Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

75 

 

         Əдеби  бағыттар.  Бұлардың  пайда  болу,  дамуы  мен  қалыптасуының  тарихи 

əлеуметтік себептері. Реализм мен романтизм ұғымдарының əдеби шығармадағы көрінісі. 

         Əдебиет теориясын оқытуға қатысты еңбектерге шолу. 

 

Əдебиет сабағы 

         Əдебиет  сабағы  жəне  оның    мектептік  пəндер  жүйесіндегі  орны.  Оқу  қызметін 

ұйымдастырудағы  мақсат-міндеттері.  Əр  сабақтың  өз  тұжырымдамасы,  логикасы, 

білімділік,  тəрбиелік  бағыт-бағдары  болатыны.  Сабақтың  өзіне  дейінгі,  өзінен  кейінгі 

сабақтармен  үзіліссіз,  біртұтас  білімділік  жүйе  құрайтындығы.  Мұғалімнің  сабақ 

процесіндегі  ізденісі,  шығармашылық  қызметі.  Сабақтың  мұғалім-сынып-оқушы 

қызметіне қатысты дидактикалық принципке негізделетіні. 

         Қазіргі  кездегі  əдебиет  сабағына  қойылатын  талаптар.  Əдебиет  сабақтары,  оның 

ұйымдастырылуы жөніндегі еңбектерге шолу. 

        Əдебиет  сабағындағы  тіл  дамыту  жұмыстары.  Өзіндік  ерекшелігі.  Тіл  дамыту 

сабақтарындағы  пəнаралық  байланыс  қызметінің  маңызы.  Мəнерлеп  оқу,  ауызша 

мазмұндау  жұмыстарының  оқушы  тілін  дамытудағы  рөлі.  Оқушыны  шешендік  өнерге 

баулудың  тіл  дамыту  жұмыстарына    қатыстылығы.  Əртүрлі  жанрдағы  шығармаларды 

оқыту процесінде жеке сөз, сөз тіркестері, сөйлемдермен, образдармен жұмыс істей білуге 

баулу. 

         Жазба  жұмыстар  арқылы  тіл  дамыту.  Жазба  жұмыстарының  түрлері.  Шығарма 

жазу  арқылы  оқушының  аналитикалық  ойлау  жүйесінің  қалыптасатыны.  Оқушыны 

шығарма  жазуға  үйретудің  əдістемелік  тəжірибелері.  Мазмұндама  жаздыру.  Оның 

оқушының  əдеби  материалдарды  еске  сақтау  жəне  жүйелі  əрі  бейнелі  мазмұндау    тілін 

қалыптастыратыны. 

       Ү-ҮІІ,ҮІІІ-ІХ 

сыныптардағы 

шығарма 

жұмыстарының 

спецификасы, 

Х-ХІ 

сыныптардағы тақырыптық, бағдарламалық, шығармашылық, публицистикалық шығарма 

түрлері. Шығарманың  оқушының жазу тілін қалыптастыруға əсер-ықпалы. 

      Оқушы 

білімін 

есепке 

алу 

мен 

бағалау. 

Əдебиет 

сабақтарындағы          

оқушыға 

білім 

беру 

мен 

білімді 

бағалаудың 

біртұтастығы. 

Оқушы 

білімін 

бағалаудың шығармашылық  сипаты.  Оқушы  білімін  бағалаудағы  күнделікті  бағалау  мен 

қорытынды  бағалаудың  мəні  оның  оқушы  білімін  тереңдетудегі  рөлі.  Білімді  əділ 

бағалаудың 

оқушының 

моральдық-психологиялық 

тұрпатын 

қалыптастырудағы 

эстетикалық 

жəне 

тəрбиелік 

əсер-ықпалы. 

       Үйге 

тапсырма 

беру, 

оны 

тексеру 

мен 

бағалаудың 

критерийлері. 

Тапсырма түрлері. Оқушының білім сапасы жыл бойы тоқсандық, жылдық көрсеткіштері 

негізінде  бақыланатыны.  Оқушы  білімін  есепке  алу  мен  бағалаудағы  əдебиет  пəні 

мүғалімінің 

жауапкершілігі. 

        Əдебиет 

сабағының 

көрнекілігі. 

Əдебиет 

сабақтарында 

көрнекіліктерді 

пайдаланудың 

мақсаты. 

