Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің 2017-2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспары

1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері

2009 жылғы 27 қарашада Кеден одағының Кеден Кодексінің қабылдануымен және Қазақстан Республикасының Кеден одағына кіруіне байланысты Одақтың кеден саласын реттеудің құқықтық алаңы қаланды.

Кедендік заңнаманы жетілдірудің басым бағыттарын енгізу жүзеге асырылатын Кеден одағы шеңберіндегі негізгі құжат 2009 жылғы 27 қарашадағы Кеден одағының Кеден кодексі туралы шарт болып табылады. 2010 жылдан бастап 3 жыл бойы «Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексі туралы шартқа өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» хаттама жобасын әзірлеу бойынша жұмыс жүргізілді. Кеден заңнамасын жетілдіру мақсатында 2012 – 2014 жылдар аралығында сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың әкімшілік жауапкершілігін жеңілдету сияқты заңнамаға тұжырымдамалық өзгерістер енгізілді.

2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ құру туралы шартқа сәйкес әріптес елдермен интеграциялық процестердің неғұрлым терең деңгейі белгіленді – Еуропалық экономикалық одақ құру – нормативтік құқықтық базаны қалыптастыру ұлттық деңгейде де, одақ заңнамасы деңгейінде де жүзеге асырылады.

2014 жылғы 4 желтоқсанда Армения Республикасының Парламенті елдің Еуразиялық экономикалық одаққа қосылуы туралы шартты ратификациялады, 2015 жылғы 12 тамызда Қырғыз Республикасы Еуразиялық экономикалық одаққа кірді.

Бірыңғай экономикалық кеңістік құру туралы шешімнің қабылдануына байланысты 2013 жылдың соңынан бастап Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексінің жаңа жобасын қалыптастыру бойынша жұмыс басталды, оның негізіне Кеден одағының қолданыстағы Кеден кодексі, сондай-ақ «Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексіне толықтырулар мен өзгерістер енгізу туралы» хаттама жобасы алынды.

2016 жылғы 26 желтоқсанда Қырғыз Республикасының, Армения Республикасының, Қазақстан Республикасының, Ресей Федерациясының басшылары Санкт-Петербург қаласында Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексі туралы келісімге қол қойды.

Жүргізілетін заң шығару жұмысының шеңберінде кеден саясатын іске асырудың негізгі басым бағыттары қаланды, олар:

1) қолданыстағы кеден заңнамасын нормаларын қосу арқылы халықаралық шарттарды жүйелеу және кодификациялау, кедендік құқықтық қатынастарды реттейтін, Еуразэқ кедендік кодексінің жобасы және келісімдер бөлігінде күшін жою,  Еуразиялық экономикалық одақтың тиісті құқықтық базасы сәйкес келмеген ;

2) электрондық кедендік декларациялау басымдығы және жазбаша декларациялауды  тек белгілі бір жағдайларда ғана қолдану;

3) кеден органына кедендік декларацияны ұсынбай-ақ, құжаттарды берілу мүмкіндігі, оның негізінде олардың толтырылғаны;

4) кедендік операцияларды жасау мүмкіндігі, кедендік декларацияны тіркеуге байланысты және автоматты түрде тауарларды шығарумен, кеден органдарының ақпараттық жүйелері;

5) төрт сағат ішінде кедендік декларация тіркелген сәттен бастап тауарларды шығаруы жүзеге асыруы.

2. Негізгі проблемаларды талдау

Қазіргі уақытта негізгі проблемалар Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік заңнамасының әртүрлілігі болып табылады. Айталық, Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік заңнамасы Кеден одағының Кеден кодексімен, 30 халықаралық келісіммен (оның 9-ы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарттың қабылдануына байланысты күшін жойды), сондай-ақ Еуразиялық экономикалық комиссияның бірқатар шешімдерімен ұсынылды. Сондай-ақ проблемалық мәселелердің бірі қағаз тасымалдағыштарда кедендік декларациялауды жүзеге асыру болып табылады.

