Аяқтың морфокинезиялық
талдауы. Дене тәрбиесі сабақтарында
және спортпен айналысқанда орындалатын аяқтың негізгі
қимылдары. Аяқпен локомоторлық функциясын, рессорлық және
тіректік қозғалыстарын жүргізгенде қозғалыс аппаратының жұмысы.
Дененің ерекше қалыптарында (аяқтың ұшымен көтерілгенде,
отырғанда және т.б.) секіргенде, аяқпен соққы бергенде тірек-қимыл,
аппаратының қызметтік сипаттамасы.
Дененің әртүрлі жағдайындағы ішкі мүшелердің, (көк еттің) және
ішкі мүшелердің араласуы. Оны зерттеу әдістері. Кейбір гимнастикалық
жаттығулар негізінде (буынға тұру) көк еттің араласуы. Көк еттің
араласуының спортшы квалификациясына қатысты болуы. Кеңістіктегі
дене жағдайының өзгеруіне байланысты спортшы жаттығуларды
орындағанда асқазанның, тоқ ішектің, бауырдың, өттің, бүйректердің,
бүйрек тостағаншықтардың, несепағарлардың, жатырдың және жатыр
түтікшелерінің араласулары. Адам қозғалысы негізіндегі ішкі
мүшелердің араласуының жалпы зандылықтары.
7. Жеке динамикалық тәнтану
Дене қалыптары мен тұрмыстық тәнтанулық сипаттамасы.
Дене қалыптардың классификациясы. Адам денесінің жоғарғы
және төменгі қалыптағы кезіндегі сыртқы күштердің әсері. Дене
қалыптары: тұру, буынға тұру, тік қолмен асылу, бүгілген қолмен
асылу, шалқая асылу, аяқ басымен асылу, бүгілген аяқпен асылу,
қоссырыққа тірену, гимнастикалық көпір.
Дененің үдемелі қозғалыстардағы
тәнтанулық сипаты.
Қозғалыстардың квалификациясы және жалпы сипаттамасы. Жүріс -
дененің тірек ауданының серпілген күрделі, локомоторлық, үдемелі
циклдық қозғалыс. Тірексіз кезінде бұлшық еттер жұмыстардың
ерекшеліктері. Жүру кезіндегі қол мен аяқтардың үйлестіру қиысқан
қозғалыстары.
Жүрудің алуан түрлері: аяқты бүгіл жүгіру, спортгық жүру,
қарсылықты жеңіп жүру, сөтімен жоғары жөне төмен жүру, аяқтың
ұшымен жүру. Жүрудің фазалары, кезендері, дөуірі. Жай, бір жөне екі
кадам. Жүру кезінде адам денесіне эсер ететін сыртқы және ішкі
күштер. Жүруге дененің жалпы ауырлық орталығының орын
ауыстыруы. Жүрудің әр кезеңіндегі тірек- қимыл аппаратының жұмысы.
Жүгіру мен жүрудің ара қашықтықтары. Жүгірудің фазалары.
Жүгіруде жеке фазалары мен кезендерінде дене тұрақтылығының
сипаты.
Түрган орыннан секіру
. Секіру кезіндегі қозғалыстың негізгі
фазалары. Секірудің әрбір кезеңдерінде организмге әрекет етуінің
сыртқы жөне ішкі күштердің сипаттамасы. Секірудің дененің жалпы
ауырлық орталығының орналасқан жері және оның орын ауыстыру
қисығы. Секірудің әрбір кезендерінде тірек-қимыл аппаратының
жұмысы және дененің жеке бөлшектерінің қалыптары. Ұзындыққа
секіру кезіндегі тыныс алу. Секіру кезіндегі қозғалыстарда қимыл
аппаратқа, ішкі мүшелерге қимыл үйлесіміне өрекет ету.
Айналдыру қозғалысының төнтанулық сипаттамасы. Айналдыру
қозғалысының жалпы сипаттамасы жөне оларды топтастыру. Сыртқы
және ішкі күштердің өзара әрекетінің ерекшеліктері. Айналдыру
қозғалысы кезіндегі адам денесінің инерциялық сәтін өзгерту.
