Қазақстан республикасы заңының жобасына ескертулер

 

11

ұстамға

  сəйкес,      «заң  мен  тəртіпке  жергілікті  ғана  немесе  жекелеген  қауіп  төнген 

жағдайда

» ұлттық

 қауіпсіздік мүдделеріне сілтеме жасауға болмайды. 

 

Есірткі

 қылмыскерлігі елеулі мəселе болып, оған қарсы тұруға тиісті күш салу керектігі анық. 

Бірақ

,  ол  тəуелсіздік,  аумақ  тұтастығы  немесе  саяси  тəуелсіздікке  қатысты  күшпен  қорқыту 

əлде

  оны  қолдану  болып  табылмайды.  Сондықтан,  есірткінің  заңсыз  айналымы  саласында 

жауапкершілікті

  күшейтудің  негізі  ретінде  ұлттық  қауіпсіздікке  қауіп  төндіруге  кез  келген 

сілтемелер

 халықаралық құқық жағынан бұрыс болып табылады.    

 

 

3.3. 

Өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруды  жазаның  жеке  түрі  ретінде  қолдану 

негіздерін кеңейту  

 

Қылмыстық

 кодекс қабылданғаннан кейінгі 10 жыл бойы өлім жазасын (жəне оның баламасы 

ретінде

  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруды)  адам  өміріне  қол  сұғатын  аса  ауыр 

қылмыстар үшін

 жаза ретінде ғана қолданумен шектеліп келді.  

 

Қазіргі

  уақытта  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыру  Қазақстан  Республикасында  адам 

өміріне

  қол  сұғатын  аса  ауыр  қылмыстар  жасағаны  үшін  өлім  жазасына  балама  ретінде 

ғана

  қолданылады

  жəне  сот  өлім  жазасын  қолданбау  керек  деп  шешкен  жағдайда 

тағайындалуы

 мүмкін (ҚР ҚК 48-б. 4-т.). 

 

Заң

  жобасында    ҚР  ҚК-ң  48-б.  өзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу  арқылы  Қазақстан 

Республикасында

  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыру  жазасын  қолдануды  кеңейту 

ұсынылады

. Онда бұл санкция аса ауыр қылмыстар қатарына жатқызылатын бірқатар ауыр 

қылмыстар

 үшін жеке жаза ретінде белгіленеді.  

 

Есірткінің

  заңсыз  айналымына  қатысты,  яғни,  адам  өміріне  тікелей  қол  сұқпайтын 

қылмыстарға

  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруды  тарату  ҚР  қылмыстық  заң  құжаттары 

даму

  логикасы  жағынан  негізсіз  деп  ойлаймыз.  Осыған  байланысты,  өмір  бойы  бас 

бостандығынан

  айыруды  барлық  аса  ауыр  қылмыстарға  орнататын  ҚР  ҚК-ң  48-б.  4-т. 

ұсынылған

20

  өзгеріс  те  наразылық  тудырады.  Шын  мəнінде,  ол  қылмыстық  саясатты 

гуманизациялау

  анық  болып  келе  жатқан  тенденцияларына,  ең  қатаң  жазалау  шараларын 

қолданудың

 сабырлы жолына, біртіндеп өлім жазасын толық жоюға қарсы тұрады.    

 

2007 ж. мамырда

21

 қабылданған ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтыруларға сəйкес, 

«…өлім жазасы заң бойынша жазалаудың шеткі шарасы ретінде адам өліміне əкеліп соққан 

лаңкестік

  қылмыстар,  сонымен  қатар,  соғыс  кезінде  жасалған  аса  ауыр  қылмыстар  үшін 

тағайындалады

 …». 

 

ҚР

 Конституциясына осы өзгерістер мен толықтыруларға байланысты, қазіргі уақытта ҚР-да 

өлім

 жазасын жою мəселесін зерттеу жөніндегі Ведомствоаралық комиссияда «Өлім жазасы 

мəселелері

  бойынша  Қазақстан  Республикасының  кей  бір  заң  актілеріне  өзгерістер  мен 

толықтырулар

 енгізу туралы» Заң жобасы талқылануда.  

 

Осы

  Заң  жобасына  сəйкес,  бірқатар  өзгертулер  мен  толықтырулар  енгізу  көзделген,  оның 

ішінде

  ҚР  ҚК  Жалпы  бөлімінің  48,  49-бб.  жəне  Арнайы  бөлімнің  бірқатар  баптарына.  Онда 

өмір

 бойы бас бостандығынан айыруды өлім жазасына балама ретінде емес, жеке жазалау 

                                                           

20

 

Парламент

  Мəжілісіне  жіберілген  (2007  ж.  17  мамырдағы  №23/6517  ҚР  Үкімет  хаты)  «Есірткінің 

заңсыз

 айналымы саласында жауапкершілікті күшейту мəселелері бойынша Қазақстан Республикасы 

Қылмыстық

 кодексі мен Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар 

енгізу

 туралы» Заң жобасына жəне осы жобаға ҚР Парламент Мəжілісінің Заң құжаттары жəне соттық 

құқықтық

 реформа жөніндегі Комитетінің Тұжырымдамасына Салыстырма кестені (1 оқу) қараңыз.  

21

 

Қазақстан

  Республикасының  «Қазақстан  Республикасы  Конституциясына  өзгерістер  жəне 

толықтырулар

 енгізу туралы» 2007 ж. 21 мамырдағы № 254-III Заңын қараңыз.  

