13
Грецияда
өмір бойы бас бостандығығнан айыру тұрақты болып табылады жəне еш жағдайда
25 жылдан аспауы тиіс. Өмір бойы бас бостандығынан айыруға сотталған тұлға 16 жылдан
кейін
шартты түрде мерзімнен бұрын босатылуы мүмкін. Егер тұлға бірден асатын өмір
бойғы
мерзімге сотталса, онда ол шартты түрде мерзімнен бұрын босатуды сұрау құқығына
ие
болу үшін кем дегенде, 20 жыл өтеуі тиіс.
Есірткінің
заңсыз айналымына байланысты жекелеген қылмыстар үшін өмір бойы бас
бостандығынан
айыру Франция, Эстония жəне Кипрде қарастырылған. Бірақ, бұл елдерде де
мерзімсіз
өмір бойы бас бостандығынан айыру жоқ. Осы жаза түріне сотталғандар белгілі
мерзімді
өтегеннен кейін шартты түрде мерзімнен бұрын босатылуы мүмкін.
Жалпы
, Еуропаның 15 елінің заң құжаттары сараптамасынан олардың 10-да есірткінің
заңсыз
айналымына байланысты қылмыстар үшін өмір бойы бас бостандығынан айыру жаза
түрі
жоқ, ал, қалғандарында осындай жаза түрі бар болғанымен, не тұрақты болып табылып,
не
белгілі мерзімнен кейін (кей кезде 5-7 жылдан жоғары) шартты түрде мерзімнен бұрын
босатуды
көздейді.
Заң
жобасына берілген ақпарат материалдарында өмір бойы бас бостандығынан айыру
барлық
жағдайда сотталғанды табиғи өліміне дейін қамауды аңғартпайтыны ескерілмеген.
Əлемде
өмір бойы бас бостандығынан айырудың кем дегенде, екі түрі бар: тұрақты жəне
тұрақсыз
. Тұрақты өмір бойы бас бостандығынан айыру көптеген Еуропа елдерінде
қолданылады
. Тұрақсыз өмір бойы бас бостандығынан айыру мысалы, АҚШ, Ұлыбритания,
Канадада
бар. Бірақ, ол өмір бойы бас бостандығынан айыруға сотталғандар тиісті
орындарда
өмірінің ақырына дейін ұсталатындарын аңғартпайды. Мысалы, Ұлыбритания
мен
АҚШ-та соттар жиі жағдайда өмір бойы бас бостандығынан айыруға сотталғанға
белгілі
мерзім тағайындайды. Осы мерзім өткеннен кейін сотталған, əдеттегідей, бақылау
астында
не онсыз шартты түрде мерзімнен бұрын босату туралы өтінуге құқылы.
Көптеген
елдердің өмір бойы бас бостандығынан айыруды қолдану тəжірибесі
сотталғандардың
жеке мəн-жайларын ескеруге жəне барлық қауіптерді ескеріп, жазаны
өтеудің
ең тиімді түрін таңдауға мүмкіндік береді. Осының арқасында қоғам мүддесі мен
түрме
жүйесінің мүмкіндіктері арасында тепе-теңдік орнатылады. Қалай дегенде де,
əлемде
тұрақты өмір бойы бас бостандығынан айыру мерзімін пайдалану тенденциясы
анық
байқалады.
Қазақстан
Республикасының заң құжаттарында өлім жазасына балама ретінде
қолданылатын
мерзімсіз өмір бойы бас бостандығынан айыру бекітілген. Осы шараға
сотталғандар
іс жүзінде 25 жыл өтегеннен кейін ғана шартты түрде мерзімнен бұрын
босату
туралы өтіне алады (ҚР ҚК 70-б. 5-т.). Осыған байланысты, егер өмір бойы бас
бостандығынан
айыру негіздері аса ауыр қылмыстар арқылы кеңейтілген болса, онда осы
қылмыс
категориясына өмір бойы бас бостандығынан айырудың қандай түрі таңдалмақ
екенін
талқылау керек.
Осыған
байланысты, қазіргі уақытта ұзақ мерзімге, оның ішінде өмір бойы бас
бостандығынан
айырылған түрме халқының саны өсуде екенін ескеру керек. Сондықтан,
қылмыстық
атқару жүйесін алдын ала реформалау керек. Ол болжамды заң құжаттарының
өзгеруі
түрме халқының құрамына қатты əсер ететініне дайын болуы тиіс.
