156
ҚазаҚ
стандағы
практикалық журналистика
3.0
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
оқиға туралы ой-пікірімен ғана өрбиді. Оқиғаға қатысушы екінші тараптың, мақаланың басынан
аяғына дейін кінәлап отырған ұйғыр этносы өкілдерінің пікірі ескерілмейді. Мақалада ұйғырларды
сепаратистер ретінде сипаттағанымен, ол әңгімесіне дәлел боларлықтай ешқандай дәлел
ұсынылмайды.
Демек, оқиғаға объективті баға беру үрдісі байқалмайды. Батыс журналистикасында ұлтаралық
кикілжіңді жазатын журналистер сол ұлттың өкілі болмауы тиіс, егер алда-жалда сол ұлттың өкілі
болатын болса, қай ұлттан екенін ұмыта тұрғаны абзал делінеді. Бірақ, өкінішке қарай, біздің
жағдайда ол мүмкін емес. Сол себепті де объективті ақпарат таратуға ұмтылу қажет. пікірлер
балансы міндетті түрде сақталғаны абзал.
Сізге ұсынылып отырған
https://www.youtube.com/watch?v=Xph0q90M3do сілтемеде объек-
тивтілік пен субъективтіліктің өзара айырмашылығы ұсынылып отыр. Онда объективтілік дегеніміз:
a) бейтарап пікір; b) объективті факт және математикалық есептеулер арқылы дәлелденуі тиіс; c)
объективті рационалды шешімдер қабылдау кезінде пайдалы болмақ; d) объективті тұжырымдарға
қол жеткізу оңай емес. Ол терең зерттеудің нәтижесі; e) объективтілік шындықты айтады.
Субьективтілік дегеніміз: a) жазушы немесе пікір айтушының көзқарасы арқылы беріледі; b)
субьективтілік логикалық тұрғыдан тестілеуге келмейді; c) cубъективтілік қолмен ұстап, көзбен
көрер ештеңе болмаған кезде қолданылады; d) субъективті тұжырымдар көркем бейнелеу үшін
қолданылады; e) оқиғаға қатысты өз көзқарасын, пікірін білдіреді. яғни, журналистер объективті
пікір білдіру үшін оқиғаға қатысушы тараптардың барлығының пікіріне, сүйене отырып тұжырым
жасауы тиіс. Кез келген сәтте бейтарап болуға тырысқан абзал.
пайдалы
дереккөз:
https://www.youtube.com/watch?v=z8ycwOsyFa0
Журналистская
объективность: пути достижения и ограничения | Анна Смолярова | лекториум
Үшіншіден, журналистер оқиғаның бір елдің тұрғындары арасында болып жатқан кикілжің екеніне
қарамастан, оқиғаға қатысушының этникалық тегін тектеп, түсін түстеп жатады. Мәселен, 2007
жылғы Маятастағы күрдтер мен қазақтар арасындағы кикілжіңнің де ұлтаралық сипат алуына
ақпарат құралдарындағы мақалалар ықпал еткен. Соның салдарынан Маятастағы күрдтердің 90
пайызы туған ауылын тастап шығуға мәжбүр болған. Біз көрсетіп отырған оқиғалардың барлығына
да ресми билік тарапынан «тұрмыстық кикілжің» деген саяси баға берілгенімен, баспасөзде
ұлтаралық кикілжің ретінде астын сызып көрсету басымдыққа ие болды.
Дәл осындай оқиға 2015 жылдың ақпан айында Оңтүстік Қазақстан облысының Бостандық және
Ынтымақ ауылдарында, 2016 жылдың ақпан айында Жамбыл облысының Бурыл ауылында болды.
Аталған оқиғалардың барлығы да 2007 жылғы Маятастағы оқиғамен үндес. Арада 8-9 жыл өтсе
де, елдегі ұлттық саясаттың да, БАҚ-тың кәсіби деңгейінің өзгермегені байқалады. Біріншіден,
құқық қорғау органдарының баспасөз қызметтері тарататын мәліметтерде қылмыскердің аты-жөні
ғана айтылмайды, сонымен қоса, оның қай ұлт өкілі екені көрсетіледі. Бұл ретте, Қазақстан ұлттық
бірегейлену жолына қадам басудың орнына, елдегі этнос өкілдерін этникалық тәуелділігіне орай
атау арқылы жікке бөлуін тоқтатар емес. Ендеше, ақпаратты таратушы медиа өкілінің негізгі ұстанған
бағыты қандай болуы керек? Құқық қорғау органдарының ақпаратындағы ұлттық жікшілдікке
бастайтын мәліметке сәл түзету енгізіп, «Қ деген азамат Б деген азаматты зорлады» деген ақпар
таратқанда, екі этнос арасындағы кикілжіңдер бүгінгідей тым тереңдеп кетпесі анық. Осы орайда
журналистің ақпаратты беруде факті мен пікірді ажырата білуі аса маңызды. Егер журналист «Маятас
ауылының А деген бүлдіршінін Б деген жасөспірімді зорлады» десе, бұл тек қана факт. Егер: «Маятас
ауылының 4 жасар А деген қазақ баласын Б деген 16 жасар күрд жасөспірімі аяусыз зорлаған екен.
Қазақстандағы өзге ұлт өкілдері қазақтарды басынуды қашан қояды?» – десе, бұл пікірге айналады.
Журналист ақпаратты таратып қана отырған жоқ, сонымен қатар, өзінің оқиғаға деген көзқарасын
да білдіріп отыр. Алайда, журналистің жеке пікірі қылмыс жасаған адамның жеке басына ғана емес,
жалпы елдегі өзге ұлт өкілдеріне қатысты айшықталды.
Жалпы кез келген оқиғаға бүкіл-бүтін этносты кінәлау қаншалықты орынды? Қылмыстың аты –
қылмыс. Қылмыскердің ұлты да, жынысы да болмайды. Біз жауыздықты, қылмысты, аярлықтың
қандай түрін де ақтап алмауымыз керек. Оны кім жасаса да, мәселе оның қай ұлт өкілінен
екендігінде емес, мәселе оның қылмыскер екендігінде. Осы ретте біз, БАҚ өкілдері, оқиғаның
тереңдеуіне, оның этностық сипат алуына ықпал етіп отырмыз. Мәселен,
www.lenta.ru сайтындағы