195
7. Мәселені басқа тәсілмен шешу.
8. Мәселенің шешімін тексеру.
9. Мәселе бойынша дифференционал (әрбір жағдай немесе оқушыға
сәйкес) жұмыс жүгізу тағы басқалар.
Жаттығулар үстінде жұмыс алып бару методикасының жалпы
сипаттамасы
Цифрлы сандар мен нөл арифметикасын үйрену, бағдарламаға орай
мақсатқа бағытталған жүйеге негізделеді, яғни оларды шешу аталмыш
курстың негізгі ұғымдарын қалыптастырумен байланысты болады.
Теориялық мәселелер жаттығуларды шешу барысында практикалық
маңызды иелейді. Мұнымен жаттығулар теория мен практиканы өзара
байланыстыратын тізбек міндетін атқарады. Жаттығуларды пайдалану
оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруға
қызмет етіп, оларға “сан”,
“арифметикалық амал” сияқты абстракты ағымдар реал өмірден,
практикалық қызметтен алынғаны сенімін нығайтады.
Жаттығуларды шешу барысында оқушылар түсінігін кеңейтетін
факторлармен танысады. Мұнымен олардың ажырата білу санасы кеңейеді
және жаттығумен өмір (практика) арасында үздіксіз байланыс орнатады.
Жаттығуларды шешу оқушылардың ой тұрғыдан дамуына үлкен әсер
етіп, оларда талқылау, салыстыру, жалпыландыру және абстракты
ерекшелеуге дағдыларын қалыптастырады. Жаттығулардың тәрбиелік
маңызы да шексіз.
Жоғарыда айтып өткен міндеттер орындалса, жаттығулардың өздері де
тікелей үйрену объектісіне, сондай-ақ, оларды шешу қажетті дағдыларды
қалыптастыратын қаралға айналады.
1-тапсырма. Бастауыш сыныптар үшін математика бағдарламасына
сипаттама мәселені үйреніп, одан жаттығулар шешумен байланысты болған
бөлімдерін ажырату. Бұл мәтінді жаттығулармен салыстырып шық.
2-тапсырма. Бастауыш сыныптар үшін математика
қолданбасымен
танысып, мәтінді жаттығулардың негізгі элементтерін айт. Қандай жағдайда
“жаттығудың шешімі” ұғымын қолдануға болатынын түсіндір.
Балаларға бұл ұғымдардың мазмұнын қалай түсіндіру мүмкін.
Жаттығулырды шеше алумен қатар өзара байланысты болған және
үздіксіз байланған қатар жеке (арнаулы) дағдыларды өз ішіне алады, яғни
оларды төмендегідей етіп қайталау мүмкін:
1. Жаттығуды оқып шығып, оны түсіну, яғни әр ұғымның мағынасын
түсініп, онда бейнеленген жағдайды көз алдына елестетеу;
2. Жаттығудағы шарт пен сұрақ. Белгілі және
белгісіз заттарды ажырата
білу;
2. Жаттығудағы шарт пен сұрақ, берілген және ізденіп жатқан
мәліметтер арасындағы байланысты анықтай білу, яғни жаттығу мәтінін
талқылау және оның нәтижесіне қарай, жаттығуды шешу үшін
арифметикалық амалдарды таңдап алу;
196
4. Жаттығудың шешімі мен жауабын жаза білу.
Бұл дағдылар тұрақты түрде және мақсатты практика процессінде
төмендегі басқыштарда қалыптасады:
1. Дайындық жұмыстары.
2. Жаттығудың мәтінін түсіндіру жұмыстары.
3. Жаттығуды балқылау, оны шешу жолын іздеу және
шешу жоспарын
түзу.
4. Шешу мен жауапты жазу.
5. Жаттығу шешілген соң, оның үстінде жұмыс алып бару.
Жаттығулардың әр басқышында оқытушы мәселенің мазмұны,
оқушылардың дайындық деңгейі, жаттығудың дидактикалық және тәрбиелік
сонымен қатар басқа да бірнеше факторлар көзделіп, шешудің түрлі
методикалық тәсілдерін пайдаланды.
