5.
Айцыил гүлділер қандалаларыиың энтомофагтары. Еуридема
туысына жататын қандалалардың табиғи жаулары айтарлықтай көп
емес. Зиянды бақашық қандала сияқты бүлардың да ересектерінде
фазия
шыбыны
паразиттік
тіршілік
етеді.
Бірақ
оларда
қандалаларды
залалдау
дәрежесі
3-5%
-дан
аспайды.
Қандалалардың жаппай өсіп - өнуін көбіне жүмыртқа жегіштер
тежеп
отырады.
Олардың
жұмырталарын
өте
мамандалған
жұмыртқа жегіш
-триссолкус симони
залалдайды. Ресейдің оңтүстік
аудандарында айқыш гүлділер қандалалары жылына 3 үрпақ беріп
өсіп-өнсе, ал олардың паразиті
симони
жылына сегіз үрпаққа дейін
береді. Паразит ересек сатысында қыстайды. Негізінен үрықтанған
аналықтары даладагы өсімдік қалдықтарының астында, ширатылып
қурап қалган жапырақтардың арасында және ағаш қабықтары
астында қыстап шыгады. Триссолкустың дамуы қандалалардың бір
түрі әшекейлі қандаланың дамуына синхронды болып келеді.
Көктемде паразиттің аналықтары қандалардың арамшөптерге және
айқыш
гүлділерге
салған
жұмыртқаларына
өздерінің
жүмыртқаларын
салады.
Қандаланың
бір
ұрпагының
даму
мерзімінде паразит екі үрпақ береді.
Триссолкустың
келесі
үрпақтары иесінікі сияқты кауданды қырыққабат егісінде өсіп -
өнеді. Сөйтіп
паразиттің сан
мөлшері тез көбейеді.
Егер
қандалалардың екінші үрпагының жүмыртқалау кезеңінің алдында
триссолкустың әрекеті онша айтарлықтай дәрежеде болмаса, ал
қандалалардың
үшінші үрпағының
жүмыртқалау
кезеңінің
басында, ол жүмыртқалардыц 80-90% залалдайды. Қандалалардың
сан мөлшерінің азаюындағы паразиттердің рөлін олардың сол
зиянкестердің жүмыртқалары мен ересектерін залалдау дәрежесі
бойынша анықтайды. Қандалалардың жүмыртқалау динамикасын
жэне жүмыртқаларды паразиттердің залалдау дәрежесін бақылау
үшін әрбір мөлтектен 100 өсімдік тексеріледі. Онда өсімдіктерде
кездесетін жұмырткалардың барлығы есепке алынады және
жүмыртқалардың
паразиттермен залалдану дәрежесін анықтау
үшін, сонымен қатар олардан паразиттердің ересекгерін шығару
үшін біраз жүмыртқаларды жинап алый, зертханада сақтайды. Бұл
152
қандалалардың
зиянды
бақашықтан
және
қалқаншалылар
тұқымдасының баска түрлерінен айырмашылыгы олардың ішінде
паразиті бар жұмыртқаларын сауларынан ажырату өте қиын.
Сондықтан паразиттердің бар жоғын анықтау үшін жүмыртқаларды
жару керек немесе олардан паразиттердің ересектерін шыгару керек
болады. Жүмыртқа жегілерді шыгару үшін егіс даласында жиналган
жүмыртқаларды мөлтектер бойынша жеке пробиркаларда сақтайды.
Одан соң күн сайын пробиркаларды тексеріп, жүмыртқалардан
шыққан дернәсілдермен паразиттің ересектерін есепке алып
отырады.
Ересек
қандалалардың
паразиттермен
залалдану
дәрежесін анықтау үшін олардың ішін жарып көреді. Әрбір
үрпақтан кандалаларды екі рет жинайды олардың жаппай қанаттану
кезінде және бірінші жпнаудан 10-15 күн өткен соң паразиттердің
ересектерін шыгару үшін қандалалардың қорегі ретінде садок ішіне
кырыккабаттың жапырақтарын салады. Паразиттердің дернәсілі мен
піллэларын садоктан екі-үш күнде бір рет алып түрады.
6.
Картоп
зиянкестерінің
энтомофагтары.