Қазіргі күні, мыналар негізгі мәселелер  болып табылады бірқатар қажетті шешімдер әзірлеу Еуразиялық экономикалық комисия бірінші кезектегі тәртіппен бір мезгілде қабылдануы қажет Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексіне кіру оның сілтемелік нормалар іске асыруға. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы ұлттық кеден заңнамасы қажеттілігі келтіру, тиісті қабылдау арқылы Кодексінің бір мезгілде Еуразиялық экономикалық одақтың күші Кедендік кодексі кіруіне байланысты.

3. Тәуекелдерді басқару

1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері

1999 жылдан бастап 2014 жылдар кезеңінде елдің ЖІӨ жалпы көлемінде «мұнайлы» облыстарының (Ақтөбе, Атырау, БҚО, Қызылорда, Маңғыстау) үлесі 21%-дан 29,4%-ға дейін, негізгі мегаполистер Астана және Алматының – 23%-дан 30,9 %-ға дейін артты, бұл ретте «өнеркәсіптік» облыстардың үлесі (ШҚО, Қарағанды, Павлодар) 28%-дан 18,1%-ға дейін, қалған «аграрлық» облыстар – 28%-дан 21,6%-ға дейін төмендеді.

Қазіргі уақытта «мұнайлы» өңірлерде және Астана мен Алматы қалаларында Инвестициялардың шоғырлануы, ал «өнеркәсіптік» және «аграрлық» өңірлерде инвестициялар үлесінің төмендеуі байқалуда.

2015 жылдың қорытындысы бойынша жалпы өңірлік өнімді өндіруде ең үлкен үлесті Алматы қаласы 21,2% алып отыр, ең азы – Солтүстік Қазақстан облысы – 2,2%. Жалпы өңірлік өнім (бұдан әрі – ЖӨӨ) өсімінің жоғары қарқыны Астана (6,3%), Алматы (4,2%) қалаларында, Алматы облысында (4,1%) байқалады.

2015 жылдың қорытындысы бойынша өңірлер арасында жан басына шаққандағы табыстар бойынша үйлеспеушілік байқалуда: Атырау (7 042,7 мың теңге) және Оңтүстік Қазақстан (909,8 мың теңге) облыстарындағы жан басына шаққандағы ЖӨӨ айырмашылығы 7,7 есе. Бұл ретте 2014 жылмен (8,2 есе) және 2013 жылмен (8,1 есе) салыстырғанда табыстар бойынша айырмашылық қысқарды, бұл осы көрсеткіштің оң серпінін көрсетеді.

Өңірлерді дамыту мақсатында ел экономикасының өсуіне әсер етудің маңызды тетіктерінің бірі болып табылатын мемлекеттің тиімді өңірлік саясаты жүргізіледі.

2011 жылы Мемлекет басшысының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 118 Жарлығымен өңірлік дамудың түйінді бағыттары бойынша мемлекеттің тәсілдерін айқындайтын Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды схемасы (бұдан әрі – Болжамды схема) қабылданды.

Жаңа басымдықтарды («Қазақстан-2050» стратегиясы, «Әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіру жөніндегі тұжырымдама» және Мемлекет басшысының 2014 жылғы 11 қарашадағы «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» атты Қазақстан халқына Жолдауы) ескере отырып, 2015 жылы Болжамды схеманы өзектілендіру жүргізілді.

Мәселен, елдің тиімді аумақтық-кеңістіктік дамуының жаңа тәсілдері айқындалды:

1) аумақтық шоғырландыру және басқарылатын урбандалу негізінде теңгерімделген даму;

2) хаб және шұғыла қағидатының негізінде макроөңірлік даму.

Болжамды схеманы іске асыру үшін елдің рационалды аумақтық ұйымдастырылуын қалыптастыру, экономикалық өсу орталықтарында халық пен капиталды шоғырландыру арқылы өңірлердің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін дамыту үшін жағдайлар жасауға бағытталған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 28 маусымдағы № 728 қаулысымен 2020 жылға дейінгі өңірлерді дамыту бағдарламасы (бұдан әрі – бағдарлама) қабылданды.

