ІІ. АКТИВТЕРДІ БАСҚАРУ КОЭФФИЦИЕНТТЕРІ

ІІІ. АКТИВТЕР САПАСЫНЫҢ КОЭФФИЦИЕНТТЕРІ

1. 
   К _{мезеттік өтімдіктері}
   

2. К _{ағымдағы өтімдік}

3. К _{ұзақ мерзімдік өтімдік}

4. К _{активтерді пайдалану тиімділігі}

5. К _{несиелер үшін депозиттер базасын пайдалану}

7. К _{1 қарыз алушыға немесе қарыз алушылар тобына ең жоғары тәуекел}

8. К _{ірі несиелердің (тәуекелдердің) ең жоғары көлемі}

4.Салымдарды сақ­таудың орта мер­­зімі/С _{күн­дер­мен есептегендегі} =

1. 
   К _{активтердің ба­за­лық пайдалылығы}
   

2. К _{активтердің кірістілігі (РОА)}

7. К _{нақты пайыз­дық маржалар}

9. Активтерге пайда:

10. Меншікті капиталға пайда:

5. К_{1 қарыз алушыға ең жоғары мөлшері} = (шекті көлемі 0,25) – (0,50 меншікті капитал);

1997 ЖЫЛДЫҢ 23 МАМЫРЫНДА ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ БЕКІТКЕН КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ҮШІН МӘЖБҮРЛЕУ НОРМАТИВТЕРІ

2. Сатып алынған акциялар белгіленгеннен төмен емес баға бойынша жүргізілгенде және мұндай сатып алу пру­ден­ци­ал­дық нормативтердің бұзылуына әкелмейтін болғанда, банк акционерлерден меншікті акцияларын сатып ала ала­д­ы­.

Шоттар (3001+3025-3002, 3003, 3026, 3027. қосымша ка­питал – 3101, қорлар, резервтер – 3510, материалдық емес активтер – 1659, шығындар - 3599)

Шоттар (3540, 3560, 1465, 2402)

8 - ТАРАУ. БАНКТІК МЕНЕДЖМЕНТ

Менеджмент – ұйымдастыру мен басқарудың неғұр­лым тиімді жүйесі туралы ғылым.

Банктік менеджмент – клиенттердің қаржылық да­му­ы­на неғұрлым қолайлы жағдай жасау мақсатында алуан түр­лі банк қызметтерін көрсету мен операциялар жасау жә­не жаңа нарықтар қалыптастыру үшін банктің, жекелеген орындаушылардың мүдделеріне әсер ету процесі болып табылады.

Басқару қатынасы менеджмент предметі болып саналады. Банкті басқару қатынасы басқару процесіндегі жекелеген орындаушылардың тұрақты өзарабайланы­сы­ның неғұрлым күрделі кешенін білдіреді. Банк қызметін табысты жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасау – маңызды басқару қызметінің бірі болып саналады.

Банктік менеджменттің жоспарлау, ұйымдастыру, үй­лестіру, ынталандыру және бақылау сияқты қызметтері бөліп көрсетіледі.

Банк капиталын, оның ресурстарын басқару, активтер мен пассивтерді кешенді басқару әдістерін жасау банктік менеджменттің объектісі болып саналады.

Өз ісінің басқару субъектісін білуден, өз еңбегі мен ұжы­мды ұйымдастыра алудан, өзін-өзі шығарма­шылық­пен дамытуға қызығушылықтан, өзі айналысатын істің даму болашағын көре білуге қабілетті нақты ахуалды тек бағалай алатындықтан алға қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін оңтайлы шешім таба білетіндіктен тұратын адам факторы менеджменттің негізін құрайды.

Дамыған елдерде менеджмент өндіріс тиімділігін арт­ты­рудың маңызды факторларының қатарына жатқы­зы­ла­ды. Соңғы жылдары оған айрықша маңыз берілуде, өйт­кені менеджмент, қосымша капитал салуға жүгірместен, шығындарды салыстырмалы түрде азайту жағдайында жоғары түпкі нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Менеджменттің негізгі мақсаты – неғұрлым тиімді басқару жүйесін қолдану жолымен пайда алу болып саналады.

