Қазақстан республикасы заңының жобасына ескертулер

 

9 

болды

;  есірткінің  заңсыз  айналымымен  күресу  үшін  қандай  қылмыстық  құқықтық  емес 

шаралар

  қолданып,  олар  қаншалықты  нəтижелі  болды.  Сонымен  бірге,  онда  жазалауды 

қатаңдатпай

, 

есірткі

 

қылмыскерлігімен

 

нəтижелі

 

күресіп

 

жүрген

 

халықаралық

 

стандарттарға

 немесе елдердің тəжірибесіне сілтеме жоқ.  

 

Анықтама

 хатында Қазақстан Республикасында есірткі қылмыскерлігімен күресудегі негізгі 

мəселелердің

  нақты  мазмұндамасы  берілмейді,  əсіресе,  санкцияларына  өмір  бойы  бас 

бостандығынан

 айыруды енгізу жоспарланған баптар бойынша тергеу жəне сот тəжірибесі 

келтірілген

  жоқ.  Мысалы,  есірткінің  заңсыз  айналымына  байланысты  қылмыс  жасағаны 

үшін

  сотталғандардың  қандай  пайызын  есірткі  құралдары  трафигімен  жəне  сатумен 

айналысқан

  ұйымдасқан  қылмыскерлік  топтардың  басшылары  мен  мүшелері  құрағаны, 

сондай

-ақ осы саладағы рецидивті қылмыстар бойынша статистикасы жоқ.       

 

Соңғы

  жылдары  заңсыз  айналымнан  алынған  есірткі  мөлшері  көбеюдың  тұрақты 

тенденциясы

 белгілене бастады. 2006 жылы ғана құқық қорғау органдары 25 тоннадан астам 

есірткі

 құралдарын алды» - деп айтылады Заң жобасына Анықтама хатында.  

 

Алынған

  есірткі  құралдары  мөлшерінің  өсуі  туралы  ақпарат  есірткі  бизнесін  нақты 

ұйымдастырушыларын

 жауапқа тарту туралы еш мəлімет бермейді.  

 

Анықтама

  хатында  ұсынылатын  өзгерістердің  нақты  негізделуі  келтрілмейді.  Өмір  бойы 

бас

  бостандығынан  айыру  құрамдарының  тізімі  осы  шаралар  ең  алдымен,  ұйымдасқан 

есірткі

 қылмыскерлігімен күресуге бағытталғанын көрсетеді. Бірақ, Заң жобасына қосымша 

жіберілген

  құжаттардан  осы  шаралар  қаншалықты  «нəтижелі,  сəйкестендірілген  жəне 

көзжетерлік

»

15

 екені анық көрінбейді.  

 

Ұйымдасқан

  қылмыскерлікпен  күресу  керек.  Бірақ,  Заң  жобасында    өмір  бойы  бас 

бостандығынан

 

айырудың

 

репрессиялық

, 

қорқынышты

 

əсері

 

осындай

 

күрестің

 

нəтижелігіне

 қалай ықпал етпек екені белгісіз. Есірткі бизнесімен күресуде нақты нəтиженің 

жоқтығын

  есірткінің  заңсыз  айналымы  саласындағы  қайсыбір  қылмыстар  үшін 

санкцияларды

 өсірумен ғана бүркеп, ұғымдарды алмастыруы мүмкін.  

 

Біздің

 ойымызша, жаза мөлшерін елеулі өзгерпес бұрын есірткі қылмыскерлігін жан-жақты 

сараптау

  керек.  Мүмкін, осы санкциялар «нəтижелі, сəйкестендірілген жəне көз жетерлік» 

болуы

  үшін  сол  қылмыстар  бойынша  15-20  жылға  бас  бостандығынан  айыру  жеткілікті 

шығар

.  

 

Жоғарыда

 айтылғанға байланысты, есірткінің заңсыз айналымына байланысты қылмыстық 

жауапкершілікті

  күшейту  есірткі  қылмыскерлігімен  күресудің  нəтижелі  құралы  деген 

тұжырым

 бізше, жеткілікті негізделмеген.  

 

 

3. 

ЕСІРТКІНІҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫСТАР ҮШІН ӨМІР 

БОЙЫ БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРУ ЖАЗАСЫН ЕНГІЗУГЕ ЕСКЕРТУЛЕР  

 

3.1. 

Заң техникасы 

 

Заң

  жобасына  сəйкес,  ҚР  ҚК-ң  48-б.  өзгерістер  мен  толықтырулар  енгізіледі.  Мысалы, 

жиырма

  жылға  дейін  немесе  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыру  жазасы  мынадай 

қылмыстар

 үшін тағайындалуы мүмкін:  

1)  айналымнан алынған жəне айналымы шектелген заттардың контрабандасы (ҚР ҚК 250-

б

. 4-т.);  

                                                           

15

 

Есірткі

  қылмыстары  бойынша  қылмыстық  санкциялардың  осы  мінездемелері  Еуропа  Одағы 

Кеңесінің

 2004/757/JHA Шектеуіш шешімінде бекітілген. 

 

10

2)  есірткі заттарын немесе жүйкеге əсер ететiн заттарды өткiзу, дайындау, ұқсату, жөнелту 

мақсатында

  заңсыз  иемденiп  алу,  тасымалдау  немесе  сақтау  не  өткiзу  (ҚР  ҚК  259-б.  4-

т

.);  

3)  есірткі заттарын немесе жүйкеге əсер ететiн заттарды ұрлау немесе  қорқытып алу (ҚР 

ҚК

 260-б. 4-т.); 

4)  есірткі  заттарын  немесе  жүйкеге  əсер  ететiн  заттарды  пайдалануға  тарту,  егер  ол 

жəбірленушінің

  абайсыздықта  өлімге  немесе  басқа  да  ауыр  салдарға  əкеліп  соқса  (ҚК 

261-б. 4-т.)

