37
Сұраныс пен ұсыныстың теориясы
Нарықтағы баға белгілеу нарық экономикасының маңызды
экономикалық
тетіктері-сұраныс
ұсынысқа
байланысты
қалыптасады.
Сұраныс –бұл қажетті ақша және басқа да тӛлем
қаржыларымен қамтамасыз етілетін тауарлар мен қызметтерге
қажеттілік. Демек, сатып алушыдағы барлық ӛзге факторлардың
ӛзгеріссіздігінде тауардың нарықтық бағасы мен оған деген
сұраныс қисығы деп аталады. Ұсыныс бұл ӛндіруші нарықта
сатқысы келетін тауарлар мен қызметтер саны. Ұсыныстың
нарықтық бағалары мен тауарлар санының арасындағы ара-
қатынас ұсыныс қисығы деп аталады.
Сұраныс пен ұсыныстың ауытқуы бағаның ӛзгеруіне
байланысты болатындығын корсеткен соң, іс жүзінде бүл қалай
болатындығын қарастырайық. Бүған бізге сұраныс пен
ұсыныстың икемділігі деген түсінік комектеседі.
Икемділік-бұл бір айналымы шаманың (сұраныстың немесе
ұсыныстың) екіншісінің (баға)озгеруіне жауап қайтару шарасы.
Икемділік бір айналымның бір проценттік ӛзгеруін білдіреді.
Сатып алушының жеке талғамына турлі тауарлар мен
қызметтердің бағаларының кӛмегімен адамдардың тұтынуына
шек қоятын бюджеттік шектеулер де әсер етеді. Қалыптасқан
бағаларды ескере отыра белгілі бір табысқа ие бола отырып,
сатып алушы тауардың қандай да бір санын сатып алғысы келеді
және сатып ала алады. Бірақ та бұл тауарлардың үйлесімі ӛзгеріп
отыруы мүмкін. Сатып алушы қажеттіліктерінін біріңғай
деңгейде қанағаттандырылуын қамтамасыз ететін тұтыну
жинағының жиынтығы парақсыздық қисығы деп аталады. Ол
әрбір
нүктеде
сатып
алушы
қажеттіліктерінің
бірдей
қанағаттандырылуын қамтамасыз ететін тауарлар жинағы бар
екендігін кӛрсетеді.
Жинақтағы әрбір тауардың бағасы әр түрлі, ал тұтыну
шынын бюджеті шектеулі болғандықтан, тұтынушының таңдауы
да шектеулі болады. Тұтынушы үшін таңдау мүмкіншілігін
бюджет сызығы кӛрсетеді. Бюджет сызығы-бұл осындай бағалар
мен осындай табыс жағдайында тұтынушы сатып алуға ғабілеті
бар тауарлар жинағы (3-сурет)
38
3-сурет.Бюджет сызығының графигі.
Шектеулі бюджет кезінде тауарларға бағаның ӛзгеруі
жағдайында сиып алушы ол үшін барынша тәуір үйлесімінде
тұтыну тауарларының оңтайлы жинағын сатып алады. Сатып
алушы қанағаттандыруды барынша жағсариту, демек оны тұтыну
бұл жағдайда бағаларға тәуелді болады тәуелді болады.
Сӛйтіп парақсыздық қисығы сатып алушы нені сатып алғысы
келетінін ал бюджет-сызығы нені сатып алатынын кӛрсетеді.
Сонымен, нарық-экономикасы бұл бей берекетсіз жуйе емес,
белгілі бір тәртіп жүіесі. Онда бағалар жүйесі аркылы адамдар
мен фирмалардың әрекеттері ұйлесетіндегінің меңгерілген
механизмі әрекет етеді. Нарықтық механизм бағалар жӛніндегі,
демек ресурстар мен ӛнімдерді бӛлу жӛніндегі, негізгі шешімдер
нарықта қабылданатындығын кӛрсетеді.
Тестілер:
1. Ұсынысқа әсер ететін факторлар:
а) салықтар
б) тұтынушылар саны
в) алмастырушы тауарлардың бағалары
г) тұтыну татымдары
д) тұтынушылар табыстары
0
2
4
6
8
10
12
14
2
4
6
8
10
12
0
39
2. Сұранысқа әсер ететін факторлар:
а) салықтар
б) технологияны жетілдіру
в) тұтынушылар табыстары
г) ресурс бағалары
д) басқа тауарлардың бағалары
3. Сұранысқа әсер етпейтін факторлар:
а) салықтар
б) тұтынушылар саны
в) алмастырушы тауарлардың бағалары
г) тұтыну татымдары
д) тұтынушылар табыстары
4. Ұсынысқа әсер етпейтін факторлар:
а) салықтар
б) технологияны жетілдіру
в) тұтынушылар табыстары
г) ресурс бағалар
б) басқа тауарлар бағалары
5. Келесі шартта баға бойынша сұраныс икемді:
а) Ed<1
б) Ed>1
в) әрі Ed<1, әрі Ed>1
г) Ed=1
д) Ed<0
6. Баға бойынша ұсыныс икемсіз,егер:
а) Ed<1
б) Ed>1
в) әрі Ed<1, әрі Ed>1 кезінде
г) Ed=1
д) Ed<0
7. Егер тауардың бағасын 1%-ке қысқарту,оған деген сұраныс
кӛлемін 2%-ке арттырса,онда сұраныс:
а) икемсіз
б) икемді
40
в) икемділігі ииең
г) мүлдем икемсіз
д) мүлдем икемді
8. Мүлдем икемсіз сұраныстың қисығы:
а) тік сызық
б) кӛлденең сызық
в) қисық сызық
г) теріс еңкіш түзу сызық
д) оң еңкіш қисық сызық
9. Сұраныстың бағаға икемділік коэфиценті тең:
а) сұраныс кӛлемінің артуына бӛлінген бағаның азаюына
б) сұраныс кӛлемінің артуына (%-пен) бӛлінген жалпы
түсімінің ӛзгересіне(%пен)
в) бағаның артуына (%-пен)бӛлінген жалпы түсімнің
азаюына(%-пен)
г) бағаның ӛзгерісіне (%-пен)бӛлінген сұраныс кӛлемнің
ӛзгерісіне(%-пен)
д) сұраныс кӛлемнің артуына бӛлінген бағаның ӛсуіне
10. Егер баға ӛсіп ал қалған жағдайлар ӛзгеріссіз болса,онда
ұсыныс заңы мынадан кӛрінеді:
а) ұсыныстың ӛсуінен
б) ұсыныстың тӛмендеуінен
в) ұсыныс кӛлемінің ӛсуінен
г) ұсыныс кӛлемінің тӛмендеуінен
д) ұсыныс кӛлемі ӛзгермейді
11. Сұраныстың бағаға икемділігі жоғары болады:
а) сән-салтанат заттарына қарағанда күнделікті қажет
тауарларға
б) тұтынушыға тауар барынша аз қажет болған сайын
в) тауардың баламалы ӛндіріс шығындары жоғары болған
сайын
г) аталған жағдайлардың бірде-бірінде емес
д) асқан сұранысқа ие тауарларға
