Қазақстан республикасы заңының жобасына ескертулер

 

7 

басқа

 құқық бұзушыларды табуға немесе жауапкершілікке тартуға көмектесуге, дəлел тауып, 

жаңа

 қылмыстың алдын алуға керекті шара қолдануы мүмкін.   

 

Бір

 жағынан, есірткіге  қарсы қылмыстық заң құжаттарының даму дүниежүзілік тенденциясы 

қылмыстық

  ретке  сəйкес  жазаланатын  əрекеттер  тізімін  кеңейту  жағынан,  оның  ішінде 

анықтауыш

  квалификациялық  белгілер  арқылы  да,  санкцияларды  күшейту  жағынан  да 

біртіндеп

  қатаңдату  болып  табылады.  Басқа  жағынан,  есірткінің  заңсыз  айналымына  қарсы 

тұру

 саласында белсенді өкіну, кінəні мойнына алу мəмілесі, шартты соттау (пробация) мен 

шартты

  түрде  мерзімнен  бұрын  босату  сияқты  қылмыстық  құқықтық  институттарды 

пайдалану

,  сонымен  қатар,  тағайындалған  жазаны  іс  жүзінде  қолданбау  немесе  осындай 

жазаның

 баламасы болу шарты ретінде міндетті түрде нашақорлықтан емделуді тағайындау 

күшейіп

  келе  жатқан  тенденция  болып  табылады.  Осыған  байланысты,  Қазақстан 

Республикасына

 осы саладағы қылмыстық заң құжаттары қандай бағытта дамуы, яғни, керек 

болса

, оның қатаңдатылуы оның жіктелуімен қалай сəйкес келетінің белгілеуі тиіс.  

 

Халықаралық

  тəжірибе  көрсеткендей,  есірткі  қылмыскерлікпен  нəтижелі  күресу  жан-жақты 

кіріскенде

  қамтамасыз  етілуі  мүмкін.  Осыған  байланысты,  біздің  ойымызша,  еуропалық 

елдердің

  көбісінде  қабылданған  жазалау  мөлшеріне  сəйкес  келетін  қазіргі  қылмыстық  заң 

құжаттарындағы

  санкцияларды  қатаңдату  алдында  Қазақстан  Республикасы  Құқықтық 

саясат

  концепциясында

10

  бекітілген  «қылмыстық  репрессияны  үнемдеу»  ұстамын  ескеріп, 

есірткі

 қылмыскерлігімен күресудің басқа жолдарын да қарастыру керек.  

 

 

1.4. 

Халықаралық тəжірибеден алынған тұжырымдар 

 

Заң

 жобасының жағымды жағы оқу орнында, түзету мекемесінде, қызмет бабын пайдаланып, 

есірткі

  сату  сияқты  жаңа  квалификациялық  белгілерді  бекіту  болып  табылады.  Осы 

өзгерістер

 халықаралық талаптарға сəйкес келеді.   

 

Сонымен

 бірге, есірткінің заңсыз айналымы саласындағы қылмыстарға қарсы əрекеттенудің 

қылмыстық

  іс  жүргізу  потенциалын  да  қарастыру  керек.  Біріншіден,  ұлттық  сот  жүргізуіне 

кінəні

 мойнына алу мəмілесі институтын енгізу мүмкіндігін зерттеу керек.  

 

Екіншіден

,  қылмыстық  процеске  қатысатын  куəлар  мен  басқа  да  тұлғаларды  қорғау 

саласындағы

  заң  құжаттарын  жетілдіру  керек.    Мəміле  мен  куəларды  қорғау  бір-біріне 

байланысты

  екі  институт  болып  табылады.  Көптеген  елдің  тəжірибесі  көрсеткендей,  олар 

есірткі

 қылмыскерлігімен күресуде елеулі жеңіске жетуге мүмкіндік береді.  

 

Үшіншіден

,  есірткінің  заңсыз  трафигі  саласында  алынған  қылмыстық  табысты  тазартумен 

күресудегі

 құқық қорғау органдарының мүмкіндіктерін кеңейту керек.  

