201
Күрделі мәселені шешуде мәселені талқылау іскерлігі үлкен маңызға ие.
Бастауыш математика оқтыу методикасына тиісті қолданбаларда мәселені
талқылаудың анлитикалық және синтетикалық тәсілдері қаралады.
Мәселенің синтетикалық талқылауы дегенде, пікірлердің сондай дамуы
түсініледі. Мұнда екі сан мәліметін біріктірудің нәтижесінде бұл
мәлеметтерден нені білу мүмкін екені анықталады. Содан соң жаңа топталған
мәліметпен бірге басқа мәліметтердің бірлестігіне өтіледі және мәселе
сұрағына жауап тапқанға дейін сол жұмыс жалғастырылады.
Мәселе талқылауының анлитикалық тәсілі сондай пікірлердің тізбегінен
тұрады, бұл тізбек басында мәселеде берілген сұрақ тұрады. Мәселе
сұрағына жауап табу үшін қажетті мәлеметтер таңдалады. Бұл мәлеметтерді
басқа мәлеметтерден пайдаланып табу мүмкін.
5. Шешуді орындау. Оны оқытушының табалына сай түрде
ресмилендіру және мәселенің сұрағына жауап беру іскерлігі. Қарапайым
материалдардан бастаймыз. Қарапайым мәселені арифметикалық тәсілмен
де алгебралық тәсілмен шешу мүмкін. Осы орайда мәселелерді
арифметикалық тәсілмен шешу жөнінде ғана сөз болады, мәселені
алгебралық тәсілде шешу кейіндеу жеке қарастырылады.
6. Мәселенің шешімін тексере алу іскерлігі. Мәселінің шешімін
тексеру төмендегі тәсілдерде қолданылады:
а) алынған жауап пен мәселенің шартының арасына сәйкестік орнату;
ә) теріс мәселе түзу және шешу;
б) мәселені басқа тәсілдермен шешу;
в) жауаптың шекраларын анықтау ( жауапты шамалау);
г) графикалық тексеру.
7. Мәселелердің үстінде жұмыс алып баруда белгісіз және белгілеу
енгізу іскерлігі.
Мәселелер үстінде жұмыс жүргізу жоспары
1
Мәселені оқып шық, мәселеде не жайлы сөз болғанын өзің елестетіп
көр.
2
Мәселеде не белгілі және нені табу қажет екенін анықтап ал. Егер
мәселенің мәтінін түсіну қиын болса, оны қысқаша жаз (немесе мәселеге
қатысты сызба дайында).
3
Қысқа жазу бойынша әрбір сан нені көрсетуін түсіндір және мәселенің
сұрағын қайтала.
4
Ойлап көп, мәселенің сұрағына бірден жауап беру мүмкін бе, егер
мүмкін болмаса неге? Мәселені шешу жоспарын түз.
5
Шешуді орында және жауабын жаз.
6
Өз шешімінің дұрыс екенін тексеріп көр.
7
Өзеңе қызық сұрақтар беріп көр және оларға жауап бер.
202
Мұнда шебер оқытушылар жұмыстарында оқушыларды өзіндік
тұрғыдан мәселелер шешуге үйретудің бірнеше басқышын бөліп көрсету
мүмкін:
1-басқыш. Мәселе оқытушының бағыттаушы сұрақтары бойынша
шешіледі және бұл шешім тақта мен дәптерлерде бір уақытта орындалады.
2-басқыш. Мәселенің шарты оқытушының басшылығында талқыланады
және шешу жоспары түзіледі. Шешімнің өзі тақтаға жазылмайды, ауызша
айтылмайды да, ал оқушылар оны өзіндік тұрығыдан орындайды.
3-басқыш. Мәселені оқытушының ешбір көмегінсіз шешу.
Оқушыларда мәселелерді шешу іскерлігін қалыптастыруда
шығармашылық сипаттағы жаттығулардың да үлкен маңызы бар. Бұған
төмендегілер жатады:
1.Мәселелерді түрлі тәсілдермен шешу.
2.Проблемалы сипаттағы мәселелерді шешу.
3.Мәселелер түзу және оларды ауыстыруға қатысты тапсырмалар.
Соңында айта кеткен жөн, математикалық мәселенің үстінде жұмыс
жүргізу барысында мына нәрсеге ұмытылу керек, яғни, әрбір мәселе балалар
үшін білмнің көзі болсын. Бұл үшін оқушының назарын мәселенің шартынан
санасы мен білу қабілеттерін нығайтатын деңгейде көбірек мәліметтерді
бағыттау керек.
Бақылау үшін сұрақтар мен тапсырмалар
1. Математикалық мәселелерді шешудің орны мен маңызы неден
тұрады?