16

.    

 

Заң

 техникасы жағынан есірткінің заңсыз айналымына байланысты кей бір қылмыстарды

17

 

48-б.  3-т.  мəтінінде  бөліп  көрсетілуі  негізсіз  болып  көрінеді,  өйткені,  ҚР  ҚК-ң  Жалпы 

бөліміне

  жəне  жаза  түрлеріне  қатысты  баптарда  жеке  қылмыстар  (немесе  оларды 

жасағаны

  үшін  жауапкершілікті  көздейтін  баптар)  мүлдем  атап  көрсетілмейді.  Ол  ҚР  ҚК 

Жалпы

 бөлімін құрастыру логикасын бұзады.    

 

 

3.2. 

Ұлттық қауіпсіздік өмір бойы бас бостандығынан айыруды енгізу керектігінің негізі 

ретінде 

 

Заң

  жобасына  Салыстырма  кестесіндегі  негіздемеде  «нашақорлық  пен  есірткі  бизнесі 

ұлттық

  қауіпсіздікке  нақты  қауіп  төндіретінін  ескерсек

,  кей  бір  есірткіге  қатысты 

қылмыстарды

  аса  ауыр  қылмыстарға  жатқызып,  жиырма  бес  жылға  дейін  немесе  өмір 

бойы

  бас  бостандығынан  айыру  түрінде  жауапкершілік  белгілеу  керектігі  пайда  болды»

18

 

деп

 атап көрсетіледі.  

 

Ұлттық

  қауіпсіздікке  қауіп  төнгенге  ұқсас

  сілтемелер  жоғарыда  айтылған  ҚК-ң  барлық 

баптарына

 өзгерістер мен толықтыруларды негіздеуде келтірілген. Бірақ, осы тұжырымдар 

халықаралық

 

стандарттарға

 

жəне

 

Қазақстан

 

Республикасының

 

халықаралық

 

міндеттемелеріне

 сəйкес келмейді. 2005 ж. Қазақстан Республикасы Азаматтық жəне саяси 

құқықтар

 туралы Халықаралық пактіні (АСҚХП) ратифициялады. АСҚХП-ң 12, 18, 19, 21 жəне 

22-бб.  адам  құқықтары  мен  бостандықтарын  шектеуге  жол  берудің  шарттары  бекітілген. 

Оларға

  сəйкес,  заңмен  бекітілген  жəне  демократиялық  қоғамда  мемлекеттік  (ұлттық) 

қауіпсіздік

  мүдделер

  мен  қоғамдық  тыныштықты  сақтау,  тəртіпсіздік  пен  қылмыстардың 

алдын

  алу,  сондай-ақ,  денсаулық  пен  рухани  тазалықты  немесе  басқа  тұлғалардың 

құқықтары

  мен  бостандықтарды  қорғау  үшін  керекті  болған  жағдайдан  басқа,  белгілі 

құқықтарды

 жүзеге асыру еш шектелмеуі тиіс.  

 

Осы

  талаптарды  дұрыс  түсіндіру  үшін  1984  ж.  Шектеуге  жəне  шегінуге  байланысты 

Азаматтық

 жəне саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің ережелеріне қатысты Сиракуз 

ұстамдары

 дайындалып, қабылданған болатын

19

. 

 

Осы

  құжаттың  29-ұстамы  былай  деп  бекітеді:  «ұлттық  қауіпсіздік    тəуелсіздікті,  аумақ 

тұтастығын

  немесе  саяси  тəуелсіздікті  күшпен  қорқытудан  немесе  оны  қолданудан 

қорғау

 үшін енгізілген жағдайда ғана белгілі құқықтарды шектеудің негізі бола алады». 

30-

                                                           

16

 

Парламент

  Мəжілісіне  жіберілген  (2007  ж.  17  мамырдағы  №23/6517  ҚР  Үкімет  хаты)  «Есірткінің 

заңсыз

 айналымы саласында жауапкершілікті күшейту мəселелері бойынша Қазақстан Республикасы 

Қылмыстық

 кодексі мен Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар 

енгізу

 туралы» Заң жобасына Салыстырма кестесін қараңыз. 

17

 

Сонда

 қараңыз. 

18

 

Сонда

 қараңыз. 

19

 

1-қосымшаны  қараңыз.  Шектеуге  жəне  шегінуге  байланысты  Азаматтық  жəне  саяси  құқықтар 

туралы

  Халықаралық  пактінің  ережелеріне  қатысты  Сиракуз  ұстамдары.  E/CN.4/1985/4  (1985)  БҰҰ 

құжаты

.  1984  ж.  мамырда  Заңгерлер  Халықаралық  Комиссиясы,  Қылмыстық  құқық  Халықаралық 

Ассоциациясы

, Заңгерлер Халықаралық Ассоциацияның Америка Ассоциациясы, Урбан Морган Адам 

құқықтары

  жөніндегі  институты  жəне  Сиракуз  қ.  (Италия)  Қылмыстық  құқық  саласындағы 

зерттеулердің

 Халықаралық институты  жинаған біртоп құқық жөніндегі халықаралық сарапшылармен 

дайындалған

.