Пайда алуға ұмтылу – менеджменттің жаңғыз ғана мақ­саты емес. Қазіргі заманғы менеджменттегі әлеуметтік әдептің (этиканың) рөлі өсе түсуде, бұл, өз кезегінде қо­ғамдық қажеттілікті қанағаттандырудағы менеджмент қыз­ме­тіне екпін түсіруді білдіреді. Баюға, пайданың өсуіне ұм­ты­лу емес, қоғамға қажетті тауарлар мен қызметтер өн­ді­руді ұлғайту – кәсіпкерліктің әлеуметтік әдебін (этика­сын) анықтайтын жайлар, міне, осылар болып табылады. Соңғы жылдары оның мақсаттарына, сондай-ақ, онсыз адамдар өзі­нің мүмкіндігін толық түрде көрсетіп және толық қай­та­рыммен жұмыс істей алмайтын ұжымдардың әлеуметтік бағдарламаларын шешу жатқызылады.

Менеджмент ғылым ретінде, бүкіл қызмет аясы үшін ортақ болып саналатын келесідей қағидаларды сипаттайды:

• 
  нақты мақсаттарға жетуге басқару субъектісінің әрекетін бағыттау;
  
• 
  мақсаттың бірлігі, оған жету құралы мен нәти­же­сі;
  
• 
  өзіне жоспарлау, талдау, реттеу және бақылауды енгізетін басқару процесінің кешенділігі;
  
• 
  үздіксіздікті қамтамасыз ететін болашақ және ағымдағы жоспарлаудың біртұтастығы;
  
• 
  жүзеге асырудың маңызды факторы ретінде қабылданатын басқару шешімдерін бақылау;
  
• 
  бүкіл ұжымның және оның әрбір мүшесінің табысқа жетуі үшін шығармашылық белсенділікті материалдық және моралдық ынталандыру;
  
• 
  мүмкіндігін барынша жоғары түрде пайдалануға мүмкіндік беретін ұжымның әрбір мүшесіне жеке тұрғыдан келу;
  
• 
  әрбір қызметкердің өзінің біліктілігін арттыруға, қызмет аясында жаңа білім игеру мен тұрақты оқуға деген қызығушылығы;
  
• 
  ұжымдағы оң психологиялық ахуалға бағдарлану;
  
• 
  қызметтік және басқару міндеттерін шешуге мүм­кін­дік беретін басқарудың ұйымдық құрылы­мы­ның икемділігі.
  

Менеджменттің барлық қағидалары, мақсаттары мен міндеттері банктерге де тән болып саналады.

Банктік менеджментті тұтастай түрдегі «менедж­мент» түсінігінен жеке тұрғыда зерттеуге болмайды. «Ме­недж­мент» - бұл басқару жүйесі, басқаруға деген келістер, бұл – адам ойлары мен оның әрекеттерінің жиынтығы.

«Банктік менеджмент» - жетекшінің, жауапты қыз­мет­керлердің білім-біліктілігі мен шеберлігі арқылы қа­рас­тыру көзделеді.

Адам – басты тұлға.

Машықтанған – жетекші немесе жетекші – кәсіби ше­бердің дұрыс екендігін түсіну маңызды болып табылады.

Банк менеджері мынадай сапаларға ие болуы тиіс: өз ісін жетік білу; жоғары эрудиция; құзырлылық; клиент­термен сөйлесе білу; қабылданатын шешімдерге илану, мәдениет, әдеп.

Егер менеджмент сапасыз болатын болса, банктің жұмыс нәтижесі де нашар болады.

Банк қызметінде бір мезгілде, әріптестік сипатты білдіретін шарттық қатынас маңызды орын алады. Әріп­тестік қатынастарға сенім, өзаратиімділік, шешім қабылдау мен әрекет етудегі ұжымшылдық сияқты белгілер тән болып саналады.