Бағдарлама шеңберінде «бірінші деңгейдегі» қалалар (агломерациялар, хаб-қалалар), «екінші деңгейдегі» қалалар (облыс орталықтары, Семей және Түркістан қалалары); «үшінші деңгейдегі» қалалар (моно- және шағын қалалар), аудан орталықтары, тірек ауылдық елді мекендер, шекаралас аумақтар - экономикалық өсу орталықтары айқындалды.

Бұл ретте Қазақстанның жаңа аумақтық ұйымы, бірінші кезекте ірі қалалардың орталықтары Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе қалаларындағы агломерациялардың немесе елдік ауқымдағы экономикалық өсу орталықтарының озық өсуін көздейді.

«Екінші деңгейдегі» қалалар да өз өңірлерінде өндірістік, қаржылық және еңбек ресурстарын тартатын және шоғырландыратын орталықтар болып табылады. Қазақстанда «екінші деңгейдегі» қалаларға 14 қала жатқызылған, оның ішінде 12 қала 12 облыстың әкімшілік орталығы, 2 қала облыстық маңызы бар қала (Семей, Түркістан) болып табылады.

Болжамды схеманы іске асыру үшін мемлекет «үшінші деңгейдегі» қалаларды, аудан орталықтарын, тірек ауылдық елді мекендерді және шекара маңы аумақтарын дамыту бойынша қосымша шаралар қабылдауда.

«Үшінші деңгейдегі» қалалар 27 моноқала мен 41 шағын қаланы қамтиды, олар Кешенді жоспарларға сәйкес дамуда.

Моноқалалардың басымдығы мен мамандануын ескере отырып, бүгінгі таңда 58 «зәкірлік» инвестициялық жоба іске асырылуда. Олардың ішінен 4,3 мың тұрақты жұмыс орындары құрылған 33 жоба пайдалануға берілді.

Пайдалануға берілген 33 жобаның 19-ы 50%-дан астам жобалық қуаттылықпен жүктелген (Күлсары – 1, Риддер – 1, Ақсай – 1, Жезқазған – 7, Саран – 1, Теміртау – 2, Жетіқара – 3, Арқалық – 1, Екібастұз – 1, Кентау - 1).

2016 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 313 тірек ауылдық елді мекен айқындалды және оларды дамыту бойынша Кешенді жоспарлар қабылданған. 2015 жылы тірек ауылдарда 1354 жоба және 909 километр инженерлік желілер іске асырылды. Тірек ауылдарды дамытуда үлкен белсенділік көрсеткен Оңтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Павлодар облыстары.

Қазақстанның 14 облысының 12 өңірі шекаралас болып табылады және ел аумағының көп бөлігін алып отыр.

Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін дамыту, экономикалық өркендеуге, әлеуметтік әл-ауқат және азаматтық қоғамды қалыптастыру үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 28 қарашадағы № 438 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасы іске асырылуда.

Ауылдық жерлерге жұмыс істеу және тұру үшін келетін әлеуметтік саланың және агроөнеркәсіптік кешен мамандарын ынталандыру үшін 2009 жылдан бастап «Дипломмен ауылға» жобасы іске асырылуда. Мәселен, жобаны іске асырғаннан бастап ауылдық жерлерге 42 787 маман тартылды, олар жалпы сомасы 7,9 миллиард теңгені құрайтын көтерме жәрдемақы алды. Олардың ішінде 17197 маманға тұрғын үй алуға 37,4 миллиард теңге сомасына бюджеттік кредиттер берілді.

Өңіраралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында аумақтарды дамыту бағдарламаларына «Өңіраралық ынтымақтастық» бағыты қосылды, сондай-ақ Базалық көрсеткiштер тiзбесі өңіраралық сауданы сипаттайтын көрсеткiштермен толықтырылды.