Көрнекіліктерді 

сыныпта, 

сыныптан 

тыс 

жұмыстарда, 

факультатив 

сабақтарда 

пайдаланудың 

елеулі  айырмашылықтарының  болатыны.  Мұғалімнің  көрнекіліктерді  сыныпта  əдеби 

білім  берудің  мақсатына  орай  таңдап  алатыны.  Көрнекіліктердің  түрлері  (көру,  есту, 

синтетикалық  т.б.)  жəне  оларды    əдебиет  сабақтарында  пайдалану  тəртібіне  қойылатын 

талаптар.  

        Сабақта 

пайдаланылатын 

техникалық 

құралдардың 

түрлері, 

олардың  əрқайсысының  қызметі.  Əдебиет  сабақтарында  көрнекіліктер    мен  техникалық 

құралдарды  пайдаланудың  шегі.  Оның    əдебиет    пəнінің сөз  өнері  ретіндегі  өзіндік 

ерекшелігіне, 

табиғатына 

қатысты 

жақтары. 

        Сабақта  көрнекіліктер  мен  техникалық  құралдарды  пайдалану  мəселесіне  арналған 

ғылыми-əдістемелік еңбектерге шолу. 

 

 

76 

 

                Əдебиет пəні  бойынша сыныптан тыс оқу жəне   

      сыныптан тыс жұмыстар 

 

 

Мектеп 

оқушысына 

сыныпта 

əдеби 

білім 

беру 

ісі 

сыныптан 

тыс 

оқу,  сыныптан  тыс  жұмыстар  арқылы  жүргізілетіні.  Мерекелік  датаға  арналған  əдеби 

шаралар,  поэзия  кештері,  əдеби  конференциялар,  əдебиет  үйірмесі,  т.б.  жұмыстар 

оқушының  шығармашылық  белсенділігін  арттыратыны.  Бағдарламалық  материал 

негізінде  оның  көлемін  кеңейту,  сыныптан  тыс  жүргізілетін  əр  түрлі  жұмыстар  арқылы 

іске 

асырудың 

жолдары. 

        Сыныптан 

тыс 

оқу. 

Оның 

сыныптағы 

əдебиет 

сабақтарымен  

тығыз  байланыстылығы.  Сыныптан  тыс  оқуды  жылдық  жоспарлаудың   тиімділігі.  Оны 

ұйымдастырудың  тəсілдері.  Оқушылардың  əдеби    білімі  аясының  кеңеюі,  əдебиеттің 

идеялық, 

эстетикалық 

мəн-мағынасына 

терең 

бойлап, 

түсінуі 

оқырмандық 

қызығушылығының  қалыптасуы  сыныптан  тыс  оқумен  толықтырылады.  Сыныптан  тыс 

оқуға  басшылық  жасаудағы  пəн  мұғалімі  мен  кітапханашының  жəне  ата-ананың  рөлі. 

Сыныптан 

тыс 

оқуға 

қатысты 

əдіскер 

ғалымдардың 

еңбектеріне 

шолу. 

       Факультативтік 

сабақ. 

Оның 

сыныптағы 

əдебиет 

сабақтары 

мен 

сыныптан 

тыс 

жұмыстардың 

арасын 

жалғастырушылық 

сипаты. 

Ерекшеліктері. 

Арнаулы 

бағдарлама 

арқылы 

жоғары 

сыныптарда 

өтілетіні. 

Факультатив 

сабақтарды 

жүргізудің 

əдістемес 

 

Мұғалім даярлау жүйесіндегі педагогикалық практика 

         Педагогикалық 

практика 

- 

студенттерді 

мұғалімдік 

мамандыққа 

баулудағы  жауапты  кезең.  Студент  университет  қабырғасында  алған  білімдерін 

практикамен  ұштастыру.  Əрбір  практикант  студенттің  мемлекеттік  практикадан  өту 

кезеңінде 

атқаруға 

міндетті 

оқу-тəрбиелік 

шаралары: 

     - 

мектептік 

əдеби 

білім 

талаптарына 

сай 

орталау 

(Y-IX) 

сыныптардағы  əдебиеттік  оқу  курсын  оқушы  мен  мұғалімнің  бірлескен  шығармашылық 

еңбегі  негізінде  ұйымдастыра  білу.  Əрбір  сабақты  оқушының  пəніне  деген 

сүйіспеншілігін 

арттыру, 

қызығушылығын  ояту,  əдеби-эстетикалық  түсінігін  қалыптастыру  мақсатына  құру; 