 

Қазіргі

 уақытта Парламенттің қарауында заңсыз жолмен алынған табыстарды заңдастыруға 

(тазартуға)  жəне  лаңкестікті  қаржыландыруға  қарсы  тұру  саласындағы  заң  жобаларының 

топтамасы

  жатыр.  Осыған  байланысты,  осы  жобаның  бірқатар  баптарын  есірткінің  заңсыз 

айналымы

  саласында  жауапкершілікті  күшейту  мəселелері  бойынша  заң  жобасымен 

келістіру

 керек

11

.   

                                                           

10

 

Қазақстан

 Республикасы Құқықтық саясат концепциясын қараңыз. 2002 ж. 20 қыркүйектегі Қазақстан 

Республикасы

 Президентінің № 949 Үкімімен мақұлданған.   

11

 

Заң

  жобасы  мүлікті  тəркілеу  институтын  кеңдеу  қолдануды  көздейді,  «өйткені  бас  бостандығынан 

айыру

  санкциясын  қолданумен  қатар  мүлік  тəркілеудің  үлкен  алдын  алу  маңызы  бар».  Ол,  мысалы, 

250-б.  1мен  4-т.,  259-б.  2-і  жəне  4-т.т.,  260-б.  2  жəне  4-тт.  (Жоба),  261-б.  4-т.  (Жоба),  263-б.  4-т. 

қатысты

.  Бірақ,  халықаралық  стандарттарға  сəйкес,  оның  ішінде  Еуропа  Одағы  Кеңесінің 

№

2004/757/JHA  Шектеуіш  шешіміне  сəйкес,  ҚР  Заң  жобасындағы  тəркілеу  ұғымы  анықталуы  тиіс. 

Мысалы

,  бұл  шешім  тəркілеу  құрбандар  мен  басқа  да  bona  fide  үшінші  жақтың  құқықтарына  зиян 

келтірмей

,  қылмыс  объектісі  болып  табылатын  заттар,  есірткі  қылмыстарын  жасауда  қолданылған 

құралдар

  немесе    ол  үшін  оны  пайдалану  ниеті  болғанда,  осындай  қылмыстардың  нəтижесінде 

 

8 

 

Төртіншіден

,  есірткінің  заңсыз  айналымы  саласындағы  қылмыстық  əрекеттері  үшін  заңды 

тұлғалардың

 қылмыстық жауапкершілігін енгізу керек. Осыны есірткі қылмыскерлікпен күресу 

саласындағы

 халықаралық стандарттар көздейді.    

 

Ұсынылған

  қадамдарды  қабылдағаннан  кейін  белгілі  уақыт  өткенде,  есірткі  бизнесімен 

күрестің

  нəтижелігін  бағалап,  қылмыстық  жауапкершілікті  (керек  болса,  өмір  бойы  бас 

бостандығынан

 айыруға дейін) күшейту керектігі туралы мəселені қарау керек.  

 

Заң

  жобасы  бойынша  «Ғылыми,  құқықтық  жəне  криминалистикалық  тұжырымдамада» 

«бүгінгі  күнде  Қазақстан  Республикасындағы  қылмыскерлікпен  күресу  негізгі  бағыттарының 

бірі

  есірткінің  заңсыз  айналымы  мен  оның  салдары  –  нашақорлықтың  халық  арасында  кең 

таралуымен

  жан-жақты  күресті  ұйымдастыру  жөніндегі  қиын  мəселені  шешу  болып 

табылады

»

12

  деп  айтылған.  Жəне  де,  «криминолог  ғалымдардың  пікірінше,  қатаң  жазадан 

қатал

  қылмыс  туады,  ал,  жаза  қатаңдығының  нəтижесі  аз  уақытқа  созылады»

13

.  Бұл 

тұжырыммен

  келіспеуге  болмайды.  Репрессиялық  санкциялардың  күшеюі  жиі  жағдайда 

жазалау

  əсерінің  «инфляциясына»  əкеліп  соғады.  Мысалы,  дəл  осындай  жағдай  АҚШ-та 

қалыптасқан

. Онда қылмыстық санкциялар күшеюімен бірге түрме халқының саны асыра өсуі 

байқалады

.  

