Қазақстан республикасы заңының жобасына ескертулер

 

3 

актілердің

 бəрі есірткінің заңсыз айналымын құқықтық реттеу мен онымен күресуге жеткілікті 

құрал

 жиынтығы болып табылады.  

Осындай

  күрес  нəтижесіз  болғанда  есірткінің  заңсыз  айналымына  байланысты  қылмыстар 

үшін

  қылмыстық  жауапкершілікті  күшейтумен  ғана  шектелмей,  барлық  тенденциялар  мен 

халықаралық

 тəжірибені жан-жағынан сараптау керек. 

 

 

1.3. 

Халықаралық тəжірибе  

 

«Наркологиялық  көмек  көрсету,  АҚТК/ЖҚТБ-ң  алдын  алу,  есірткінің  заңсыз  айналымына 

қарсы

 əрекеттену: халықаралық тəжірибе» зерттеуінде

6

 өз шолуымызда келтіруіміз керек деп 

шешкен

 бірқатар ережелер мен тұжырымдар бар.  

 

Қазіргі

  шетелдік  қылмыстық  заң  құжаттарының  сараптамасы  бүгінгі  күнде  əлемнің  барлық 

елдерінде

  делік  есірткі  айналымына  байланысты  мəселелерді  белгілі  дəрежеде  реттейтін 

құқық

  нормаларының  жиынтығы  бар  екені  туралы  тұжырымға  келтіреді.  Сонымен  қатар, 

шетелдік

  қылмыстық  заң  құжаттарының  нормалары  көлемі  жағынан  да,  санкциялар 

қатаңдығы

 жағынан да елеулі ерекшеленеді. Десек те, барлық елдердің заң құжаттарына тəн 

ортақ

 ережелерді атап көрсетуге болады.  

 

Мемлекеттің

 есірткі құралдары айналымын бақылау міндеті 1972 ж. Хаттамасымен енгізілген 

өзгерістерімен

  бірге  1998  ж.  «Есірткі  заттары  туралы»  Жалпы  конвенцияда,  «Жүйкеге  əсер 

етет

iн  заттар  туралы»  1971  ж.  Конвенциясында  жəне  «Есірткі  құралдары  мен  жүйкеге  əсер 

етет

iн заттардың заңсыз айналымымен күресу туралы» 1998 ж. Конвенциясында бекітілген.  

 

Осы

  конвенцияларға  мүше  мемлекеттер  1)  есірткі  құралдарын  өндіру,  өңдеу  жəне  жасап 

шығару

;  2)  есірткі  құралдарын  əр  түрде  ұрлау  жəне  оларды  қорқытып  алу;  3)  есірткі 

құралдарының

  контрабандасы;  4)  есірткі  құралдарын  алу,  сатып  алу,  дайындау;  5)  есірткі 

құралдарын

  сақтау;  6)  есірткі  құралдарын  сату;  7)  есірткі  құралдарын  тасымалдау  (апару 

немесе

  жіберу);  8)  есірткі  құралдарын  пайдалану;  9)  есірткіні  пайдалануға  тарту  жəне  оны 

насихаттау

, жарнама жасау; 10) есірткі құралдарын пайдалану үшін притондарды ұстау; 11) 

есірткі

  құралдарын  заңды  айналым  саласында  (дəріхана,  ауруханаларда  т.б.)  заңсыз  алу 

үшін

  əртүрлі  жалған  құжаттар  жасау  жəне  басқа  да  алаяқтық  əрекеттер;  12)  заңды 

айналымда

  есірткімен  жұмыс  істеуге  рұқсат  етілген  қызметкерлер  тарапынан  мамандық 

ережелерді

  бұзу;  13)  есірткі  өсімдіктерін  өсіру  үшін  ұлттық  заң  құжаттарында жауапкершілік 

бекітуге

 міндеттенді. 

 

Мемлекеттердің

  басым  көпшілігінде  жоғарыда  айтылған  құқық  бұзушылықтар  үшін 

қылмыстық

 жауапкершілік заңдық жауапкершіліктің басқа түрлерінен əлдеқайда көп екендігін 

атап

 айту керек. Бірақ, əр елдерде жүргізілетін мемлекеттік саясаттың өз ерекшеліктері бар. 