2016 жылы 6 макроөңір үшін (Оңтүстік, Солтүстік, Орталық-Шығыс, Батыс, Алматы және Астана) инвестициялық бағдарламалар әзірленді және бекітілді.

Мемлекет басшысының Жолдауын іске асыру үшін қабылданған «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде Алматыны, Астананы, Ақтөбені, Шымкентті және Өскеменді ұлттық және халықаралық денгейдегі хаб-қалалар ретінде айқындай отырып, елдің макроөңірлерін қалыптастыру жолымен Қазақстанның бірыңғай экономикалық нарығын құру бойынша шаралар қабылдануда.

2. Негізгі проблемаларды талдау

Өңірлердің дамуындағы негізгі проблема жан басына шаққандағы қолда бар табыстар бойынша өңірлер арасындағы үйлеспеушілік.

2015 жылдың қорытындысы бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің Атырау және Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы айырмашылығы 7,7 есе. Алайда 2014 жылмен салыстырғанда (8,2 есе) табыстар бойынша айырмашылық қысқарған, бұл осы көрсеткіштің оң серпінін көрсетеді.

Өңірлердің дамуына әсер ететін факторлардың бірі әлемдік шикізат тауарлық биржаларында бағалардың төмендеуі, белгілі бір облыс экономикасының бәсекеге қабілетсіз болуы нәтижесінде жұмыссыздықтың артуы болып табылады.

Ел өңірлерінің көпшілігінің экономикалық жағдайы әлемдік шикізат тауарлық биржаларындағы бағаларға тікелей байланысты: Қостанай, Қарағанды облыстары – темір рудасы, жентектер, қара металлургия өнімі, Шығыс Қазақстан, Қарағанды облыстары – түсті металлургия өнімі, Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстары – экономиканың мұнай-газ секторының өнімі.

Осыған байланысты өңірлерге экономикалық әлеуетті дамыту және инвестицияларды тарту үшін өсудің жасырын резервтерін пайдалану бойынша жұмыстар жүргізу, мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асыруды жандандыру қажет.

3. Тәуекелдерді басқару

1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері

2015 жылы Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы 75,9 миллиард АҚШ долларын құрады, өткен жылмен салыстырғанда 37,1 %-ға немесе 44,9 миллиард долларға төмендеді. 2013 жылмен салыстырғанда Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 43,1 %-ға немесе 57,6 миллиард АҚШ долларына азайды.

Бұл ретте ЕАЭО елдерімен тауар айналымы 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 27,1-%-ға немесе 5,7 миллиард долларға төмендеп, 15,3 миллиард АҚШ долларын құрады. 2013 жылмен салыстырғанда Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 37,8 %-ға немесе 9,3 миллиард АҚШ долларына азайды.

ЕАЭО, ТМД елдерінен де және үшінші елдерден де өнімдерді импорттау 2014 жылмен салыстырғанда 2015 жылы 11,1 миллиард АҚШ долларына (26,9%) төмендеп, құндық мәнінде 30,2 миллиард АҚШ долларын құрады. 2013 жылмен салыстырғанда импорт көлемі 38,1%-ға немесе 18,6 миллиард АҚШ долларына азайды.

Сонымен қатар 2015 жылы қазақстандық өнімдер экспортының көлемі 45,7 миллиард АҚШ долларын құрады, 2014 жылмен салыстырғанда құндық мәнінде 33,8 миллиард АҚШ долларына (42,5%-ға) қысқарды, ол негізінен алыс шетелге экспорттың төмендеуі есебінен болды. 2013 жылмен салыстырғанда 46%-ға немесе 39 миллиард АҚШ долларына қысқарды.

Экспорт көлемінің қысқаруының негізгі себептері минералдық шикізатқа әлемдік бағаның төмендеуі, сондай-ақ Қазақстанның негізгі экспорттық тауарларына сұраныстың төмендеуі болды.

