168
13-16 метрге дейін артып, қарлы борасындар соғады. Ұлытау – Кішітау сілемдері тӛңірегінде
ауаның температурасы жазық даламен салыстырғанда 2-3 ºС жоғары болып келеді. Ӛйткені
тау қырқалары желге қалқан болып ішкі бӛліктерге ӛткізбейді. Бұл ӛңірде қар жамылғысы
желтоқсан айының бірінші жартысында тұрақталады. Оның қалыңдығы әртүрлі – негізінен
15-25 см болып келеді. Тоңның орташа тереңдігі (қалыңдығы) 30-40 см, кейбір қыс қатты
болған жылдары жер 150 см тереңдікке дейін қатады. Ол наурыз айының екінші жартысынан
бастап ери бастайды. Әдетте тоңның қалыңдығы күзгі жауын-шашынның мӛлшеріне
байланысты болады [5,17б.].
Кӛктемгі ауа райы Ұлытау жерінде ӛте құбылмалы. Кӛктем бұл ӛңірде тез ӛтеді. Кӛктем
айларында үсік әрбір 10-15 күн сайын қайталанып тұрады, оның ең кейінгісі мамырдың
соңғы аптасында соғуы ықтимал. Бұл аймаққа жылдық ылғал мӛлшерінің 40 пайызы осы
кӛктем айларында түседі. Жаз келісімен ауа температурасы шұғыл кӛтеріліп, жердің беті тез
қызады. Бұл кезеңде ылғалдың кӛпшілік мӛлшері маусым айының үлесіне келеді. Бірақ күн
қызуы күшті
болғандықтан, ылғал жерге сіңіп үлгермей, буланып кетеді.
Ауаның құрғақшылығы аңызақ желдер соққан уақытта тіпті күшейеді. Секундына
жылдамдығы 15 м, кейде одан да кӛп жел бұл аймақта жазда жиі соғады. Жерден шаң-тозаң
кӛтеріліп, дауыл тұрады. Мұндай құбылыстар әсіресе Қарсақпай мен Жезқазған айналасында
үнемі қайталанып отырады. Аңзақ желдер мен солардың әсерінен туындайтын қуаңшылық
зардабы жаз айларында жазық далаларға, олардың ӛсімдіктер әлеміне зардабын молырақ
тигізеді. Дала сарғайып, ӛсімдіктер қурап, табиғат шӛлдік рең алады.
Кесте -1. Ҧлытау ӛңіріндегі жыл мезгілдерінің ауысу ерекшеліктері
Кӛктем
Жаз
Кҥз
Қыс
басталуы ұзақтығы басталуы ұзақтығы басталуы ұзақтығы басталуы ұзақтығы
5 сәуір
45 күн
20
мамыр
117 күн
15
қыркүйек
45 күн
1 қараша 155 күн
Күз айларын да жылдам ӛте шығуын Ұлытау ӛңірі табиғатының ерекшелігіне
жатқызуға болады. Бұл кезде түн салқын болса да, күндіз жылы. Қыркүйектің екінші
онкүндігінен күзгі үсіктер басталады. Қазан айында циклондар соғып, аспанды әлсін-әлсін
бұлт басып, жауын-шашын жиі жауады да, қарашаның басында жаңбырдың арты қарға
айналады. Ұлытау ӛңіріндегі жыл мезгілдерінің ауысу ерекшеліктерін жоғарыдағы 1 -
кестеден байқауға болады. Су қорлары.
Құрлықтың ортасында, Еуразия кіндігінде
орналасқандықтан Ұлытау ауданының ішкі суы тұйық алабта жатыр. Тек Терісаққан ӛзені
ғана Солтүстік Мұзды мұхитқа құятын ӛзендердің саласы болып табылады. Сулары жазда
тартылып, кесіліп қалса да, Ұлытаудан бастау алатын ӛзендер кӛп. Алпыс тӛрт сала Торғай
мен отыз тӛрт сала Кеңгір ӛңір халқының суға деген қажетін ӛтеп отыр. Сондай-ақ аудан
аумағында үлкенді-кішілі, ащылы-тұщылы кӛлдер де аз емес.
Ұлытау жерінің ӛзендері қар, жер асты суларымен және атмосфералық жауын-
шашынмен қоректенеді. Ӛзен арналары негізінен қар еріген кезде толығып тасиды. Су
тасқыны сәуірдің екінші, мамырдың бірінші жартылары арасында болып ӛтеді. Осы кезде
ӛзендердің жылдық су қорының 80-90 пайызы ағады. Ӛлкедегі ең үлкен ӛзен – Қаракеңгір.
Оның ұзындығы – 350 км, алқабының ауданы – 16700 км, орташа жылдық ағын мӛлшері
секундына 2,1 текше метрге жетеді. Терісаққан ӛзені Желдіадыр тауынан бастау алып, әрі
қарай кӛршілес Ақмола, Қостанай облыстары аумағымен ағады. Ұлытау жерінде жағалары
тік, тау шатқалдарының арасы болып келеді де, әрі қарай Теңіз-Қорғалжын ойпатынан
ӛткеннен соң, аңғары кеңейе бастайды [8,92б.].
Ұлытаудың оңтүстік-батысынан басталатын үлкенді-кішілі ӛзендердің барлығы Арала
алабына жатады. Тау шатқалдарынан басталатын осы ӛзендерді тау жоталары бірненше
тұйық алабтарға бӛліп тастайды. Торғай ӛзенінің ең басты салалары: Сарыторғай,
Қараторғай, Жалдама Торғай, Сабасалды Торғай, Қарынсалды Торғай, Ашудасты Торғай,