Мәселе ұғымымен таныстыруға тиісті дайындық жұмыстары
Суреттен пайдаланып, мәселені шеш:
8. Схемаға негізделіп кестені толтыр. Орта Азиялық математик ғалымның атын
тап:
197
Бұл басқышта “мәселе” ұғымы қолданылғаны жөн. Дайындық
кезеңіндегі жұсмсытан мақсат — балаларға реал өмірде болып жатқан
жағдайларды математикалық символдардың тіліне өткізу мүмкіндігін
аңғартудан тұрады. Бұл жағдайда суреттердің көмегімен мәселелер түзуінің
қажеті жоқ. Ең тиімдісі шағын әңгіме баяндалған жағдайды балалардың
математикалық белгілермен дәптерге жазып алу мүмкіндегі болуы керек.
Әңгіме үшін ҳ + ҳ = ҳ немесе ҳ – ҳ = ҳ. Схема формасындағы жазулар
көрсеткіш (жолдама) қызметін атқаруы мүмкін. Бұл формалардың ішіне
балаларға тиісті сюжеттегі цифрларды (сандарды) қояады (жазады). Мысалы,
“екі сурет берілген— мына сурет бойынша нені түзген әңгімеге назар
аударыңдар”.
1. “Алшаның бір бұтағында 3 дана алша, ал басқа бұтағында 1 дана
алша бар еді, әр екі бұтақтағы алшалардың саны 4-еуден екен”. Бұл
әңгімені
жазып алу үшін қандай форманы пайдалану мүмкін? (біріншісі 3 + 1=4).
2. “Алшаның бұтағында 4 дана алша бар. Соның береуін кесіп алды,
бұтақта енді 3 дана алша қалды”. Бұл әңгімені математикалық белгілермен
қай формада жазып алу мүмкін? (4 – 1 =3).
3. “Бір бұтақта бір дана алша бар еді. Екінші бұтағында одан 2 дана көп
еді”. Есептеп шық, екінші бұтақта неше алша бар екен? (1 + 2 = 3).
4. “Бір бұтақта 3 дана алша бар еді. Ал екіншісінде одан 2 алша аз” —
екінші бұтақта қанша алша бар екен? (3 – 2 = 1). Балалар жайлап осындай
шағын әңгімелер түзуге кіріседі. Схемалық форма олар үшін жолдама болып
қызмет етеді. Дайындық басқышында төмендегі тапсырмадан (мәселеден) де
пайдалануға болады: “Құстың ұясында 6 шымшық бар. Оларға тағы бір топ
шымшықтар келіп қосылған соң, құстардың саны 9 болды. “Ұяға қанша құс
келіп қонды?”. Балалар жаттығу барысында ұсыныс тақтасында 6 құстың
суретін теріп қояды. Олардың саны 9-ға жеткенге дейін құстардың суретін
қосып тереді. (Әркез бір данадан қосып баруы мүмкін). Сосын үйге келіп,
қосылған құстардың санын көрсетеді.
Көрнекілік құралдардың көмегімен жағдайды балалар түсініп алуға,
кейінірек сол мазмұндағы мәселені шешуді әрекет жолын дұрыс
таңдауға
фактор болады. Бұл басқышта арифметикалық амалдарды таңдау туралы
мәселелерді көрсету де мақсатқа сай емес, өйткіні шешім құстарды санап
шығу жолымен шешіледі.
Оқушылар мынадай тапсырмаларды орындайды: “Үстелдің үстінде 4 есе
бар. Стакандардың саны одан 2 көп. Үстелдің үстінде қанша
стаканның бар
екенін көрсет”.
Балалар үлгі тақтасына 4 үстіне қояды. Ал төменгі жағына тағы 2
стаканды қояды. Сосын үстелде неше стаканның бар екенін көрсетеді.
Дайындық басқышында көрнекі құралдарды кеңінен пайдалану балалардың
есептеу дағдыларын нығайтуға қызмет етеді.
Мәселе 1. Оқушыларды мәселе түсінігімен таныстыруға дайындау
мақсатында мәселелер оқулығындағы суреттердің негізінде әңгіме түз.
