыс жолы,
дабыл жарғағы. Ортаңғы құлақ: дабыл қуысы, дыбыс сүйектері, дыбыс
түтігі, емізік сүйектің ұялары. Ішкі қүлақ: сүйек және жарғақ иірімдері.
Вестибулярлы аппарат, вестибуляр анализатордың рецепторлары,
өткізгіш жолдары жөне орталықтары. Спортшылардың қозғалысына
вестибуляр аппаратының тигізетін маңызы. Дыбыс өткізетін жөне
дыбыс қабылдайтын аппараттар. Спиральді мүшелер. Дыбыс қабылдау
механизмі. Естілетін аппарат жолдары: рецепторлары, өткізгіш
жолдары, қыртыс жөне қыртыс асты есту анализаторлардың
орталықтары.
Иіс сезу мүшесі. Мұрын құрылыстарының тыныс алу жөне иіс
бөлімдері. Иіс сезу жүйке және оның шеткі аппараты. Иіс сезу
рецепторлары, өткізгіш жолдары, қыртыс асты жөне қыртыс
орталықтары.
Дәм сезу мүшесі. Тілдің шығыршықты қабықшасы, тілдің дөм сезу
бүрлері, олардың орналасулары. Дәм сезу анализаторлардың
рецепторлары, өткізгіш жолдары жөне орталығы.
Денеің жалпы сыртқы қабаты. Тері, оның құрылысы, атқаратын
қызметі. Эпидермис, нағыз тері (дерма). Тері астырғы қабаты. Терінің
қосымшалары: шаш, тырнақ жөне май шығару бездері. Терінің қан
тамырлары. Тері рецепторлары, олардың қыртыс асты жене қыртыс
орталықтары.
13. Жас шамасының морфологиясы
Жас шамасы морфологиясын анықтау. Жас шамасы
морфологиясының педагогикамен, теория және дене тәрбиесімен,
медицинамен, антропогенетика, экология жөне басқа ғылымдармен
тығыз байланысы.
Жас шамасы морфологиясының міндеттері. Зерттеу әдістері.
Материалдардың бірінші статикалық баптау.
Жас шамасы
морфологияны топтастыру. Онтогенездік негізгі кезендері және оның
морфологиялық сипаттамасы.
Организмнің өсуі мен дамуының негізгі зандылыктары:
эндогендік, кезенді біртіндеп қайталаушылық. Жас шамасын дәуірлеу.
Биологиялық жас шамасы туралы түсінік. Биологиялық жас шамасының
бағалық көрсеткіштері мен нормативті таблицалар. Жыныстық
жағынан жетілу және оның көп қызметтік сипаттамасы. Tic жас. Сүйек
жас. Дене өлшемдерінің жас өзгерістері. Жыныс пісіп жетілуі және
оның морфофункциональды сипаты. Ұл мен қыздың жыныстық
жағынан жетілу ерекшеліктері. Организмнің даму, өсу, акцелерация
және онтогенез факторлары. Биология жастың жеке (локальды)
көрсеткіштері. Тірек- қимыл аппараттың: суйек жүйенің, сүйектер
байланыстардың және бұлшық ет жүйенің жас шамасы ерекшеліктері.
Ішкі мүшелердің, жүрек тамырлардың және жүйке жүйенің жас шамасы
ерекшеліктері. Ішкі секрециялық бездердің жас шамасы ерекшеліктері.
Биологиялык жас шамасы, қозғалыстағы жас шамасы және дене
құрылысы қасиеттері. Жыныс жағынан жетілу мерзімін бақылау, дене
мөлшері және қозғаушы сапалардың дамуы.
