68
жасы кіші мектеп оқушыларымен жұмыс бойынша кеңестер
Толыққанды зияткерлік даму, бейнелі ойлау, креативтілік,
шығармашылық құрамдас бөлік үшін тәрбиеленушілердің нақты-
сезімдік тәжірибесін байыту және кеңейту қажет: «мекендеу
кеңістігін» арттырыңыздар, балалармен серуендерді, мүмкін болатын
экскурсияларды жиірек жасаңыздар, балалар ойнайтын және іспен
айналысатын үй-жайларды, жағдайды аустырыңыздар.
Бала өмірінде белсенді түрде істес болатын заттардың түрле-
рі мен санын көбейту қажет — тұрмыстық заттардан (құмыра, сау-
ыт, аяқ-киімге арналған мүйізше және т.б. бастап бала психикасының
әр түрлі жақтарын дамытуға арналған арнаулы материалдар,
ойыншықтарға дейін).
Бала үшін құммен, сумен, пластилинмен, уақ тастармен,
ағаштармен әр түрлі жұмыстар атқарудың зор маңызы бар — нақ
осы жұмыстар процесінде (құю, төгу, жапсыру кезіндегі зат-
тар формасының өзгеруі, әр түрлі көлемдерді, жазықтықтарды,
салмақтарды өзара сан дүркін салыстыру және т.б.) балада шама,
форма, заттардың құрылысы туралы аса маңызды көрнекті-бейнелі
түсініктердің негізі қаланады.
Қиялды дамытуға бағытталған бейнелеу қызметі мен сөз
шығармашылығы бойынша сабақтардың ерекше курсын әзірлеген
дұрыс. Сурет салу, жапсыру, әр түрлі бұйымдар жасау бойынша
сабақтар жекелеген кескіндеу дағдыларын қалыптастыруға және
үлгіні жай ғана көшіріп алуға емес, сондай-ақ заттарды жоспарлы
түрде зерттеу, қиялдай білу, ойлану икемділіктерін дамытуға құрылуы
тиіс.
Басталған суретті салып бітіру, нүктелердің орналасулары-
на қарай суретшінің не ойлағанын табу, бір суретті кезектесе от-
ырып топтың барлық мүшелерінің салуы (біреуі бастайды, басқасы
жалғастырады, және т.с.) сияқты тапсырмалар қызғылықты.
Ауызша зиятты дамыту үшін тәрбиеленушілерге қандай да бір
тарихты әңгімелеп беруді ұсыныңыздар, мысалы: «Бүгін таңертең не
болды?» немесе «Асханада не болды?».
Ересек адамның балаларға деген көзқарасы барынша тілектес-
тік болуы тиіс: баланың әрбір, тіпті болмашы жетістігін де атап
өткен жақсы.
Баланы ойыншықтармен, үстел үсті ойындарын ойнауға,
құрылымшылықпен жұмыс істеуге үйретіңіздер. Көбінесе
69
дидактикалық сипатқа ие болатын дамытушы ойындардан бөлек ере-
желері бар рөлдік ойынға және баланың еркін ойынына көңіл бөлу
және оған барлық жағынан жағдай жасау қажет.
Баланың ересектермен қарым-қатынасы процесін оңтайландыру
үшін ересектің балаға қатысты позициясын нақтылап алу қажет.
Интернаттық үлгідегі балалар мекемелерінің тәрбиешілері мен
педагогтары баланың олардың көңіл-күйіне, назар аударуына, мі-
нез-құлықты басқаруға арналған беделіне тәуелділігіне қатысты
күшті жиі пайдаланады. Мұнымен бірге, алайда, мұндай эмоция-
лық тәуелділіктің жағымсыз салдарлары есепке алынбайды.
Тәрбиеші мұндай тәуелділіктің ықпалын әлсіретуге, баланың
ересек адамнан еркіндігін дамытуға ұмтылуы тиіс.
Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынасты дамыту
үшін жаттығулар, әралуан нақты жағдаяттардағы, оның ішін-
де қиын, жанжалдық жағдаяттардағы мінез-құлық дағдыларын
машықтандыру пайдалы. Бұл күнделікті қарым-қатынаста, сондай-
ақ арнайы ұйымдастырылған топтық сабақтардың барысында жүзеге
асырылуы мүмкін. Өмірден нақты орын алған дау-дамайларды,
төбелестерді талқылау пайдалы. Бірақ ол кінәлілерді айыптау, жа-
залау мақсатында емес, балалардың не болғанын түсінуі, басқаның
көзқарасы жағына шығуға әрекеттенуі үшін істеледі. Бұл үшін
жәбірлеушіге жәбірленушінің позициясынан жағдаятты сипаттауды
ұсынуға болады, және керісінше. Баланы әр түрлі жағдаятарда өзін
дұрыс ұстауға ғана емес, сондай-ақ көкейкесті өмірлік жағдаяттың
шектерінен шығуға (мұның өзі шын мәнінде бұл жағдаятты меңгеру
мүмкіндігін береді) үйрету пайдалы.
