2.7. Практикалық бөлім
Мен зерттеу жұмысымды халық өлшемдерінің негізгі түрлеріне жеке-жеке тоқталып, көптеген қызықты мәліметтер алдым. Жобамның практикалық бөлімінде мен ата-бабамыздан қалған асыл мұраларымыз- көне өлшем бірліктерін пайдалана отырып алжапқыш пішіп, тіктім. Сұқ саусақтың буыны бүгіліп барып белгіленген өлшем, бірсүйемнің төрттен үш бөлігі болып табылатын - «сынық сүйем» аталатын өлшемді пайдалана отырып, алжапқышты пішуге дайындадым. Көне өлшеммен пішіп, қазіргі заманғы сызғышпен өлшеп, екі өлшем бірлігін салыстырдым. Саусақпен өлшейтін «елі» өлшем бірлігімен пішкенімде оңды болды. Зерттеу жұмысым қызықты екенін осылай жұмыс жасап жатқанда байқадым. Қазіргі замандағы тігін ательелерінде анаммен барғанда тігінші-модельерлердің сәнді киімдерді «сантиметровкалармен» өлшеп жатқанын көргенмін. Ал, мен кішкене болса да өз үлесімді «көненің көзімен» жаңартқым келді. Мысалы, алжапқыш пішкенде «қарыс» 19-20 см болатынын білеміз, сызғышпен өлшегенде де сол 20 сантиметр шықты. 5 «қарыс» -1 метр. Ата-бабаларымыз ешқандай сызғыш, борсыз, компьютерсіз дәлме-дәл керек заттарын өлшеп, қателеспей пішіп,тіге берген!
Қорытынды
Қазақ даласының ерте дәуірінде бастау алған байырғы өлшем бірліктерінің атаулары бүгінгі ұрпақ құлағына жат естіліп, ұғымына қабыспауы мүмкін. Әйтсе де ата-бабалар өткен жол – тарихи тәлім, өнеге болып, зерттеу жұмысымызға басты бағдар, негізгі арқау болып табылды. Себебі, тіл тарихын зерттеуде, халық тілінің сөз байлығын меңгеруде байырғы өлшем бірліктерінің атауларын танып білудің маңызы зор. Олардың құрамында көне сөздер, басқа түркі тілдерімен туыстығын көрсететін фактілер сақталып қалған. Тіл – адамдардың өзара түсінісу, қатынас құралы болуымен қатар, ол – адамның рухани өмірінің, қоғам мен табиғат құбылыстарының бірден бір көрсеткіші. Сондықтан тілдік ерекшеліктерді саралай отырып жалпы халық тілінің өркендеуіне үлес қосамыз. Ал бұл халық тілі-әдеби тіліміздің қалыптасып, дамуына ұйтқы болған тіл. Байырғы өлшем бірліктерінің атаулары күнделікті өмірімізде өз маңызын жоғалтпайды, өз қызметін тоқтатпайды. Ендеше, тіліміздің жаңа дәуір талабына сай өркендеп, өсуіне бүгінгі күні мағынасы көмескіленген байырғы өлшем-бірлік атауларын қайта жаңғырту арқылы үлес қосу, дәстүріміздің, тарихымыздың, қасиетті тіліміздің жанашыры болу-бүгінгі ұрпақ, біздің міндетіміз.
Біз бұл зерттеу жұмысымызда бес саусақтың өлшем атауының маңызын ашып көрсеттім. Тақырыпты түйіндей келе мынандай қортындыға келуге болады, мысалы әр үйде сойылатын қысқы соғымның қандай болғанын осы саусақтың елі, шынтақ, кере қарыс деген атауларды пайдаланып анықтаймыз, арқанның өлшемін, немесе киіз үйдің белдеулерін құлашпен, уықтың өлшемін қарыспен өлшейді. Яғни, күнделікті өмірде кез келген жағдайда қолданамыз. Әр саусақтың атқаратын рөлі аса маңызды. Зерттей келгенде қазақ дәстүрлі мәдениеті материалдары жүйелі түрде оқытылмайды. Менің жасаған зерттеу жұмысым қазақтың ұлттық мәдениетінің дамуына тағы бір жаңа баспалдақ жасады деген ойдамын.
Мен бұл өлшемдер туралы әлі толық зерттеп, ғылыми жетекшіммен бірігіп ашылмай қалған сырларын толық ашып, қазақ халқының өлшемдерін оқып, талдау маңыздылығын анықтағым келеді. Егер біз халықтың өлшемдерін жақсы білсек, ата-бабамыздың дүниетанымын, мәдениетін ұғынарымыз сөзсіз. Бізде тілімізде бар өлшем бірліктерін уақыт ағымына сай тіл қолданысынан шығып, құрып кетуден сақтайық.
Ғылыми жұмысыма талдау жасай келе, жоғарыда келтірілген байырғы қазақ өлшемдерін, оның ішінде бес саусақпен жасалатын өлшемдерді мектеп бағдарламасында,оқулықтардағы шығармаларда көбірек беру қажет деп ұсыныс айтамын.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Нұрмағанбетов. Ә. «Сөз сырына саяхат», Алматы.
2. С.Елубаев «Қазақтың байырғы өлшемдері», Алматы, Қазақстан-96ж.
3. А.Құралов «Қазақ дәстүрлі мәдениетінің анықтамалығы».
4. Ә.Доспамбетов «Қырық қазына», Алматы-1997.
5. С.Қалиев, М.Оразаев «Қазақ халқының салт-дәстүрі», Алматы-1994.
6. Интернет желісі.
7. Кенжеахметұлы. С. «Жеті қазына», Алматы.
Достарыңызбен бөлісу: |