Колорадо
қоңызының 50-ден аса жергілікті, соның ішінде негізінен көп
қоректі энтомофагтар табылган. Оларга жыртқыш кандалалар,
барылдақ қоңыздар, кан қызы коңыздар, алтынкөздер және
қүмырсқалар жатады. Түрі, саны жағынан және тиімділігі жағынан
алдьщгы орынды барылдақ коңыздар алады.
Кең таралған ірі далалык әсем
Calosoma denticola Oell.,
алты
нүктелі
Calosoma auropunctata, Broscus cephalifes L.,
қызыл аякты
Carabus cancellatus HI,
барылдақ зиянкестің дернәсілдері және
ересек коцыздарымен қоректенеді. Ал птеростих
Pterostichus
cupreus L., P.serieus F.-W -
жоғары жастагы дернэсілдер жэне
қуыршақтарды;
торт
дакты
Bemdion
quadrimaculatum
L.,
жылтырауық
B.Lampras
Herb, жэне бір жастагы дернәсілдерді
қүртады.
Қан қызы коңыздары көбінесе Колорадо қоңызының
жұмыртқаларын жояды. Солардың ішінде картоп егістігінде жиі
кездесетіндері-жеті нүктелі кан кызы коңызы, өзгермелі -
Adonia
variegate Goese.,
13-нүктелі
Hipodamia tredecimpunctata
Propylaea
quatuor decimpunctata L.,
жэне баскалар. Алтынкөздің бір және екі
жастагы
дернәсілдері
жұмырткаларымен,
жогары
жастағы
дернәсілдер 2-3 жастагы зиянкес дернэсілдерімен қоректенеді.
Әдетте,
кездесетіндері:
кәдімгі,
меруерт
реңді
алтынкөздер
(сурет-6).
153
Сурет-6. Меруерт реңді алтынкөз- Ch. Perla L.
Қыстап шыққан Колорадо қоңыздарына тыгыздығы 4 дарақ 1м2
болганда, қарсы 120-160 мың дарақ 1 гектарга екі жастагы алтынкөз
дернәсілдері жіберілгенде змянкес жұмыртқаның 80% жойылып,
өнім толықтай сақталған (Бондаренко бойынша, 1986.).
Жыртқыш қандалалардың ішінде жиі кездесетіндері:
Nabis
puntatus Cos., N. pseudopherus Rem., Orius niger Wcilff.
т.б. паразит
нематодтардан маңыздысы
Hexamermeris albicans Sieb.
Кейбір
ошақтарда Колорадо қоцызы дернәсілдері
мен ересектерінің
игерілуі
60-100%
жеткен.
Нематодтың
аналықтары
каргоп
өсімдігіне ауысып, жүмыртқа саны тек ылғалды ауа райы
жағдайында өтеді.
Нематод жұмыртқаларынан
суспензиясын
өсімдікке бүріккенде Киев облысы, Гребенки ауылы жағдайында
Колорадо қоңызының дернәсілдерінің 99.8% игерілгендігі байқалган
(Дядечко Н.П. және басқалар,1975).
Колорадо
коңызының
отанынан
экелінген
жыртқыш
кандалалар: периллус
Per Ulus bioculatus Ғ.,
және подизус
Podisus
maculiventris Say.,
сынақ кезінде жақсы биологиялық тиімділік
көрсеткен. Қазіргі кезде бұлар Украинада картон егістігінде
қолданылуда.
Бақылау сурақтары:
1. Колорадо қоңызының жыртқыш қандалалары?.
2. Жыртқыш қандалалардың ішінде жиі кездесетіндері.?
3. Айқышгүлділер қандалалары энтомофагтарының неше түрі
кездеседі?
4. Сирфус туысына жататын ызылдак қоңыз дернәсіл фазасы
кезінде қалай тіршілік етеді?.
154
5. Қырыққабат бітесін жыргқыштарын көптеген түрлері жеп
қүртады оларды атаңыз?.
6.
Қырыққабат
шыбындарының
энтомофагтары
жаргақ
қанаттылар мен қатты қанаттылар тобына жатады олардың
негізгілерін атаңыз?.
7. Қырықкабат қоңыр көбелегінде паразиттік тіршілік ететін
бөжектердің қанша түрі залалдайды?.
155
|