2. Оқытушылар мәселелерді шешуде қандай біліктіліктерді иелеуі
керек?
3. Мәселелерді шешу басқыштарын талқыла.
27-§. “Ондық” тақырыбында мәселелердің үстінде жұмыс жүргізу
методикасы.
1. Қосынды мен қалдықты табуға қатысты мәселелер. Мұндай
мәселелердің үстінде жұмыс жүргізу математикадан бірніші сабақтарда
басталады және басында практикалық жаттығулар сипатында болады. Бұл
жаттығулардың орындалуында балалар айналадағы реал предметтермен
жұмыс көріп, жиындардың үстінде, бұл жиындарды біріктіруге немесе
берілген жиынтықтан оның бөлігін ажыратуға тиісті амалдарды орындайды.
Бұлар осы көріністегі жаттығулар:
“3 шеңбер қой. Олардың жанына бір шағын шеңберді сырып қой.
Шығын шеңбер нешеу болды?”, “5 шөп қой. Екі шөпті ары сырып қой. Неше
шөп қалды?” тағы басқалар. Балалар предметтермен орындалатын
практикалық жұмыстардан жайлап суреттері бейнеленген предметтердің
жиындары үстінде жұмыс көруге өткізіледі.
Мәселенің өзімен және оның құрамдық элементтерімен балаларды
таныстыру оқыту процессіндегі ең негізгі және өте жауапкершілікті басқыш
203
болып табылады. Кейінгі сабқтарда мәселені бастапқы анализдеуде
оқушылармен сұрақ-жауап негізінде жүзеге асыру мақсатқа сай болмақ.
2. Санды бірнеше бірлік арттыру және азайтуға тиіст
мәселелер.
Санды бірнеше бірлік арттыру (азайтуға) қатысты мәселелердің жиыны
және қалдықты табуға қатысты мәселелерден кейін енгізіледі. Бұл түрдегі
қарапайым мәселелерді қарастыруға дайындық оларды енгізуден біраз алдын
басталады. Бұл жұмыс осы қатынастарын орнатудан тұрады: егер
предметтердің берілген тобына бір немесе бірнеше предмет қосылса, бұл
алғашқы предметтредің санын арттырады, егер азайтсақ, бастапқы
предметтердің саны кемейеді.
Оқытудың алғашқы күнінен бастап, санды бірнеше бірлік арттыру
(азайтуға) қатысты қиын мәселелерді енгізуге дайындық жұмыстары
көріледі, мұндай мәселелерді предметтердің екі жиыны салыстырылады.
Практикалық жаттығуларды орындау барысында балалар предметтердің екі
жиыны элементтерінің арасындағы бір мәнді сәйкестік орнатуды үйреніп
алған болатын. Сондай-ақ салыстырылып жатқан жиндың қайберенде аз
екендігін анықтауды да үйренген болуы тиіс. Мәселелерді шешуде амал
таңдауға жәрдем беретін цифрлардан, одан соң мәселенің қысқа жазуынан
пайдалану тиіс.
“Бір шкаф тақтасында 6, екіншісенде біріншісіне қарағанда 3 артық кітап
бар. Екінші тақтада неше кітап бар?” Мәселенің қысқа жазуы төмендегі
көренесте болады:
I тақ. — 6 кітап II тақ. — ?, 3 кітап. Шешуі: 6 + 3 = 9
Жауабы: 9 кітап.
3. Айырманы салыстыруға қатысты мәселелер.
Бұл түрдегі мәселелермен таныстыру жұмысын алдымен санақ
материалдарын пайдаланып, жүзеге асыру ұсынылады. Оқушылар жұмысын
өзіндік тұрғыдан орындаса, жұмыстың нәтижесін тексеру оңай болады.
Өзіндік жұмыстарды нәтижелі ұйымдастыруға практикалық жұмыстар
өткізуге жәрдем береді. Мысалы, оқытушы оқушыларға 6 торкөзді бір
сызық (немесе кесте) сызуды және оның жанына басқа 4 торкөзді сызық
(немесе кестені) сызуды айтады.
Мәселені шешуде (сондай-ақ, дидактикалық материалдар мен
суреттермен жұмыс естеуде) оқушылар айырманы (қалдықты) тікелей
предметтрді санау жолымен табады. Өйткені сурет предметтрдең санын
бейнелеумен практикада шешемен шығарып қояды. Төмендегі мәселе
берілсін. “Бір құтыда 10, екінші құтыда 10 қарындаш бар. Бірінші құтыда
екінші құтыға қарағанда қанша қарындаш артық қарындаш бар?”
I — 10 қ.
Достарыңызбен бөлісу: |