Ол ең алдымен, келесілерден тұратын банкілік ме­недж­менттің өзіндік мақсаттарын айқындайды:

• 
  ақша нарығы жағдайындағы шаруашылық жүргі­зуші субъекті ретіндегі банктің тиімді жұмысын қамтамасыз ету;
  
• 
  несие беруші мен салымшы мүдделерінің сақ­та­луы мен банк сенімділігінің кепілі ретінде банк балансының өтімдігін қамтамасыз ету;
  
• 
  іскерлік байланыстардың ұзақтығы мен тұ­рақ­ты­лығын келістіретін, банк көрсететін қызметтердің көлеміне, құрылымына және сапасына деген клиент­тердің қажеттіліктерін жоғары деңгейде қанағаттандыру;
  
• 
  аталмыш ұжымның өндірістік, коммерциялық жә­не әлеуметтік проблемаларын табысты шешудің үй­лесімі;
  
• 
  олардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық жүзеге асыруға мүмкіндік беретін мамандарды даярлаудың, қайта даярлаудың және орналас­тыру­дың тиімді жүйесін жасау.
  

Сандық көрсеткіштердің банк қызметін басқарудың барлық аясына қатысы бар. Банк клиенттерінің саны мен олардың шоттары (есептері), депозиттер көлемі, несие салымдары, инвестициялар; банк жасайтын операциялар мен қызметтердің көлемі - міне, бұл жалпы қызмет нәтижелерін талдау мен бағалау үшін пайдаланылатын көрсеткіштердің кейбір тізімі ғана.

Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады. Бірінші топты банктің кірістер мен шығыстар көрсеткіштер құрайды. Банктің тиімділігін (рентабель­ді­лігін) басқару соның көмегімен жүзеге асырылады. Екінші топ қаражаттардың айналым жасау жылдамдығының, операцияларды жасауға жұмсалатын еңбек шығын­дары­ның, құжаттарды өңдеу жылдамдығының көрсеткіштерін қамтиды. Үшінші топқа банк көрсететін қызметтердің кө­лемі, құрылымы мен сапасы бойынша клиенттердің талап-тілектерін қанағаттандыру дәрежесінің көрсеткіштері кіреді. Бұған сондай-ақ іскерлік келіссөздердің конфи­ден­циал­дығы мен ақпараттардың сақталуын қамтамасыз ету­де­гі банктің қабілетін жатқызуға болады.

Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшелерінің кәсіби даярлықтарының дамуын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік мәселелерді шешу дәрежесін сипаттайды.

Банктік менеджменттің тағы бір ерекшелігі, салымдар мен депозиттер иегерлерінің мүдделерін қорғау мақ­са­тында мемлекет тарапынан банк қызметінің неғұрлым тез реттелетіндігімен байланысты.

Макро- және микро деңгейлердегі несие қатынасы мен ақша айналымы, ақша операцияларын орындау кезіндегі айтарлықтай тәуекелдің болуы сияқты басқару аясының аса кеңдігі, банк қызметін басқарудың тағы бір өзгешелігі болып саналады. Атап көрсетілген тәуекел ақша нарығы, яғни институттар қызметі үшін тән көптеген ішкі және сыртқы факторлардың күрделі әрекеттерінен туын­дай­ды. Сондықтан да банкте неғұрлым жауапты шешім­дер­ді ұжым болып қабылдау қағидасы қолданылады, несие берушілерді болуы мүмкін тәукелдерден қорғаудың алуан түрлі тәсілдері пайдаланылады, банктің негізгі кеңесі мен филиалы арасындағы несие операцияларын жасау саласын­дағы құқықтарды бөлу жүзеге асырылады.

Банктің күрделі операциялары адамдар арқылы ат­қа­ры­лады. Олар операцияларды басқарады, клиенттерге қыз­мет көрсетеді, ақша аударымдарының сенімділігіне жау­ап береді.