4.
ЕСІРТКІНІҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ ҮШІН
ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ КҮШЕЙТУДІ КӨЗДЕЙТІН ЗАҢ ЖОБАСЫНЫҢ БӨЛІМІНЕ
ЕСКЕРТУЛЕР
4.1.
Есірткіні ойын-сауық мекемелерінде таратқаны үшін əкімшілік жауапкершілікті
күшейту
14
Заң
жобасы «Есірткі құралдарын, жүйкеге əсер ететін заттар мен прекурсорларды сату
жəне
тұтынудың жолын кесуге шара қолданбау»
24
атты 319-1-бап бойынша əкімшілік
жауапкершілікті
күшейтуді көздейді.
Əрине
, есірткіні ойын-сауық мекемелерде таратудың ең нəтижелі əдісі əкімшілік
жауапкершілікті
күшейту болып табылатынымен келісуге болады. Құқық бұзушылықтар
субъектілерін
жіктеу ұсынылған жобасы да ақылға сияды (1 жəне 2-кестені қараңыз).
Сонымен
қатар, 319-1-б. санкциясында мекеменің ойын-сауық қызметі қандай мерзімге
тоқтатылуы
мүмкін екені анық көрсетілуі тиіс. Осындай мекеменің ұсынылатын
анықтамасы
жалпы шет елдегі ұқсас анықтамаларға сəкес келеді (1-кестені қараңыз).
1-
кесте. 319-1-б. 1-т. (санкция) ұсынылатын өзгерістер
25
Құқық
бұзушылық
субъектісі
Қолданыстағы
санкция
Ұсынылатын санкция
Лауазымды
тұлғалар
жəне
(немесе)
меншік
иелері
қызметті
тоқтатумен
немесе
онсыз 50-ден
200 АЕК дейін
қызметті
тоқтатумен 50-
ден
150 АЕК дейін
Заңды
тұлғалар қызметті тоқтатумен
немесе
онсыз 500-ден
1000 АЕК дейін
Кіші
жəне орта
кəсіпкерлік
субъектілері
болып
табылатын
заңды
тұлғалар
Қызметті
тоқтатумен
200-
ден
300 АЕК дейін
Ірі
кəсіпкерлік
субъектілері
болып
табылатын
заңды
тұлғалар
Қызметті
тоқтатумен
700-
ден
1000 АЕК
дейін
2-
кесте. 319-1-б. 2-т. (санкция) ұсынылатын өзгерістер
26
Құқық бұзушылық
субъектісі
Қолданыстағы
санкция
Ұсынылатын санкция
Лауазымды
тұлғалар
жəне
(немесе) меншік
иелері
Жеке
кəсіпкер
қызметіне
тыйым
салумен
немесе
онсыз
200-ден
400 АЕК дейін
Жеке
кəсіпкер
қызметіне
тыйым
салумен
200-ден 300
АЕК
дейін
Заңды
тұлғалар
Заңды
тұлға
қызметіне
тыйым
салумен
не
онсыз
1000-ден
24
2001 ж. 30 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексін
қараңыз
.
25
319-1-б. 1-т. аталуы мен диспозициясы да өзгереді, өйткені, қолданыстағы баптың мəні бойынша,
əкімшілік
жауапкершілік пайда болу үшін екі жағдай керек – есірткі заттарын сату жəне тұтыну. Жаңа
редакцияға
сəйкес, əкімшілік жауапкершілік пайда болу үшін кем дегенде, бір жағдай болса болғаны.
Ұсынылатын
редакциясы: «Ойын-сауық мекеменің лауазымды тұлғасы жəне (немесе) меншік иесінің
есірткі
құралдарын, жүйкеге əсер ететін заттар мен прекурсорларды сату жəне (немесе) дəрігерлік
емес
пайдаланудың жолын кесуге шара қолданбауы» (319-1-б. 1-т. - диспозиция)».
26
319-1-б. 2-т. ұсынылатын диспозициясы: «Осы баптың бірінші тармағында көзделіп, əкімшілік жаза
салынғаннан
кейін быр жылдың ішінде қайта істелінген əрекеттер (əрекетсіздік)».