    - 

жоғары 

сыныптағы 

(X-XI) 

тарихи- 

əдебиеттік 

курсты 

оқытуда 

оқушы 

бойында 

көркем 

шығарманы 

оқып-үйренудің, 

талдаудың, 

мəтінмен 

өз 

бетінше 

жұмыс 

жүргізе 

білудің 

білімдік-тəрбиелік  

дағдыларын 

қалыптастыру, 

эстетикалық 

деңгейін 

көтеру; 

   - 

əдебиетті 

оқытудың 

мектеп 

тəжірибесінде 

қалыптасқан 

əдіс-  

тəсілдерін 

оқытудың 

жаңа 

технологиясымен 

тиімді 

ұштастыра 

білу; 

   - 

өзі 

бекітілген 

сынып 

оқушыларының 

мінез-құлқы, 

əдебиетке 

бейімділігі,  оқырмандық  қабылдау  дəрежесі  т.б.  мəселелер  бойынша  тұрақты  бақылау 

жүргізу.  Алынған  нəтижелерді  сабақ  процесінде,  сыныптан  тыс  жұмыстар  кезінде  тиімді 

пайдалана 

білу 

жолдары; 

   - 

практика 

барысында 

пəн 

бойынша 

ашық 

сабақтар, 

сынып  

жетекшісі 

ретінде 

ашық 

тəрбие 

сабақтарын 

өткізу. 

   - 

мектеп 

басшылығымен, 

педагогикалық 

практикаға 

жетекшілік 

жасаушы ұстаздармен педагогикалық практика кезеңінде тығыз байланыста ынтымақтаса 

жұмыс 

істеу. 

   - 

педагогикалық 

практиканың 

қорытындысы 

бойынша 

мектепте  

жəне 

университетте 

арнайы 

конференциялар 

өткізу, 

жетістік,  

кемшіліктер жайында төменгі курс студенттеріне насихаттау. 

     

             

77 

 

 

СЕМИНАР  САБАҚТАРЫНЫҢ  ҮЛГІ  ТАҚЫРЫПТАРЫ 

 

  1.  Орта  мектепте    əдебиетті  пəн    ретінде  оқыту  мəселелері.  Оқушылардың            қазақ  

əдебиеті  пəнінен  алатын  білім  аясының  ұлттық  құндылықтарға  негізделген  ғылым 

салаларымен байланысы. 

2. Əдебиетті оқыту əдістемесінің тарихы: қадым мектебі, жəдит мектебі, медреселік білім 

беру жүйесі. 

3. Ы. Алтынсариннің демократиялық ағартушылық мектебі. 

4. Кеңес өкіметі кезіндегі қазақ əдебиетін оқытудың тарихи тəжірибесі 

5. Көркем шығарманы жанрлық ерекшелігіне қарай  оқыту. 

6. Драмалық шығармаларды оқыту барысында сценарий, сценировка құрастыру. 

7. Мəнерлеп оқу мəселелері /психологиялық, грамматикалық, логикалық кідірістер/. 

8. Пəнаралық байланыс. 

9. Оқытудың түрлері /ұжымдық, даралап, саралап оқыту/ 

10. Шығарма жаздыруға төселдірудің жолдары. 

11. Шағын эссе, сыр толғау жаздырту арқылы шығармашылық жұмыстарға     бағыттау. 

12. Көркем мəтінмен жұмыс. 

13. Əдебиет теориясынан берілетін ұғымдарды меңгерту. 

14. Көркем шығарманы терең талдаудың сатылары. 

15.  Тіл  дамыту  жұмыстары:  а/реферат  қорғау,  шығарма  жазу;  ə/аннотация,  тезис, 

баяндама, т.б. жазу дағдыларын игеру. 

16. Сыныптан тыс жұмыстар, олардың түрлері. 

17. Сыныптан тыс оқу сабақтары. 

18. Оқушылардың оқырмандық қызығушылығын арттырудың жолдары. 

19. Модульдік оқыту жүйесінің ерекшелігі. 

20. Əдебиетті оқытудың  түсіндірмелі, проблемалық, репродуктивтік, 

      эвристикалық, шығармашылық, зерттеу əдістері 

21. Көркем шығарманы талдау түрлері 

22. Шығармаға жоспар жасау/жай жəне күрделі жоспар/. 

23. Абай өлеңдеріне əдеби талдау. 