Банктер алуан түрлі қызметтер көрсетеді (әлемдік тәжірибеде – коммерциялық банктер 200-250-ге дейін қызмет түрлерін көрсетеді).

Банк қызметкерлері өте білікті болуы қажет, банктің ішінде және сыртында болып жатқандардың бүкілін (экономиканы, нарықты, заңдарды және т.б.) білуі тиіс.

­
Техникалық құрылым

­

Қосымша (көмекші) деңгей

Атап көрсетілген топтарға мыналар жатады:

Банк стратегиясын айқындайтын, басты идеяларды туғызатын Директорлар Кеңесі, банк Президенті және вице-президенттер.

Банктегі бүкіл қызметтер мен операцияларды, негізгі жұмыстарды орындайтын несие комитеті, депозиттік бөлім, қаржы бөлімі, аудит, бөлім бастықтары деңгейіндегі талдау бөлімі, бас мамандар.

Заңгер, психолог, социолог, бағдарламашы, мате­ма­тик, физик, геолог және ғылыми орталықтар банктің пози­ци­ясын күшейтеді, сапаға әсерін тигізеді.

Инспекторлар, бөлімдердің қызметкерлері, бухгел­тер­лер, кассирлер, техниктер, инкассаторлар және т.б. орын­да­ла­тын жұмыстың барлық түрлерін тексереді және құжат­тық түрде жүзеге асырады.

Процесс кезінде болашақтағы іс-әрекетті айқын­дай­тын банк саясаты жоспарлау банктік басқарудың неғұр­лым жауапты бөлігі болып саналады.

Нақты бір банктің даму тұжырымдамасын қалып­тас­тыру, соған сәйкес кезеңдерге арналған ағымдағы міндет­тер­ді белгілеу, оларды жүзеге асыру шараларын жасау, айтылған жұмыстардың құрамды бөлігі болып қатысады. Сондай-ақ несие, депозиттік, инвестициялық, пайыздық саясат – банк саясатының құрамды бөлігі болып саналады.

Коммерциялық банктердің экономикалық тұрғыдан не­гізделген банк саясатын қалыптастыруға көшуі: ұйым­дық, экономикалық, ақпараттық сияқты, тым болмағанда үш мәселені анықтап алуды талап етеді.

Ұйымдық мәселе, негізгі идеялардың пайда болуынан бастап, оларды нақтылы шаралар түрінде жүзеге асырғанға дейінгі жоспарлаумен, банк саясатының тетіктерін жасау­мен айналысатын бөлімдерді айқындап алуды болжайды.

Соған сәйкес саясат қалыптастыру кезіндегі банктік ме­неджмент аналитикалық жұмыстардың құрамды бөлігі бо­лып саналады. Банк ісіндегі маркетинг мыналарды білдіреді: аталмыш аймақтағы, сондай-ақ одан тысқары жер­лердегі көрсетілетін банк қызметтеріне деген сұраныс пен ұсынысты талдау; әртүрлі көрсетілетін қызметтерді (несие беру, инвестициялау, кеңестер беру, аударымдар арқылы есеп айырысуларды ұйымдастыру, лизингтік операцияларды жүргізу және т.б.) қанағаттандырудағы аталмыш банктің алатын орнына баға беру; тиісті опе­ра­цияларды әртүрлі банктердің жүзеге асыруына жұмсайтын шығындар мөлшерімен (нормасымен) салыстыру.

Банк бір мезгілде несие ресурстарының көлемі мен құрылымы, тиісті операцияларды жүргізуге жұмсалатын шығындар деңгейі, банктің техникалық жарақталуы, кадр­лар­дың біліктілігі көзқарасы тұрғысынан өзінің мүмкін­дік­терін зерделейді.

