Қазақстан Республикасы Президентінің
«Тілдерді қолдану мен
дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
туралы» Жарлығын жəне Алматы қаласы əкімдігінің «Алматы қаласындағы
жергілікті атқарушы органдарындағы іс қағаздарын жүргізуді
мемлекеттік тілге
көшіру туралы» қаулысын орындау мақсатында, сонымен бірге Алматы қаласы
əкімдігі қаулысының орындалу барысы туралы «Алматы қаласындағы
мемлекеттік органдардағы мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту
жұмыстары» туралы ақпаратты тыңдай отырып, Алматы қаласының əкімдігі
Қ А У Л Ы Е Т Е Д І :
Аудан əкімдері, департаменттер мен басқармалардың
басшыларына:
1. Алматы қаласы
Тілдерді дамыту басқармасының бастығы, Алматы
қаласының əкімдігі «Алматы қаласындағы мемлекеттік органдардағы
мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту жұмыстары туралы» 2003
жылдың 26 мамырындағы № 2 ⁄ 316 қаулысының жүзеге асырылу барысы
туралы ақпаратын назарға алсын.
2. Қаулының орындалуын бақылау қамтамасыз етілсін.
3. Іс қағаздарын жүргізуді мемлекеттік тілге
көшіру бойынша белгіленген
дайындық шараларын көрсетілген мерзімде жүргізсін.
4. Алматы қаласы Тілдерді дамыту басқармасының бастығы
Жақсылықова Күлəй Бəймендіқызы Алматы қаласының жергілікті атқарушы
органдарындағы іс қағаздарын жүргізуді мемлекеттік тілге көшіру жөніндегі
дайындық шараларына талдау жасасын.
5. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Алматы қаласы əкімінің
орынбасары
Аспандияр Əденұлы Өмірбековке жүктелсін.
Алматы қаласының əкімі ___________ Есімов Ахметжан Смағұлұлы
қолы
Хаттама бөлімінің
меңгерушісі ___________ Рыскелдива Гүлдария Дəулетқазықызы
қолы
Əкімшілік хатшысы____________ Шимаева Салтанат Мұсаханқызы
қолы
131-тапсырма. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіздер.
1. Хаттама мазмұн-мақсатына қарай құжаттың қай түріне жатады? 2.
Хаттаманың құрамына қандай мəліметтер кіреді? 3. Оның негізгі бөлімінде не
жазылады? 4. Мəжіліске қатынасқандар туралы қандай мəлімет беріледі? 5.
Хаттаманың қаулы шешімінде, «қаулы» деп аталатын бөлігінде не жазылады?
6. Хаттаманың «тыңдалды» деген бөлігінде не жазылады? 7. Ал «жарыссөз»
деп аталатын бөлігінде не жазылады? 8. Хаттама жазылатын мəжілісті кім
жүргізеді, хаттамаға кімдер қол қояды?
132-тапсырма. Сөз жəне
сөз
тіркестерімен
сөйлемдер
құрастырыңыздар.
Мəжіліс,
хаттама, кəсіпорын, мекеме, бекіту, күн тəртібі, əр түрлі
мəселелер, сөз сөйлегендер, қабылданған қаулы, дəлелденген себептер, мөр
басу, қатынасқандар саны.
133-тапсырма. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыздар.
1. Кафедра мəжілісінің хаттамасы. 2. Мəжілістің күн тəртібінде қаралған
мəселелер. 3. Бірінші мəселе бойынша. 4. Қаулы қабылдау. 5. Дауыс беру
нəтижесі. 6. Қаулы бірауыздан қабылданды. 7. Мəжілісте талқыланған
мəселелердің орындалу мерзімі.
134-тапсырма. Хаттаманы жазуда жиі қолданылатын сөздер мен сөз
тіркестерін дəптерлеріңізге жазыңыздар.
135-тапсырма. Сол жақ бағанадағы сөз жəне сөз тіркестерінің
аудармасын оң жақ бағанадан тауып, оларды сəйкестендіріңіздер.
1. Кеңейтілген мəжіліс.
2. Бірлескен
мəжілістің
хабарландыруы.
3. Мəжілістің қаулысы.
4. Жарыссөз.
5. Хаттаманың көшірмесі.
6. Хаттама жазу.
7. Кафедра мəжілісінің
хаттамасы.
1. Вести протокол.
2. Копия протокола.
3. Расширенное заседание.
4. Прения.
5. Постановления заседания.
6. Объевление о совместном
заседании.
7. Протокол заседания кафедры.