Экспорт көлемінің қысқаруына қарамастан, сауда теңгерімінің сальдосы оң болып қалып отыр. 2015 жылы профицит 15,5 миллиард АҚШ долларын құрады (2014 жылы – 38,2 миллиард АҚШ доллары).

Бұл ретте ЕАЭО елдерімен сауда теңгерімінің сальдосы теріс, 2015 жылы дефицит 6,2 миллиард АҚШ долларын құрады (2014 жылы – 8,1 миллиард АҚШ доллары).

Әлемдік дағдарыс құбылыстары жағдайында мұнай бағасының тұрақсыздық жағдайын назарға ала отырып, Қазақстан өңірлік деңгейде де және жалпыәлемдік ауқымда да сауда жүйесіне интеграциялану арқылы экономикалық бәсекеге қабілеттілігін арттыруы керек.

2015 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасы, Беларусь Республикасы және Ресей Федерациясының Еуразиялық экономикалық одағы (бұдан әрі – ЕАЭО) жұмыс істей бастады. 2015 жылғы 2 қаңтардан бастап Армения Республикасы ЕАЭО-ға қосылды. 2015 жылғы 12 тамызда Қырғызстан Республикасы ЕАЭО-ның толық құқылы мүшесі болды.

Еуразиялық экономикалық одақ шеңберіндегі уағдаластықтар Кеден одағы мен БЭК шеңберіндегі базалық уағдаластықтар топтамасымен салыстырғанда Қазақстанның интеграциялық мүмкіндіктерін барынша жақсартады, Қазақстанның экономикасын дамыту, энергетика, көлік, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салаларындағы әлеуеттерді кең ауқымды іске асыру үшін барынша мүмкіндіктер ашады.

2019 жылға қарай электр энергетикасы нарығы, 2025 жылға қарай газ, мұнай және мұнай өнімдерінің ортақ нарығы, 2025 жылға дейін кезең-кезеңмен жекелеген қызметтер секторларының бірыңғай нарығы қалыптастырылатын болады, автотасымалдау ырықтандырылады, көлік, газ тасымалдау инфрақұрылымына және мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау жүйелеріне тең қолжетімділік беріледі, капитал мен еңбекші көшіп-қонушылардың еркін қозғалысы қамтамасыз етіледі.

Сауда байланыстарын дамыту және нығайту, сондай-ақ әлемдік нарыққа отандық тауарларды ілгерілету үшін қолайлы жағдайлар қалыптастыру мақсатында саудада неғұрлым ырықты қағидаларды көздейтін еркін сауда аймақтарын құру және үшінші елдермен преференциялық келісімдер жасасу бойынша жұмыс жүргізілуде.

Көпжақты сауда-экономикалық жүйе шеңберінде басты басымдықтар ДСҰ нормалары мен қағидаларын ескере отырып, Қазақстанның аталған жүйеге қатысуын қамтамасыз ету, қазақстандық өнімдер үшін сату нарығын қамтамасыз етуге арналған преференциялық құралдарды қолдану және сыртқы нарықтарда өндірушілердің қызметіне бәсекеге қабілетті жағдайды пайдалану болып табылады.

ДСҰ шеңберіндегі жұмыс жағдайлары қатысушы елдердің сауда режимдерін ырықтандыруды, саудадағы түрлі кедергілерді қысқартуды, әлемнің көптеген елдерінің нарықтарына қолжетімділік ашу арқылы қазақстандық өнімдер экспортының географиясын кеңейтуді көздейді, сондай-ақ біздің өндірушілерге тең жағдайларда бәсекелесуге мүмкіндік береді.

Бәсекеге қабілетті өндіріс салаларына, ресурстар мен нарықтарға қол жеткізу дәрежесіне ықпал ететін негізгі факторлардың бірі шектеулерді жою және қолайлы бизнес орта құру болып табылады.