 

12

түрі

  ретінде  адам  өміріне  қол  сұғуға  байланысты  аса  ауыр  қылмыстар  үшін  ғана  енгізуі 

жоспарлануда

.  

 

Осыған

  байланысты  есірткінің  заңсыз  айналымы  үшін  жауапкершілікті  күшейту  туралы  Заң 

жобасы

 2008 ж. басында Мəжіліс қарауына берілу тиіс өлім жазасы мəселелері бойынша Заң 

жобасына

 сəйкес келмейтінін атап айту керек.  

 

Сондықтан

,  есірткінің  заңсыз  айналымы  үшін  жауапкершілікті  күшейту  туралы  Заң 

жобасының

 қаралуын өлім жазасы мəселелері бойынша Қазақстан Республикасының кей бір 

заң

  актілеріне  өзгертулер  мен  толықтырулар  енгізу  туралы  Заң  жобасын  қарап, 

қабылдағанға

  дейін  кейінге  қалтыру  керек  деп  ойлаймыз.  Өйткені,  дəл  соңғы  заңда  өлім 

жазасының

  қолдануын  қысқартқанда  немесе  толық  жойғанда,  оның  баламасы  ретінде  өмір 

бойы

 бас бостандығынан айыруды жаза түрі ретінде қолдану шектері белгіленеді.  

 

 

3.4. 

Өмір бойы бас бостандығынан айыру түрлері 

 

Заң

  жобасына  ҚР  Парламент  Мəжілісі  Аппаратының  ақпараттық  сараптама  бөлімі 

дайындаған

  «Есірткіге  қатысты  қылмыстарды жасағаны  үшін  өмір  бойы  бас  бостандығынан 

айыруды

  тағайындаудың  халықаралық  тəжірибесі»  ақпараттық  мəлімет  материалдар

22

  қоса 

берілген

.  Онда  есірткінің  заңсыз  айналымына  байланысты  қылмыстар  үшін  қылмыстық 

жауапкершілікке

 қатысты бірқатар елдердің тəжірибесі туралы ақпарат келтірілген.  

 

Өкінішке

 орай, бұл материалдарда өмір бойы бас бостандығынан айыруды қолдану туралы 

нақсыздықтар

  бар.  Оған  қоса,  олар  əртүрлі  елдердің  тəжірибесі  өмір  бойы  бас 

бостандығынан

  айыруды  қолдану  мəселесінде  бір-бірінен  қаншалықты  ерекшеленетінін 

көрсетпейді

.    

 

Мысалы

,  онда  Бельгия  мен  Люксембург  есірткінің  заңсыз  айналымына  байланысты 

қылмыстар

  үшін  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруды  қолдануы  мүмкін  елдерге  жатады 

делінген

.  Бұл  ақпарат  шындыққа  ұласпайды.  Есірткінің  жəне  нашақорлық  саласындағы 

мониторингі

  жөніндегі  Еуропа  орталығының  2007  ж.  ақпараты  осы  мəліметтерді 

растамайды

23

. 

 

ҚР

  Парламент  Мəжілісі  Аппаратының  материалдарында  Ирландия  мен  Греция  есірткі 

қылмыстары

 үшін өмір бойы бас бостандығынан айыру қолданылатын елдерге жатқызылған. 

Бірақ

, өмір бойы бас бостандығынан айырудың қандай түрі қолданылатыны айтылмаған.  

Негізінде

,  Ирландияда  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыру  сотталғанның  табиғи  өліміне 

дейін

 созылуы мүмкін. Бірақ, өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасы барлық жағдайда 

бас

 бостандығынан айыру орындарында өтелуі міндетті емес. Өмір бойы бас бостандығынан 

айыру

  жазасы  өтелуін  уақытша  тоқтату  немесе  шартты  түрде  мерзімнен  бұрын  босатуды 

қолдануы

  кең  таралған.  Арнайы  комиссия  шартты  түрде  мерзімнен  бұрын  босату  туралы 

шешімді

  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруға  сотталған  тұлғаның  жеті  жылғы  мерзімді 

өтегеннен

  кейін  қабылдануы  мүмкін.    Статистика  бойынша,  орташа алғанда,  өмір  бойы  бас 

бостандығынан

  айыру жазасын өтеп жүрген тұлға шартты түрде мерзімнен бұрын босатуды 

қолданардың

  алдында іс  жүзінде  12  жылын  өтейді.  Əдеттегідей,  елеулі  есірткі  қылмыстары 

үшін

  сотталғандар  шартты  түрде  мерзімнен  бұрын  босатылуға  құқылы  болу  үшін  10  жыл 

өтеулері

 тиіс.       

 

                                                           

22

 

Қазақстан

  Республикасы  Парламент  Мəжілісі  Аппаратының  ақпараттық  сараптама  бөлімі 

дайындаған

 «Есірткіге қатысты қылмыстарды жасағаны үшін өмір бойы бас бостандығынан айыруды 

тағайындаудың

 халықаралық тəжірибесі» ақпараттық мəлімет материалдарын қараңыз. 

23

 

2-қосымшаны  қараңыз.  Есірткі  қылмыстарымен  күресу  жөніндегі  бірқатар  Еуропа  елдері  заң 

құжаттарының

  сараптамасы  (2007).  Есірткі  жəне  нашақорлық  саласындағы  мониторингі  жөніндегі 

Еуропа

 орталығының ақпараты. Жаңартылған мəліметтер. http://profiles.emcdda.europa.eu/