24.  Абай  өлеңдеріндегі  жаңашылдық,  Абайға  дейінгі  қазақ  поэзиясында  дəстүрлі  болып 

қалыптасқан ұйқас, буын түрлері, мысалдар келтіру. 

25. Жыраулар поэзиясын оқыту əдістемесі 

26. Əдебиет пəні бойынша апталықтар өткізу. 

27. Көрке мəтін бойынша сөздік жұмыстарын жүргізу. 

28. Оқушы білімін тексеру, бағалаудың жолдары. 

29. Қайталау, қорытынды, жинақтау сабақтары. 

30. Аударма шығармаларды оқыту мəселелері. 

 

СТУДЕНТТІҢ  ӨЗДІК  ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ  ҮЛГІ  ТАҚЫРЫПТАРЫ 

1.   Əдебиет пəнінің эстетикалық пəн ретіндегі мақсат-міндеттері 

2.   М. Мұқановтың «Жас жəне педагогикалық психология» еңбегіне талдау 

3.   М. Мақатаевтың «Үш бақытым» өлеңіне арнап эссе жазу 

4.   Мектептегі факультатив сабақтардың əдістемесі 

5.   Мектептегі қазақ əдебиеті кабинетін жабдықтау жолдары 

6.   Ə. Қоңыратбаевтың «Əдебиетті оқыту методикасы» еңбегіне талдау  

7.   Шолу тақырыптарды оқыту əдістемесі 

8.   Орталау сыныптарда лириканы талдау əдістемесі 

9.   А. Көшімбаевтың «Қазақ əдебиетін оқыту методикасы» еңбегіне талдау 

10.  Жоғарғы сыныптарда прозалық шығармаларды талдау əдістемесі 

11. Əдебиеттен сыныптан жəне мектептен тыс жұмыстардың əдістемесі 

78 

 

12. Қ. Бітібаеваның «Əдебиетті тереңдетіп оқыту» еңбегіне талдау жасау 

13. Оқушыларға əдеби білім берудегі жас ерекшелігі мəселесі 

14. Голубковтың «Методика преподавания литературы» еңбегіне талдау  

15. 5-сыныпта Алтынсариннің «Бай баласы мен жарлы баласы» əңгімесін       

      проблемалық оқыту əдісі арқылы оқыту 

16. Оқушыларға шығармадағы əдеби-теориялық ұғымдарды меңгерту 

      жолдары 

17. 11-сыныпта «Абай жолы» романын эвристикалық əдіс арқылы оқыту 

18.  Əдебиет сабақтарындағы репродуктивтік əдіс 

19. Тіл дамыту жəне тіл ұстарту сабақтарына қойылатын талаптар 

20. Конның «Психология старшекласника» еңбегіне талдау жасау. 

 

СТУДЕНТТІҢ  ОҚЫТУШЫМЕН  БІРЛЕСІП  АТҚАРАТЫН                    ӨЗІНДІК  

ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ  ҮЛГІ  ТАҚЫРЫПТАРЫ 

1.

 

 Əдебиетті оқытудың теориялық-əдістемелік негіздері 

2.

 

 Əдеби білім берудегі пəнаралық байланыс 

3.

 

 Қадым мектебінің білім берудегі орны 

4.

 

 Жəдитше оқытудың əдеби білім берудегі тарихи тəжірибесі 

5.

 

 Медреселік білім беру жүйесінің прогресшіл маңызы 

6.

 

 Алтынсариннің əдебиетті оқытудағы тарихи тəжірибесі 

7.

 

 Абайдың ағартушылық көзқарастары 

8.

 

 Əдеби білім берудегі əдебиеттік оқу 

9.

 

 Жоғарғы сыныптардағы тарихи-əдебиеттік курс 

10.

 

 Ə. Қоңыратбаевтың əдістемелік мұрасы 

11.

 

 А. Көшімбаевтың əдіскерлік тəжірибесі 

12.

 

  Жазба жұмыстардың түрлері: мазмұндама , шығарма  жазу   əдістемесі 

13.

 

 Əдебиетті оқыту əдістері 

14.

 

  Көркем шығарманы талдау түрлері 

15.

 

  Əдебиетті модульдік оқыту технологиясы 

16.

 

  Ақын-жазушылардың өмірі мен шығармашылығын оқыту əдістемесі 

17.  Қ. Бітібаеваның əдістемелік мұрасы 

     18.  Əдеби шығарманы жанрлық ерекшеліктеріне қарай оқыту жолдары  

     19.  Көркем шығарманы талдаудың кезеңдері 

     20. Т. Ақшолақовтың əдістемелік мұрасы 

 

Пайдалануға ұсынылатын əдебиет 

Негізгі əдебиеттер: 

1.   Мемлекеттік білім стандарты. А., 2000. 