Оған

  нақты  елдегі  есірткі  жағдайы  ықпал  етеді.  Бұл  ерекшелік  ұлттық  заң  құжаттарына, 

мемлекеттік

 органдар саясатына, есірткінің заңсыз айналымына жəне оны кері пайдалануға 

қарсы

 əрекеттену жөніндегі арнайы бағдарламалардың мазмұнына əсер етеді.  

 

                                                                                                                                                                                                 

Осыдан

  басқа,  ұйымдасқан  қылмыскерлікпен  жəне  басқа  да  қылмыс  түрлерімен,  оның  ішінде  есірткі 

құралдары

,  жүйкеге  əсер  ететiн  заттар  мен  прекурсорлар  заңсыз  айналымымен  күресудегі 

ынтымақтастық

  туралы  тиісті  екі  жақты  келісімдер  немесе  меморандумдарға  Қырғызстанмен  (1993 

жəне

  1997  ж.),  Ресеймен  (1994  ж.),  Германиямен  (1995  ж.),  Чехиямен  (1998  ж.),  Иранмен  (1999  ж.), 

Армениямен

 (1999 ж.), Венгриямен (1999 ж.), Тəжікстанмен (2000 ж.), Литвамен (2000 ж.), Польшамен 

(2002  ж.),  АҚШ  (2002  ж.),  Болгариямен  (2003  ж.),  Румыниямен  (2003  ж.),  Əзірбайжанмен  (2005  ж.), 

Хорватиямен

 (2007 ж.), Мысырмен (2007 ж.) қол қойылды. 

6

 

«Наркологиялық  көмек  көрсету,  АҚТК/ЖҚТБ-ң  алдын  алу,  есірткінің  заңсыз  айналымына  қарсы 

əрекеттену

  саласындағы  құқықтық  реттеу:  халықаралық  тəжірибе»,  Мəскеу,  2002  қараңыз.  Сонымен 

бірге

,  Қазақстан  Республикасы  Парламетінің  Мəжіліс  Аппараты  дайындаған  (Астана,  2007  ж.) 

«Есірткіге  қатысты  қылмыстарды  жасағаны  үшін  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруды 

тағайындаудың

  халықаралық  тəжірибесі»  ақпараттық  мəлімет  материалдарында  осы  зерттеуден 

алынған

 үзінділерді қараңыз. 

 

4 

Мысалы

,  көптеген  Еуропа  мемлекеттерінің  қылмыстық  заң  құжаттары  есірткі  құралдарының 

контрабандасы

 мен заңсыз сатқаны үшін жеткілікті қатаң жауапкершілікті көздейді. Сонымен 

қатар

,  жаза  қатаңдығын  заң  беруші  əдеттегідей,  есірткі  құралдарының  сатылған  көлемінен 

жəне

  нақты  наша  құралының  бақылаудағы  заттар  тізіміне  енгізіліп,  оны  бақылау  тəртібіне 

бағындырады

.  Ал,  есірткініы  дəрігерлік  емес  мақсатта  пайдалану,  оны  сату  мақсатынсыз 

сақтау

  жиі  жағдайда  қылмыстық  заңмен  жазаланбайды  немесе    ең  төмен  жазаға  əкеліп 

соғады

.  Осыған  қарамастан,  келтірілген  қылмыстық  əрекеттер  үшін  осындай  жазалау 

шаралары

 жеткілікті қатаң, өйткені, бұл қылмыстардың қоғамды қаупі өте жоғары.  

 

Келтірілген

 əрекеттердің ішінен есірткі пайдаланғаны үшін көптеген елдерде еш қылмыстық 

жаза

  көзделмеген.  Оның  себебі  елдердің  халықаралық  құқықтық  міндеттемелері  есірткіні 

дəрігерлік

 мақсатта пайдалану қылмыстандыруға жатқызылмайтында.  

 

Көптеген

  елдерде  есірткіні  дəрігерлік  емес  мақсатта  пайдалану  мəселесін  шешудің  негізгі 

жолы

 осындай пайдалануға заң жүзінде тыйым салумен бірге нашақор адамдарды міндетті 

түрде

  емдеу  жəне  қоғамдық  реабилитациялау  болып  табылады.  Осымен  бірге,  бірақ, 

төмендеу

 дəрежеде  жазалау жолы, яғни, есірткіні дəрігерлік емес мақсатта пайдалану үшін 

санкциялар

  белгілеу,  оның  ішінде  қылмыстық  (бас  бостандығынан  айыруға  дейін) 

олданылады

.  