Әлемдік практика тұрғысынан, сауданы жеңілдетуге жәрдемдесу мақсатында қолданыстағы кедендік-тарифтік, тарифтік емес шаралар импорттық кеден баждарының қолданылатын мөлшерлемелеріне талдау жасау, заңсыз кедергілерді анықтау және жою арқылы жүйелі түрде қайта қаралады.

Қазақстан Республикасы көп бағытты халықаралық саясатты жүргізеді. Сауда-экономикалық саясатты қалыптастыруда және іске асыруда біртұтас уағдаластықтар кешені болуы мүмкін нәтижесі үкіметаралық комиссиялар отырыстарының нәтижелері маңызды рөл атқарады.

Министрлік жыл сайын әлемнің 100-ден астам елінен 3000-нан астам делегат қатысатын жыл сайынғы Астана экономикалық форумының, Мемлекет басшылары қатысатын Қазақстан мен Ресейдің жыл сайынғы Өңіраралық ынтымақтастық форумының ұйымдастырушысы болып табылады.

2. Негізгі проблемаларды талдау

Сыртқы сауда айналымының төмендеуі негізінен құндық мәнінде болды. Көрсеткіштердің өзгеруі, ең алдымен, Қазақстан экспортының үштен екісін құрайтын шикізат бағасының күрт төмендеуі аясында ұлттық валютаның АҚШ долларына қатысты бағамын түзетуге байланысты болды. Заттай мәнінде сауданың нақты көлемі аздап төмендеді.

Қазіргі уақытта минералдық ресурстардың әлемдік бағасының төмендеуі байқалуда. Бұдан басқа әлі күнге дейін халықаралық сауданың дамуына бөгет жасайтын әртүрлі кедергілер сақталуда, бұл экономикалық өсудің серпініне теріс әсер етеді.

Бұдан басқа елдің ДСҰ-ға кіруі отандық тауарлар мен қызметтер нарығында бәсекелестік ортаның ұлғаюына ықпал етеді. Осыған байланысты Қазақстанға ресурстарды тиімді бөлу, технологияларды тарту мен тауарларды өндіру және қызметтер көрсетуге стандарттарды арттыру бойынша шаралар қабылдау қажет.

Осыған байланысты қазақстандық өнімнің оған сыртқы нарықта сұранысты арттыру мақсатында бәсекеге қабілеттілігін арттыру саясатын жүргізу қажет, бұл қазіргі халықаралық сауда жүйесінде әлемдік қоғамдастық басшылыққа алатын нормалар мен қағидалар негізіндегі тиімді және жауапты сыртқы сауда саясатын қалыптастыруды талап етеді.

Бәсекеге қабілетті өндіріс салаларына, ресурстарға және нарықтарға қол жетімділік деңгейіне әсер ететін түйінді факторлардың бірі шектеулерді жою және қолайлы бизнес ортаны құру болып табылады.

3. Тәуекелдерді басқару

1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері

Соңғы үш жылда (2013–2015 жылдар) Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері санының, жұмыспен қамтылғандар санының және шағын және орта бизнес (бұдан әрі – ШОК) субъектілері өнім шығаруының өсу қарқынының оң серпіні байқалады.

Ресми статистикалық деректер бойынша 2015 жылы Қазақстанда 1 481 454 ШОК субъектілері тіркелді, олардың ішінде жұмыс істеп тұрған ШОК субъектілерінің саны 1 242 579 бірлікті құрады және 2014 жылмен (926 844 бірл.) салыстырғанда нақты мәнде 315 735 бірлікке немесе 34,1%-ға өсті және 2013 жылмен салыстырғанда (888 233 бірл.) 354 346 бірлікке немесе 39,8%-ға ұлғайды. Олардың тіркелген ШОК субъектілерінің жалпы санындағы үлесі 83,8% құрайды.

2015 жылы ШОК субъектілері 15 699 405 миллион теңге сомасына өнім шығарды, 2014 жылмен (15 568 081 миллион теңге) салыстырғанда номиналды мәнде 131 324 миллион теңгеге ұлғайды және 2013 жылмен (9 165 412 миллион теңге) салыстырғанда 6 533 993 миллион теңгеге ұлғайды.