Бұл үшін балалармен әр түрлі ойындар өткізуге болады, ойын-
дарда олар өздерінің құрдасы не істеуі керек екендігін (бала өзін
әдетте құрдасымен ұқсастырады), оның қандай да бір қылығы үшін
(мысалы, жолдасына көмектесуге уәде етіп, оны орындамаса) немен
аяқталуы мүмкін екендігін өз ойында бейнелеуі тиіс.
Осыған ұқсас сюжеттерді театрлық этюдтер үлгісінде ойнауға
да болады. Барлық ойындар мен сабақтарда бала өз қылықтарының
өзі және айналасындағылар үшін салдарларын, болашағын барын-
ша эмоциялы, жан-жақты ұғынуын үйретуге ерекше көңіл бөлу
қажет.
Мінез-құлық еркіндігін дамыту, өз қызметінің нәтижелеріне
бақылау мен жоспарлау операциялары мақсатында бұл
операциялардың барлығы оның мәнді құрамдас бөліктері ретінде
70
әрекет ететін оқу қызметінің жағдаятын, сондай-ақ арнаулы түзетімдік
сабақтарды да пайдалануға болады.
Тәрбиеленушілермен қарым-қатынасты алдына балалардың
анасын немесе әкесін тікелей алмаструы мақсатын қоя отырып,
отбасылық үлгі бойынша қалыптастыру қажет емес. Бұл күткен
нәтижелер әкелмейді, көбінесе тек эмоциялық жағынан шаршатады,
педагогтардың мәнін жояды (эмоциялық донорлық түсінігі бекер пай-
да болған жоқ). Сондықтан интернаттық үлгідегі балалар мекемеле-
ріндегі тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің байланысы отбасылық
байланыстарға еліктемеуі тиіс, керісінше, мұндай мекеменің сапалық
өзгешелігін есепке алатын қарым-қатынастың ерекше стилін
құрудың нақты тәсілдері мен міндеттерін саналы түрде әзірлеу
қажет деп есептейтін медиктермен және психологтармен келіскен
жөн. Интернаттық үлгідегі балалар мекемелерінде жұмыс істейтін
ересек адам өзінің балалармен эмоциялық байланыстарының қалай
қалыптасатынына ерекше назар аударуы, қарым-қатынастық
сырласушылықтың кемшіліктерін барлық мүмкін болатын есепке
алуы тиіс.
жасөспірімдермен жұмыс жүргізуді ұйымдастыру бойынша
кеңестер
Педагогтарға жасөспірімдік кезеңдегі тәрбиеленушілердің
өздеріне деген көзқарасын, өзіндік санасының даму процесін
оңтайландыру қажет. Бұл үшін рефлексия, өзін-өзі тану процесін
барынша ыңталандыру маңызды. Бұл үшін: «Мен өзім туралы не бі-
лемін?», «Мен нені сүйемін және жек көремін?», «Менің қолымнан не
келеді?», «Мен мақтан ететін адам», және т.б. тақырыптарға жеке және
топпен әңгімелер өткізу, шығарма жазғызу пайдалы. Шығармаларда
«мектептік» сипаттың болмауы, оның үстіне сауаттылығы, әдеби
стилі мен пайымдауларының дұрыстығы бағаланбауы тиіс.
Шығармалар белгілі бір жағдайларда тәрбиеленушіге жеке кеңестер
беруді, әңгімелесу өткізуге қызмет ете алады. Жасөспірімдердің
жеке күнделіктер жүргізуге ұмтылысын мадақтаған, оларды бұған
үйреткен жөн. Күнделік жасөспірімнің ішкі дүниесінің дамуы-
на жағдай жасайды. Кейіннен нәтижелері талқыланатын, өзін өзі
тексерудің ең қарапайым психологиялық тесттерін пайдалану пай-
далы; жұмыстың бұл формасын маман-психолог неғұрлым тиімді
жүзеге асыра алады. Өзіндік сананы ішкі дүниеге ену, өз сенімдерін
Достарыңызбен бөлісу: |