Артқа шыр айналу (сальто)- еркін білік (ось) маңындағы дене
қозғалысы. Артқа шыр айналу кезіндегі қимылдың кезеңі мен сатысы.
Әр кезендегі жөне сатысындағы организмнің ішкі күштері мен ауырлық
күшінің сипаттамалары. Дененің жалпы ауырлық орталығы және оның
орын ауыстыруы. Әр қозғалыс қалыпта дене бөлшектерінің қалыптары
мен қозғалыс аппаратының жұмысы. Артқа шыр айналу негізіндегі
тыныс алу. Айналдыру қозғалыстарының организмге ықпалы.
8. Ішкі мүшелер
Ішкі мүшелердің жалпы сипаттамасы, олардың атқаратын
қызметтері. Ішкі мүшелердің топтастырылуы. Түтікті мүшелердің
қабырғаларының жалпы құрылыстары: кілегейлі, бұлшық етті, сірі және
адвентициялық қабаттары. Кілегейлі қабатындағы лимфалық
құрылыстары және олардың маңызы. Бұлшық етті қабаттары.
Перистальтиканың механизмі. Сірі қабатының висцеральдік жене
париетальдік жапырақтары. Паренхиматоздық мүшелердің құрылысы,
олардың сегменттерге және бөлшектерге бөлінуі. Паренхиматоздық
және түтікті мүшелердің қанмен қамтамасыз ету және жүйкелендірілуі.
Ішкі мүшелердің дамуы.
Ac
қорыту жүйесі. Ac қорыту жүйесі мүшелерінің жалпы
сипаттамасы және атқаратын қызметі. Ішкі мүшелердің
топтастырьшуы. Құрылыс және тутікті мүшелердің қабырғалардың
құрылысы: кілегейлі, бүлшық етті, сірі немесе адвентициялық
қабаттары. Кілегейлі қабатының лимфойдтық (сарысу) құрылыстары
және олардың маңызы. Бұлшык ет қабатының талшықтары
перистальтиканың механизмі. Сірі қабатының висцералдік және
париетальдік
жапырақтары.
Паренхиматоздық
мүшелердің
құрылыстары, олардың сегменттерге және кіші бөлшектерге бөлінуі.
Түтікті және паренхиматоздық мүшелердің қанмен қамтамасыз етуі
және жүйкеленуі. Ішкі мүшелердің дамуы.
Ауыз қуысы. Ауыздың кіреберіс қуысы: ауыз саңсауы, кіреберіс
бөлігінің қабырғасы.
Тістер. Сүтті және тұрақты тістер, олардың құрылысы, негізгі ауыз
қуысы, оның қабырғалары.
Тіл. Жүмсақ тандай. Сілекей бездері.
Жұтқыншақ оның құрылысы, орналасу жағдайы. Жұтқыншақ
бөлшектерінің атқаратын қызметтері. Жұтқыншактың лимфойдық
сақинасы оның бездерінің атқаратын қызметі. Жұту қызметінің
механизмі. Жұтқыншақ бұлшық еттері.
Өңеш. Оның бөлшектері. Орналасу жағдайы, құрылысы.
Асқазан, пішіні, орналасу жағдайы. Асқазанның бездері, асқазан
қабырғасының құрылысы.
Жіңішке ішектер, бөліктері, орналасу жағдайы, қатпарлары,
бүрлері, ішек бездері. Жіңішке ішектегі заттарды соратын
механизмдер.
Тоқ ішек. Оның бөліктері, орналасу жағдайы. Тоқ ішектің
қабырғасының құрылысы. Ток ішектің жіңішке ішектен морфологиялық
айырмашылығы. Тік ішек құрылысының ерекшеліктері.
Бауыр. Орналасуы және адам денесінің сыртқы қабатында
жобалануы. Бауырдын сыртқы құрылысы: сыртқы қабаты, шеттері,
бөліктері, қақпасы мен байламдары. Бауырдың ішкі құрылысы.
Бауырдың қан айналымының ерекшеліктері. Бауырдың сегменттері.
Бауырдың негізгі бөлшегі. Өт кабы, оның құрылысы, орналасу жағдайы
мен атқаратын қызметі.