Бұған рұқсат беру жүйесін жетілдіру, мемлекеттік органдардың бақылау-қадағалау қызметін оңтайландыру, Дүниежүзілік Банктің «Doing Business» рейтингінде Қазақстанның позициясын оңтайландыру арқылы елдегі бизнес-ахуалды жақсарту шаралары ықпал етті.

2015 жылғы 1 қаңтардан бастап «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды түбегейлі жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 29 желтоқсандағы Заңы күшіне енді, оның шеңберінде жоспарлы тексерістер алынып тасталып, мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асыруға жаңа тәсілдер әзірленді.

Атап айтқанда, тәуекелдерді бағалау негізінде тексерістерді ұйымдастыруға ауысу жүзеге асырылды, оған сәйкес бұзушылар ғана таңдалып алынып тексерілетін болады.

Мемлекеттік органдардың тәуекелдерді бағалау жүйелерін қалыптастыруы үшін Мемлекеттік органдардың тәуекелдерді бағалау жүйелерін қалыптастыру әдістемесі бекітілді.

Бұл әдістеме негіздемелік сипатта және әрбір мемлекеттік бақылау-қадағалау органының тәуекелдер дәрежесін бағалау өлшемшарттарын және салалық ерекшелікті ескере отырып, тексеру парақтарын әзірлеуін негіз болып табылады.

2015 жылғы 22 сәуірде мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатысуын шектеу және мемлекеттік компаниялардың бизнеске қысымын азайту мақсатында «Yellow Pages Rules» қағидаттарын бекітетін «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатысуын шектеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

Қазақстанның Дүниежүзілік Банктің «Doing Business» жаһандық рейтингіндегі позициясын жақсарту бойынша Дүниежүзілік Банктің «Doing Business» рейтингісі елдерінің бірінші 30-дығына кіруі жөніндегі Мемлекет басшысының міндеттерін іске асыру мақсатында бизнес рәсімдерінің санын, мерзімдерін және қаржылық шығындарын қысқартуға бағытталған заңнамалық түзетулердің төрт топтамасы қабылданды, ол жалпы кәсіпкерлердің жүктемесін төмендетуге мүмкіндік береді.

2015 жылы Қазақстан әлемнің 189 экономикасы арасында 41-позицияны иелене отырып, қойылған мақсатқа айтарлықтай жақындады. 2016 жылғы «Doing Business» рейтингі бойынша Қазақстан ең көп реформа – он бағыттың жетеуінде 19 реформаны жүзеге асырған мемлекет ретінде атап өтілді.

2016 жылғы 29 қазанда Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне қол қойды, оның шеңберінде Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органның рөлін күшейту бойынша қосымша шаралар қабылданды, олар Қазақстанда кәсіпкерлік белсенділіктің тұрақты өсуін, құқықтық қорғалуын және іскерлік ортадағы сенімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің шеңберінде күші жойылған деп танылған «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау туралы» 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының нормалары көзделді, осыған байланысты тәуекелдер дәрежесін бағалау өлшемшарттарына және тексеру парақтарына қатысты ведомстволық бұйрықтар қайта бекітілді.

2016 жылғы 29 наурызда қайталанатын және артық рұқсат берулерді жою, оларды хабарландыру тәртібіне ауыстыру және рұқсат беру рәсімдерін оңтайландыру арқылы бизнеске әкімшілік қысымды төмендету мақсатында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне рұқсат беру құжаттарын қысқарту және рұқсат беру рәсімдерін оңайлату мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

Заң республикадағы кәсіпкерліктің жалпы дамуына, бизнесті жандандыруға және оның қызметінің шекараларын кеңейтуге, кәсіпкерлік секторындағы өндіріс көлемінің жиынтығын ұлғайту есебінен елдің ұлттық кірісінің өсуіне, тиісінше жұмыссыздықты азайтуға және басқа оң әлеуметтік-экономикалық салдарға ықпал етеді, сондай-ақ бизнес жүргізу үшін барынша қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