136-тапсырма. Төмендегі мəселелермен байланыстырып хаттама
жазыңыздар:
1. Қазақ тілі кафедрасының ұйымдастыруымен өткізілетін студенттердің
ғылыми конференциясының дайындық жұмыстары;
2. 2011 жылы өткізілетін «ҚазҰТУ көктемі» конкурсына ЖТТДИ
кафедраларында жүргізілетін дайындық жұмыстары;
3. Қазақ тілі кафедрасының ашылғанына 20 жыл толуына байланысты
өткізілетін іс-шараларды орындау жұмыстарын талқылауға байланысты
кафедра мəжілісінің хаттамасын жазу.
10-апта. 19-сабақ
137-тапсырма. «Армян-қыпшақ» тобы туралы не білесіздер? Өзара
пікір алмасыңыздар.
138-тапсырма. Қыпшақ тіліндегі еңбектер қай жылдардан, неге
байланысты пайда болды? Мəлімет алыңыздар.
139-тапсырма. Мəтінмен мұқият танысып, мағынасын түсініп,
мазмұндаңыздар.
Жаңа түркі дəуіріндегі ресми
іс қағаздары
XIV-XVII ғасырларда қазіргі Украина, Молдавия, Румынияларда қоныс
теуіп, қауым (община) болып өмір сүріп, армян дінін қабылдап, қыпшақ
тілінде сөйлеген этникалық топ тюркологияда «армян-қыпшақтар» деп аталып,
олардың армян алфавитімен жазып қалдырған мұралары «армян-қыпшақ жазба
ескерткіштері» деп аталып жүр, – деп жазады зерттеуші А.Н. Гарковец.
Алтын Орда жерінен бірте-бірте ығысып барған олар XV ғасырдың
аяғында сол кездегі ең үлкен саяси жəне экономикалық орталық болып
саналатын Львов жəне т.б. қалаларда топтасады.
Львовта қыпшақ тілінде
мектеп, баспахана болған, армян-қыпшақ-полякша сөздіктер, діни еңбектер,
«Төре бітімі» деп аталатын заңдар жинағы болған.
Армян қыпшақтары тұрған жерлерінде түрлі кəсіптермен шұғылданады.
Олардың арасында саудагерлер, дипломаттар, армян алфавитін қыпшақ тілінің
заңдылығына негіздеп, жазу дəстүрін қалыптастырушылар да шыққан. Армян
қыпшақтары өздері бағынышты болған Польша корольдігінің саяси-
экономикалық өмірінде елеулі рөл атқарады. Олар өздерінің дербестігін,
суверенитетін сақтау үшін көп күш салады. Ақырында 1496 жылы король
армян қыпшақтарына өздерінің істерін өздерінің заңымен шешулеріне рұқсат
етеді. Осыдан бастап қыпшақ тілінде көптеген аударма еңбектер пайда
болады. Іс қағаздары, ресми құжаттар қыпшақ тілінде жүргізіледі.
Қыпшақ тілінде жазылған ресми құжаттары Львов қаласының əкімшілік
сот орындарында поляк, украин, латын тілдеріндегі документтермен бірдей
дəрежеде қабылданып, мемлекеттік ресми іс қағаздары жүргізілетін тіл
дəрежесіне көтеріледі.
1572-1663 жылдарда түрлі іс қағаздары тіркеліп отырған қолжазба Киев
архивінде сақталған. «Документтерде кеңсе қағаздары стиліне тəн сөз
оралымдары, əр документтің датасын, билердің аты-жөндері, текстердегі
қайталаулар көптеп кездеседі. Сондықтан да бұл документтерді бір ғасыр бойы
хатқа түскен, стилі қалыптасқан қыпшақ тілінің іс қағаздарының үлгісі ретінде
бағалау керек», – деп жазылған.
Құжаттардың қашан, кімдердің жүргізгені жазылып отырған. Қауымның
өзін-өзі басқаруының құрамында жыл сайын ағалар кеңесі сайлайтын судья-
войт жəне армян заңын жетік білетін 12 адам болған. Ал акт кітабында армян
соты қараған түрлі істер тіркеліп отырған. Олар:
өтініш, қолхат, өсиет қағаз,
түрлі келісімшарттар, төлем қағаздары, анықтамалар, кепілдік, куəлік,
арыз, дүние мүліктің тізімі, ант ішу жəне түрлі құжаттардың
көшірмелері.
140-тапсырма. Мəтіннің мазмұны бойынша берілген сұрақтарға
жауап беріңіздер.
1.
Армян-қыпшақ жазба ескерткіштері, – деп не аталады? 2. Армян-
қыпшақ тобы қай жерлерде топтасқан? 3. Львовта нелер болған? 4. Армян