 

Қайсыбір

  қылмыстар  үшін  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айырудың  енгізілуі  басқа 

қылмыстық

  санкцияларға  сəйкес  келуі  тиіс.  Сондықтан,  Заң  жобасын  осы  жағынан  да 

сараптау

 керек. Бірақ, осындай сараптама бүгін əлі жоқ.   

 

Өмір

  бойы  бас  бостандығынан  айыру  шектен  шығатын,  асыра  шара.  Оны  ұлттық  заң 

құжаттарына

  енгізу  алдында  алдын  ала  кең  де  мамандар  арасында  талқылау  керек. 

Осындай

  шешім  жан-жақты  зерттеу  негізінде  жасалған  нақты,  ғылыми  дəлелденіп, 

тұжырымдалуы

  тиіс.  Біздің  білуімізше,  осындай  жұмыс  Қазақстан  Республикасында  əлі 

жасалған

 жоқ.  Сонымен қатар, егер заң шығарушы өмір бойы бас бостандығынан айыруды 

енгізу

  керек  деп  шешсе,  ол  нəтижесіз  болған  жағдайда  оны  жою  қиынға  соғатынын  ескеру 

керек

,  өйткені,  қоғамдық  көзқарас  есірткі  қылмыскерлігімен  күресуді  азайтуға  қарсы 

(қолданған шара нəтижесіз болса да) болатынын ескеру керек.      

 

 

2. 

ЗАҢ ЖОБАСЫНА АНЫҚТАМА ХАТТЫҢ МАЗМҰНЫ БОЙЫНША ЕСКЕРТУЛЕР  

 

Заң

  жобасына  Анықтама  хатында

14

  «халықаралық  тəжірибені  зерттеуі  бірқатар  елдерде 

есірткіге

  қарсы  заң  құжаттарының  қатаңдатылуы  наша  жағдайын  белгілі  деңгейде 

жақсаруына

 септігін тигізді. Мысалы, Сингапур, Пəкстан, Қытай, Иран мен Таиландтың заң 

құжаттары

  кей  бір  есірткіге  қатысты  қылмыстарды  жасағаны  үшін  өмір  бойы  бас 

бостандығынан

 айыру немесе өлім жазасына кесіп, мүлкін тəркілеуге дейін жеткілікті қатаң 

жазаны

 көздейді».  

 

Бірақ

,  Анықтама  хатта  осы  елдердегі  есірткі  жағдайы  жақсарғанын  дəлелдейтін  еш 

статистикалық

  мəлімет  келтірілмейді.  Мысалы,  қатаңдатуға  дейін  есірткі  жағдайы  мен 

қылмыс

 үшін санкциялар қандай болғаны, заң құжаттары өзгергеннен кейін қандай өзгеріс 

                                                                                                                                                                                                 

алынған

  табыс  тəркіленуі  тиіс  немесе  осындай  табыстарға,  заттар  мен  құралдардың  құнына  сай 

мөлшерде

 мүлік тəркіленуі тиіс (Шектеуіш шешімнің 4-б.).    

12

 «Есірткі ның заңсыз айналымы саласында жауапкершілікті күшейту мəселелері бойынша Қазақстан 

Республикасы

 Қылмыстық кодексіне жəне Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексіне өзгертулер 

жəне

  толықтырулар  енгізу  туралы»  заң  жобасына  2006  ж.  15  қарашадағы  Ғылыми  құқықтық  жəне 

криминологиялық

 сараптамасының тұжырымдамасын қараңыз.  

13

  

Сонда

 қараңыз.  

14

 

Парламент

  Мəжілісіне  жіберілген  (2007  ж.  17  мамырдағы  №23/6517  ҚР  Үкімет  хаты)  «Есірткінің 

заңсыз

 айналымы саласында жауапкершілікті күшейту мəселелері бойынша Қазақстан Республикасы 

Қылмыстық

 кодексі мен Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар 

енгізу

 туралы» Заң жобасына Анықтама хатын қараңыз.