2.   Қазақ əдебиетін оқыту тұжырымдамасы. А., 2000. 

3.      Қазақ  əдебиеті  пəні  бойынша  қазақ  мектептеріне  арналған  бағдарлама.  V-4.          Х-ХІ 

сыныптар. А., Рауан, 1999. 

5.   Қоңыратбаев Ə. Əдебиетті оқыту методикасы. А., Мектеп 1985. 

6.   Көшімбаев А. Қазақ əдебиетін оқыту методикасы. А., Мектеп, 1969. 

7.   Ақшолақов Т. Көркем шығармаға талдау жасау. А., Мектеп, 1993. 

8.   Бітібаева Қ.Əдебиетті оқыту əдістемесі. А., Рауан, 1997. 

9.   Жұмажанова Т.Қ. Əдебиеттен кластан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың       

      ғылыми-əдістемелік негіздері А.,1995. 

10. Голубков В. Методика преподавания литературы. М., 1962. 

 

Қосымша əдебиеттер: 

11. Методика преподавания литературы (под ред.З.Я.Рез). М., 1985. 

12.Маранцман Б.,Чирковская Т. Проблемное изучение литературного произ- 

79 

 

     ведения в школе. М., Просвещение, 1971. 

13. Рез.З. Изучение лирических произведений в школе. М., 1968. 

14. Кудрящов Н.Взаимосвязь методов обучения на уроках литературы.           

      М., 1981. 

15. Қирабаев С. Мектеп жəне қазақ əдебиеті. А., Мектеп 1979. 

16. Дайырова Ə. Орта мектепте І.Жансүгіров творчествосын оқыту. А., 1969. 

17. Қалиев С. Мектепте  Ғ. Мүсірепов шығармаларын оқыту жолдары             

      А., 1974. 

18. Мұқанов М. Жас жəне педагогикалық психология. А., 1981. 

19. Мақпыров С. Əдебиеттен шығарма жұмыстары. 1981. 

20.Мəшһүр Жүсіп Көпеев. Көркем сөздің құдіреті. (Мектепте қазақ əдебиетін  

     оқыту)  Павлодар, 2000. 

21. Прессман Л. Кабинет литературы. М., 1975. 

22. Бадырақов Қ.Жоғары кластарда қазақ əдебиетінен тапсырмалар жүйесі.  

      А., 1977. 

23. Рубинштейн С. Воспитание читательских интересов школьников.  

      М.,1999. 

24. Құрманбаева Г., Дүйсебаев С. Əдебиет сабақтарының үлгілері. А., 1999. 

25. Мырзағалиев Қ. Қазақ əдебиетінен ІХ класта шолу тақырыбын оқытуға   

      арналған методикалық нұсқау. Орал, 1982. 

26. Абайдың тəлімгерлік тағылымы /Құрастырған:  Ə.Дайырова/ А., 1996. 

27. Бітібаева Қ. Əдебиет сабағының түрлері мен үлгілері. А., 1994. 

28. Жұматаева Е. Əдебиетті оқытудың кейбір мəселелері. А., 1999. 

29. Карпов И.П., Н.Н.Старьчина Открытый урок по литературе/5-11кл/              

      М., 2002. 

30. Обернихина Г. А. Сочинение на литературную тему /Мет. пособие/ 

      М.,1999. 

31. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии  М., 1998. 

32. Жұмажанова Т.Қ. Қазақ əдебиетінен оқу- əдістемелік күнтізбелік  

      жоспары. 6- сыныптар. А., 2003. 

34. Бітібаева Қ. Əдебиетті оқыту əдістемесі. А., 1998. 

35. Обернихина Г.А. Уроки литературы  сегодня. М., 2000. 

36. Сманов Б.  С.Мұқановтың  «Ботакөз» романын оқыту А., 2000. 

37. Құсайынов А.,Оқулықтану мəселелері. А., 2000. 

 

 

Авторлары: 

Жұмажанова Төкен - педагогика ғылымдарының докторы, профессор 

Əбдіғазиұлы Балтабай - филология ғылымдарының докторы, профессор 

Тамаев Алпысбай - педагогика ғылымдарының кандидаты