«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

56
Б
2
-тапсырма. «Қыз Жібек» жырының жоспарын жаз.
I бөлім __________________________________________
___________________________________________________
II  бөлім  ________________________________________
___________________________________________________
III  бөлім  ________________________________________
___________________________________________________
IV  бөлім  ________________________________________
___________________________________________________
V бөлім _________________________________________
__________________________________________________
VI  бөлім  ________________________________________
___________________________________________________
Сұрақтарға ауызша жауап бер.
- «Қыз Жібек» жырының негізгі тақырыбы қандай?
- Тақырып пен атаудың айырмашылығы неде?
- «Қыз Жібек» жайлы не білесің?
№2 сабақ. Тақырыбы: «Қыз Жібек» жырының тарихи 
маңызы
Уақыты: __________
...Қыз жақпай өз елінен жүрсе саған,
Төлеген, сүйінші бер енді маған,
Елі бар Ақжайықта алты шекті
Аласың жақсы қызды барсаң оған.
                                              («Қыз Жібек» жырынан)
Б
3
-тапсырма. Географиялық картадан Каспий теңізі, Ақ 
Жайық өңірлерін көрсет.
Мәтінді оқып, түсінгеніңді баянда.
«Қыз  Жібек»  -  XVII  ғасырда  жазылған  лиро-эпостық 
жыр.  Тұңғыш  рет  1880  жылы  Е.А.Александров  Мұсабай 
ақыннан  жазып  алып,  мазмұнын  орысшаға  қара  сөзбен 
аударған. XIX ғасырдың екінші жартысында татар мұғалімі 
Фалиолла Тухватуллин Зайсан өңірінен «Қыз Жібек» жырын 

57
жинап, 1894 жылы Қазанда бастырған. Жырда Жағалбайлы 
елінің  қонысы  Қара  теңіз  жағасы  деп  келеді.  Мұнысы 
Каспий (Атырау) теңізі болу керек. Сол кездегі шектілердің 
қонысы Ақжайық болған. Бұл екеуінің арасы қоныс жағынан 
шалғай  емес.  Қазақ  даласы  патшалық  Ресейге  қарағанға 
шейін  Жағалбайлы  елі  Ақжайық  бойын  мекен  еткен.  Осы 
кезде Жаман қала (Орск), Магниторск маңында Жағалбайлы 
жұрты аз емес.
«Қыз  Жібек»  әңгімесінің  заманын  білуге  жолбасшы 
болатын  тарихи  деректің  бірі  –  қалмақтардың  Ақжайық 
бойын жайлаған шекті елін жаулап алуы. Жырдың бойында 
аз ру шектілерге торғауыттардың ол кезде үстем болғаны – 
тарихи шындық.
Б
4
-тапсырма.  Мәтіннен  салт-дәстүрлер  мен  әдет-
ғұрыптарды теріп жаз.
Р/с
Әдет-ғұрып, жоралғы үлгілері, 
салт-дәстүрлер
Мәні 
Сұхбат тест:
1. Төлегеннің өскен ортасы қандай?
2. Қаршыға мен Шеге кімдер?
3. Төлеген алыста азабы мол жолға неліктен бел байлады?
4. Төлеген қалай қаза болды?
5. Сансызбай деген кім?
6. Анасы баласына қандай кеңес берді?
7. Қаршығадан Төлегенді жасырған кімдер?
8. Қыз Жібек кімнің қызы?
9. Төлегеннің аты (жылқысы) қандай?
10. Жырда Қыз Жібектің ақтығын неге теңейді?
№3  сабақ.  Тақырыбы:    «Қыз  Жібек»  жырының 
ерекшелігі
Уақыты: _________

58
Жырдың тілі өте шебер. Тамаша бейнелі өрнек, нақышқа 
бай. Жырдың халық арасында мейлінше кең таралып, Жібек 
бейнесі нағыз ұлттық образ болып кетуінің сыры да осында.
                                                              Мұхтар Әуезов.
Б
5
-тапсырма. Бұл мәтінде «Қыз Жібек» жыры оқиғасы 
дұрыс баяндалған ба?
Базарбай  8  ұлынан  айырылып,  қан  жұтып,  қасірет 
шегіп жүргенде Төлегені дүниеге келеді. Ол ер жеткен соң 
қалыңдық  іздеп,  Алтай  еліне  барады.  Төлеген  ол  жаққа 
қырық бес жорға ала кетеді. Қаршығаны көруге Төлегеннің 
өзі барады. Екеуі араздасады. Сол елдің ханы Сырлыбайдың 
Жібек атты қарындасы бар екен...
Б
6
-тапсырма. Жыр құрылысына талдау жаса.
Жыр ұйқасы
Буын саны
Бунақ 
Б
7
-тапсырма. Жырды көркемдік ерекшелігіне талда.
Теңеу 
Метафора 
Ассонанс 
Аллитерация 
Б
8
-тапсырма. Концептуалды кесте.
Р/с
Кейіпкер 
Мінезі 
Мәтіннен 
дәлел
Өз ойың
«Төлеген  өлмес  еді,  егер  де...»    (Ойыңды  дәлелдеп 
жеткіз)
Тест
1. Жағалбайлы кімнің елі?
а) Сырлыбай ханның;         ә) Базарбайдың; 
б) Қаршығаның;                  в) Қыз Жібектің.

59
2. Е.А.Александров «Қыз Жібек» жырын тұңғыш рет 
кімнен жазып алды?
а) Жүсіпбек Шайхыисламұлынан; 
ә) Мұсабай ақыннан; 
б) Сайлау Мұратовтан; 
в) Жиенбет жыраудан.
3. Жырдағы «Хазірет ер Сұлтан» деген кімнің лақап 
аты?
а) Махмұд Қашқари;     ә) Қожа Ахмет Иассауи; 
б) Қорқыт;                      в) Әли бин Әбу Тәліп.
4. Кімнің бейнесі?
Ақ бетінің қызылы
Ақ тауықтың қанындай.
Екі беттің  ажары
Жазғы түскен сағымдай.
а) Қыз Жібек;                     ә) Қыз Жібектің шешесі; 
б) Көш бастаған қыздар;   в) Қыз Жібектің жеңгесі.
5. Төлегеннің анасы кім?
а) Қамқа;   ә) Қамар;    б) Қарашаш;     в) Қаракөз.
6.Төлеген  Жібекке қандай уәде береді?
а) елге оралмай қасында қалатыны жөнінде; 
ә) көктем шағы болғанда қазбен бірге келетіні;
б) екі жүз жорға беруді;
в) елін жаудан құтқаруды.
7. Бұл кімнің бейнесі?
Сымға тартқан күмістей,
Сүмбідей болып жарады.
Тағы айқасты бір көшке,
Көш алдына қараса,
Бір бәйбіше нұр жүзді
Көшті тартып барады.
а) Қыз Жібек;              ә) Жібектің жеңгесі; 
б) Қамқа;                      в) Жібектің шешесі.