28
6. А тауары В тауарының 5 бірлігіне айырбасталады.Егер А
тауарының құны 2 есеге азайса, онда:
а) айырбас қатынасы ӛзгермейді
б) А тауары В тауарының 10 бірлігіне айырбасталатын
болады
в) А тауары В тауарының 2,5 бірлігіне айырбасталатын
болады
г) А тауары В тауарының 20 бірлігіне айырбасталатын
болады
д) А тауары В тауарының 25 бірлігіне айырбасталатын
болады
29
Ақша мен инфляция теориясы
Ақшаның пайда болуы туралы сұрақ маркстік және
неоклассикалық
мектептерде
шаруашылықтың
нарықтық
нысандарының кеңеюі және бекуі, айырбас сауданың даму
прцестерімен байланыстырылады.
Ӛзгешеліктер, ең алдымен, ақшаның тауарлық табиғатын
баяндауына байланысты. К.Маркс теориясында ақша-бұл ерекше
тауар. Қазіргі кездегі батыстық экономикалық теория ақшының
мәнін былай бір мағыналы түсіндірмейді. К.Маркс ақшаның
пайда болуы (тегі) мен мәні туралы сұрақты құн нысанының,яғни
айырбас құнының, дамуымен байланыстырылады. Оның 4
нысаны бар:
1. қарапайым немесе кездейсоқ
2. толық немесе кеңейтілген
3. жалпы
4. ақшалай
Ақша 5 негізгі қызмет атқарады:құн ӛлшемі,айналыс құралы,
қорлану құралы, тӛлем құралы, дүниежүзілік ақша.
1. Ақшаның негізгі қызметі тауарлардың құнын анықтауы
болып табылады. Ақшамен белгіленген тауар құны оның бағасы
деп аталады. Неоклассиктер теориясында баға-бұл игілік
пайдалылығын ақшалай бағалаумен байланысты нарық феномені.
Баға-бұл сұраныс пен ұсынысты теңгеру механизмі; әрі осы
сұраныс,ұсыныс пен бағаның ӛзара байланысы, олардың ӛзара
әсері-сұраныс пен ұсыныс баға әсер етеді, ал баға болса, ӛз
кезегінде,сұраныс пен ұсынысты анықтайды-талдауды басты
тақырыбы болып табылады. Баға негізі ретіндегі еңбек құнын
іздеу
емес,
нарық
бағаларының
тербеліс
механизмі-
неокласикалық
бағытындағы
теоретиктердің
ӛкілі
жұмылдырылған.
Ақша айналыс құралы қызметін атқарады. Ақшаның
кӛмегімен жасалатын тауарлар айырбасы тауарлар айналысы деп
аталады.
Айналыс құралы ретінде ақша қызметі оның тауарлар
айналысы процесінде делдал ретінде шығатындығында болып
табылады.
Ақша қорлану құралы қызметін олар айналысатын алынған
кезде атқарады.Тауар ӛндірісі азайып, тауар айналымы қысқарған
30
кезде алтынның бӛлігі айналыстан кетіп,қорлану түрінде
жинақталады. Осыдан жеке байлықты сақтау тәсілі ретінде,
құндылық қоры ретінде шыға алатын ақшаның үшінші қызметі
туындайды.
Тауар айналысының дамуымен оның ӛзгеше нысаны пайда
болды:тауарлардың шеттелуі оның бағасын ӛткізуден уақыт
бойынша бӛлектену мүмкін, яғни тауарлар несиеге сатылуы
мүмкін. Сату мен сатып алудың уақыт жағынан үйлеспеуі
ақшаның тӛлем қралы ретіндегі қызметін тудырады.
Алтын стандарт дәуірінде дүниежүзілік ақша қызметін алтын
мен күміс атқарады. Бұл қызметте ақша халықаралық есеп айырысу
үшін қолданылады. Ақша дүниежүзілік ақша ролінде жалпылай
тӛлем құралы ретінде (ӛзара несиелік операциялардағы айырманы
ӛлшем үшін); жалпылай сатып алу құралы ретінде (тауарлық
келісімді қолма-қол ақша мен тӛлеу қажет болғанда); және
ақырында байлықтың қоғамдық материалдануы ретінде шығады.
Айналымға қажет ақша мӛлшері (А) үш факторға
байланысты:тауарлар мӛлшері (Т), оларды бағасы (Б) және
айналыс жылдамдығына (А ж). Бұл сандық байланыс келесі
формуламен белгіленеді:
А=T*B\A
Инфляция-ӛрісінің ұлттық шаруашылықтың іс жүзіндегі
қажеттілігінен артық ақша белгілірімен толуын білдіреді.
Әртүрлі негізде болғанда инфляцияның келесі түрлерге
жітеуге болады:
1. Инфляциялық процестің ӛзгешелігіне байланысты біз оның
келесі түрлерің айырамыз:
Ашық
инфляция,жасырын
немесе
тұншықтырылған
инфляция, инфлициялық сандырақ.
2. Таралу жерін ескере отырып инфляцияның мынадай
түрлерін айырады: жергілікті, дүниежүзілік.
3. Бағаның ӛсу қарқыны бойынша инфляцияны келесі
түрлерге бӛледі: жорғалаушы, шоқырақтаушы, гиперинфляция.
Тестілер:
1.
Ақшаның қандай қызметінің кӛмегімен тауар құны
бейнеленеді және оның бағасы құрылады?
а) құн ӛлшемі
б) тӛлем құралы
31
в) айналыс құралы
г) қолану
құралы
д) дүниежүзілік ақша
2. Жалпы эквивалент болып табылатын ерекше тауар:
а) облигция
б) акция
в) ақша
г) патент
д) лицензия
3. Ақша массасы келесі агрегаттардан тұрады:
а) М 1=қолма-қол ақша
б) M2=M1+еткенге дейінгі салымдар
в) M3=M2+мерзімдік салымдар
г) M4=M3+бағалы қағаздар
д) M1,M2,M3,M4
4. Тауарлармен қызметтерді сату-сатып алуды қамтамасыз ету
үшін қажетті ақша мӛлшерін анықтайтын заң:
а) сұраныс заңы
б) сыныс заңы
в) құн заңы
г) ақша айналасының заңы
д) кемімелі табыс заңы
5. Тауар құнын бейнелеп,оның бағасын анықтау кезде ақша
келесі қызмет атқарады:
а) құн ӛлшемі
б) тӛлем құралы
г) қорлану құралы
д) дүниежүзілік
6. Тауар айырбасында делдал ролін атқарған кезде ақша келесі
қызмет атқарады:
а) құн ӛлшемі
б) айналыс құралы
в) тӛлем құралы
г) қорлану құралы
д) дүниежүзілік