• 
  міндетті резервтерді құруды қамтамасыз ететін бө­лік­тен басқа, банкте кіріс әкелмейтін қаржы­лар­дың болуына жол бермеу;
  
• 
  банктің клиенттер алдындағы тиісті міндет­те­ме­ле­рін орындауы және активтік операцияларды да­мы­ту үшін қажетті несие ресурстарын іздестіруі;
  
• 
  банктің «арзан» ресурстарды тарту есебінен кірістер алуын қамтамасыз ету.
  

Банк жұмысының тиімділігін (рентабельіділігін) оның кірістері мен шығыстарын, несие беру мен инвес­ти­ци­ялардан алынған шекті кірістер мен тартылған қаржылар бойынша шектеуге кірмейтін шығындарды, қаржылық нә­ти­желердің тұрақтылығын қамтамасыз етуді, тәуекел шы­ғындарын бақылауды болжайды. Күдікті және шы­ғын­ды опе­рацияларды, банктің алатын пайда көлеміне әсерін ти­гі­зе­тін алыпсатарлық операциялардың себептерін тал­дау­ға айрықша назар аударылады.

Банк қызметіндегі тәуекелдерді басқару тәуекел – ме­недж­мент деп аталады. Банк қызметінде тәуекел әртүрлі опера­цияларды орындау кезінде қатысады: несиені қайтару жә­не ол үшін пайыздар төлеу тәуекелі, жабдықтаушының қаржыны уақытында алу тәуекелі, пайда алу тәуекелі, өтім­дік тәуекелі және т.б. Тәуекелсіз кәсіпкерлік те жоқ. Сон­дықтан да басты мәселе соларды басқара білу болып табылады. Тәуекелдерді басқару процесінде шешілетін бас­ты міндеттер мыналардан тұрады: а) тәуекелдің туын­дауы мүмкін жағдайларын тани білу; б) болжанатын шы­ғын­­ның ауқымын бағалау; в) алдын алу тәсілдерін немесе оның орнын толтыру көздерін табу. Тәуекелді басқару шы­ғын­дардың пайда болуының өткен барлық жағдай­ла­рын, атал­­мыш нақты клиент үшін олардың көрініс беру ықти­мал­дылығын болжау, болуы мүмкін шығынды алдын алу не­месе орнын толтыру тәсілдерін алдын ала негіздеуге құры­лады.

Менеджменттің мазмұнына сондай-ақ еңбек ұжымын басқару тұжырымдамасын жасау да кіреді. Шетел тәжі­ри­бе­сінде менеджменттің екі үлгісі бар:

• 
  жапон үлгісі банк қызметінің жоғары түпкі нәти­же­лерге жетуіндегі ұжымның рөлін тануға негіз­де­леді;
  
• 
  американдық үлгі – ұжымның бүкіл қызметінде шешуші рөл атқаратын тұлғаға бағдарланады.
  

Ұжымды басқарудың басты міндеттері оның әрбір мүшесінің өз әлеуетті мүмкіндіктерін жүзеге асыру, адамдардың бойында энтузиазм мен қандай да бір істі орындауға деген ынта ықыласын туғызу үшін жағдай жасаудағы менеджердің қабілетінен тұрады.

Ұжым еңбегін ұйымдастырудағы менеджердің ше­бер­лі­гі мен біліктілігі, оның ұжым мүшелері арасында мін­дет­тер­ді айқын етіп бөле білуі, нақты міндеттер қоя білуі, тиісті міндеттерді орындауға белгіленген уақытты қарай оты­рып, оларды белгілі бір көрсеткіштермен (сандық және сапалық) білдіре алу, ақпараттық база мен техникалық құ­рал­дарды қамтамасыз ету, оларды жедел және ма­ңыз­ды­лық­тарына қарай жіктей отырып, тапсырмаларды орын­дау­дың кезегін айқындау қабілетіне негізделеді.

Коммерциялық банкті басқару көрсетілген екі бағыт бойынша бүкіл талаптардың орындалуын талап етеді. Банк операциялары күрделі және принципті. Банк қызметін басқару сапасы (1) қызметкерлерді басқару деңгейіне қатысты (2) болады.