 

Есірткі

  құралдарының  заңсыз  айналымы  саласындағы  қылмыстар  үшін  қылмыстық 

жауапкершілікті

  реттейтін  əртүрлі  елдердегі  заңдарының  кей  кезде  бір-бірінен  қылмыстық 

құқықтық

 

тыйымдар

 

көлемі

 

жағынан

 

да

, 

санкциялар

 

қатаңдығы

 

жағынан

 

да

 

айырмашылықтары

  көп.  Есірткі  құралдарының  заңсыз  айналымымен  қылмыстық  құқықтық 

күресуге

  бағытталған  заңдардың  қатаңдығын  ескеріп,  барлық  елдерді  шартты  түрде  төрт 

топқа

 бөлуге болады.  

 

Бірінші  топқа

  заң  құжаттары  ең  «жұмсақ»  мемлекеттер  жатады.    Осы  топтың  көрнекті 

өкілдері

  Нидерландтар,  Германия,  Италия,  Швейцария  и  Испания.  Нидерландтарда 

«жұмсақ»  есірткіні  (мысалы,  арнайы  жерлерде  –  «кофе-шоптарда»  сора  (каннабис) 

өнімдерін

)  сату  жəне  пайдалануға  рұқсат  етілген.  Германия,  Италия  мен  Швейцарияда 

дəрігердің

 тағайындауынсыз есірткі пайдалануға заң жүзінде тыйым салынбаған.  

 

Екінші  топқа

  заң  құжаттары  теңестіріліп,  жіктелген  елдер  жатады.  Ондай  мемлекеттер  аз. 

Олардың

  ішінде,  мысалы,  Швеция,  Австрия,  Франция,  Бельгия,  Люксембург.  Осы  елдердің 

көбісі

  бүгінгі  есірткіге  қарсы  заң  құжаттарын  есірткінің  заңсыз  айналымына  жəне 

пайдалануына

 либералды немесе керісінше, қатаң көзқарас арқылы құрды.  

 

Үшінші  топқа  заң

  құжаттары  ең  қатаң  болып  табылатын  елдер  жатады.  Онда  есірткі 

құралдарының

  заңсыз  айналымына  байланысты  қылмыстар  үшін  дене  жазалауы  мен  өлім 

жазасына

  дейін  баратын  жеткілікті  қатал  жауапкершілік  бекітілген  (Қытай,  Иран,  Пəкстан, 

Сауд

  Аравиясы,  БАƏ,  Таиланд,  Малайзия,  Сингапур,  Нигерия).  Мысалы,  Иранда  1989  ж. 

заңға

  сəйкес,  жыл  сайын  есірткі  сатқаны  үшін  сотталған  бірнеше  жүз  тұлғаларды  халық 

алдында

  жазалауы  өтеді.  Сингапурдың  заң  құжаттары  бойынша,  адамда  15  г  героин,  30  г 

морфий

 немесе 500 г астам марихуана табылса, өлім жазасы көзделген.  

 

Төртінші  топты

  есірткі  құралдарының  заңсыз  айналымы  үшін  жауапкерлігін  бекітетін 

қылмыстық

 заң құжаттары жаңа қалыптасып келе жатқан елдер (ең алдымен, Африка жəне 

Латын

  Америка  елдері)  құрайды.  Мысалы,  осындай  елдердің  заң  құжаттарында  тиісті 

халықаралық

  құқықтық  актілер  қылмыстық  ретке  сəйкес  жазаланатын  жекелеген  əрекеттер 

үшін

  жауапкершілік  белгіленбеген,  ал,  бір  қылмыс  үшін  асыра  қатаң  жауапкершілік 

басқаларға

 тым жұмсақ қараумен қатар тұрады.  

 

Бірқатар

  заңдық  мəні  бар  ерекшеліктер  (мысалы,  белгілі  қылмыстандырылған  əрекеттер 

немесе

  квалификациялық  мəн-жайлар  топтамасы,  жаза  мөлшері  мен  түрлері,  есірткінің 

заңсыз

 айналымы саласында ең ауыр қылмыс жасағаны үшін өлім жазасы не өмір бойы бас