2016 жылғы мамырда «100 қадам» Ұлт жоспарын іске асыру үшін әзірленген «Өзін-өзі реттеу туралы» 2015 жылғы 12 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы және оған ілеспе «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзін-өзі реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 12 қарашадағы Заңы қолданысқа енгізілді, оның шеңберінде Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік және кәсіби қызмет субъектілерінің өзін-өзі реттеуімен байланысты қоғамдық қатынастар реттеледі, өзін-өзі реттеу ұйымдарын құру және олардың жұмыс істеу шарттары, ондағы мүшелік (қатысу) және олардың құқықтық жағдайы айқындалады.

Осы Заңды іске асыру үшін Министрдің 2016 жылғы 27 қаңтардағы № 32 бұйрығымен Өзін-өзі реттейтін ұйымдардың тізілімін жүргізу қағидалары бекітілді. Қағидаларда коммерциялық емес ұйымдарды өзін-өзі реттейтін ұйымдардың тізіліміне қосу тәртібі белгіленеді және оны жүргізу тәртібі айқындалады.

Мемлекет «Бизнестің жол картасы 2020» кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасын іске асыру шеңберінде қаржылық (екінші деңгейдегі банктердің кредиттері бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау, қарыздарды кепілдендіру, мемлекеттік гранттар беру, жетіспейтін инфрақұрылымды жүргізу) және қаржылық емес құралдарды (кәсіпкерлік әлеуетті дамыту, іскери байланыстарды кеңейту) жүйелі түрде қолдану арқылы шағын және орта бизнесті кешенді қолдауды жүзеге асырады.

Бірыңғай бағдарламаны іске асырудың соңғы үш жылы (2013 – 2015 жылдар) ішінде мемлекеттік қолдау шараларымен 312 мың кәсіпкер қамтылды. Бірыңғай бағдарламаны іске асыру нәтижесінде 100 мың жұмыс орны сақталды және құрылды.

2. Негізгі проблемаларды талдау

Қазақстанда даму деңгейіне қарамастан, көптеген елдердегідей экономикалық қызметті шамадан тыс реттеу проблемасы бар. Бизнес құру және жүргізу кезінде кәсіпкерлер орындауы тиіс күрделі және айқын емес рәсімдер экономикалық өсуге ең үлкен кедергі болып отыр. Бұл рәсімдер өндірістік шығындарды және кәсіпкерлердің шығасыларын ұлғайтады, олардың нарыққа қол жеткізуін шектейді, бизнестің дамуын тежейді, бизнес-ортаны нашарлатып, сыбайлас жемқорлыққа ықпал етеді. Әкімшілік кедергілер экономиканың көлеңкелі секторының пайда болуының негізгі себептерінің бірі болып табылады.

Бұдан басқа шағын және орта кәсіпкерліктің дамытудағы негізгі проблемалар:

1) екінші деңгейдегі банктердің жеке кәсіпкерлік субъектілеріне кредит беруі кезінде кепілді қамтамасыз ету бойынша жоғары талап қоюы;

2) кепіл мүлігінің өтімді болмауына байланысты аудандарда, шағын қалалар мен ауылдық округтерде екінші деңгейдегі банктердің кредиттік қаражатына қол жеткізе алмауы;

3) бастапқы капиталының болмауына байланысты ауыл халқы үшін мемлекеттік қолдау бағдарламаларының кейбір қаржы құралдарының қолжетімді болмауы;

4) ауылдық округтердегі кәсіпкерлердің бизнесті жүргізу бойынша орталықтандырылған көрсетілетін қызметтерді алу және бухгалтерлік және салықтық есеп саласында, маркетинг, менеджмент, заң және қаржы мәселелері саласындағы консалтинг бойынша мүмкіндіктерінің шектеулілігі.

3. Тәуекелдерді басқару